Hüma Utku is componist van elektronische muziek en geluidskunstenaar, geboren en getogen in Istanboel. Ze houdt nog steeds een goed contact met Istanboel, maar woont momenteel in Berlijn, waar ze naartoe trok, haar droom achterna om iets met muziek te doen. Ze arriveerde in 2013, net rond te tijd dat het hedendaagse, interdisciplinaire geluid- en mediakunstfestival Berlin Atonal werd herstart. Haar eerste bezoek aan het festival bracht ze als journaliste. Geleidelijk aan werd ze onderdeel van de Berlijnse experimentele industriële muziekscene die steeds meer als familie ging voelen. Ze maakte toentertijd muziek onder het pseudoniem R.A.N. maar had ook allerlei baantjes ernaast. Ze wilde naast muzikante een tijd lang forensisch psycholoog worden, een studie die ze uiteindelijk niet afmaakt, maar die wel sporen naliet in haar werk. Toen ze haar muziek ook live begon te presenteren, werd ze meer zelfverzekerd en besloot ze in 2018 op de ep ‘Şeb-i Yelda’ haar muziek onder haar eigen naam uit te brengen. Haar muziek werd vervolgens opgepikt door het Berlijnse Karlrecords. Terugkijkend was deze ep het begin van een proces richting meer abstractie in haar werk, met haar invloeden en instrumentengebruik dan nog aan de oppervlakte liggend. Later werk, zoals debuutalbum ‘Gnosis’ uit 2019 en het op het Weense experimentele elektronische muzieklabel Editions Mego uitgebrachte vervolgalbum ‘The Psychologist’ uit 2022, laat diepere sonische exploraties horen. We spraken Utku in aanloop naar de audiovisuele live-presentatie van ‘Dracones’ tijdens Le Guess Who?.
Matrescentie
In april dit jaar kwam Utku’s derde album ‘Dracones’ ook weer uit op Editions Mego. Die titel verwijst naar de bekende Latijnse benaming voor onbekend terrein op een kaart – hic sunt dracones (‘Hier zijn draken’). Het is een album waarbij de periode rond haar zwangerschap en het concept ‘matrescentie’ leidend waren. Matrescentie is een begrip dat – analoog aan adolescentie als tussenperiode richting volwassenheid – verwijst naar een periode van transformatie richting moederschap. Het begrip werd geïntroduceerd door medisch antropoloog Dana Raphael, die ook de term ‘doula’ populariseerde, een vrouw die mentale en fysieke steun biedt voor en na de bevalling in aanvulling op de maar kort aanwezige vroedvrouw.
Ze kon, met hulp van haar moeder en met dank aan het vaderschapsverlof van haar partner, zes maanden na de geboorte van haar zoon gedurende drie maanden dagelijks zo’n twee, drie uur de studio in om het album af te maken. Het voornamelijk duister klinkende album vermengt synthesizers met onder andere elektrische gitaar, geprepareerde cello, stem en veldopnames, waaronder ultrasone opnames van haar baby. Verder staan er ook meditatieve opnames op van een moderne interpretatie van de oude lier, de Lyraei, gebouwd en bespeeld door de in Den Haag woonachtige Michaelis Schamas. Het album is zo een rijkgeschakeerd dagboek geworden van haar matrescentie, hoe ze als aanstaande moeder, doorheen de zwangerschap uiteindelijk echt moeder werd.
Wolf
Een manier waarop haar moederschap op een uitgesproken en eerlijke manier tot uiting komt in haar composities is haar gebruik van zang en spoken word die ze ziet als een cathartisch onderdeel van haar composities. Als ze live optreedt zingt ze in de microfoon, met galm erop. ‘Ik omarm de imperfecties in mijn stem. Ik ben geen operazangeres of een fantastische pop- of jazz-zangeres. Het moet uitgeput, boos en verward klinken, zoals al die verschillende realiteiten die niet perfect, verdrietig, verliefd of blij zijn.’ Dit geldt ook voor haar intieme teksten. In het nummer ‘Rüya’ op haar vorige album hervertelt ze op poëtische wijze een droom die ze had. De tekst voor het nummer ‘Here Be Dragons’ op ‘Dracones’ schreef ze op een somber moment, een paar maanden na haar bevalling, om vier uur ’s ochtends. Dus tijdens het uur van de wolf, de tijd vlak voor zonsopgang, wanneer nachtmerries en angsten het sterkst zijn. ‘Op dat moment twijfelde ik aan mezelf, mijn verleden, het effect daarvan op de toekomst en het heden, en de angst om voortaan verantwoordelijk te zijn voor het leven van een ander. Al die gedachten spookten door mijn hoofd. Ik pakte mijn telefoon en schreef het op. Toen ik weer wakker was corrigeerde ik het, zorgde ik dat het fonetisch ook klopte. Het moest een ritme hebben, maar de kern van de tekst bleef wel hetzelfde. Ik wil mijn teksten zoveel mogelijk extreem rauw en ongefilterd houden en gedachten in het moment vastleggen, hoe weinig verfijnd ze ook kunnen zijn.’
Ruig
Piano is Utku’s hoofdinstrument bij het componeren. Ze begon met pianospelen op de middelbare school waar ze tijdens de muziekles één, twee uur per week het instrument leerde kennen. Ze leerde daarna voornamelijk als autodidact om ermee te componeren. Ze had een haat-liefdeverhouding met het instrument maar zette door. ‘De piano is altijd mijn eerste keuze als ik wil beginnen met het componeren van melodieën. Op mijn ep ‘Şeb-i Yelda’ staat een overduidelijk pianonummer, ‘Ay’. Op mijn eerste album ‘Gnosis’ heb ik ook piano gebruikt bij het nummer ‘All-one’: het luidruchtige nummer lijkt volledig elektronisch maar het is eigenlijk een pianostuk. Op het album ‘The Psychologist’ staat het nummer ‘Light Of All Lights’, dat voortkwam uit een moment waarop ik daadwerkelijk achter de piano ging zitten, iets componeerde en zei dat ik dit zou opnemen voor het album. Voor ‘Dracones’ had ik ook weer één pianostuk gepland, maar dat heeft de plaat niet gehaald. Het waren opnames met een geprepareerde piano, maar ik was er niet tevreden over. Maar ik wil in de toekomst wel meer met geprepareerde piano werken. Ik zoek naar een heel rauw, ruig, piepend geluid dat klinkt als de metalen snaren van een piano.’ Als ze dat geluid zoals ze het in gedachten heeft weet te vangen, zal het op een toekomstig album terecht komen en mogelijk ook onderdeel worden van een liveshow.
De Buchla 100 is meer instinctief, zoals het reptielenbrein.
Grootmoeder
Utku’s voorliefde voor donkere, rauwe geluiden komt ook terug in haar voorliefde voor synthesizers als de Moog Mother-32 en Prophet 5, maar in het bijzonder haar ervaringen met de enigszins onvoorspelbare Buchla-synthesizers. Pionier Don Buchla ontwikkelde vorige eeuw aan de Amerikaanse westkust modulaire synthesizers die bijzondere klankleurmodulaties kunnen produceren. Tijdens een residentie in Stockholm bij EMS (Elektronmusikstudion) nam Utku urenlange improvisatiesessies op met de Buchla. Op ‘Dracones’ gebruikte ze de Buchla 100 uit de jaren 1960 die ook wel de ‘grootmoeder Buchla’ wordt genoemd. Diens karakter deed haar denken aan de dualiteit tussen orde en chaos. ’Ik denk persoonlijk dat in de filosofie, mythologie en in veel verschillende takken van de geesteswetenschappen, chaos vaak verbonden is met het vrouwelijke. De onvoorspelbaarheid, de chaos, de nacht. Al die elementen van gevaar zijn doorgaans verbonden met het vrouwelijke. Terwijl de zon, de dag, de orde, de voorspelbaarheid, verbonden zijn met het mannelijke.’
Haar sessies met die oude, vrouwelijke Buchla 100 sloten aan op haar wens om op haar album een rauw kerngeluid te ontwikkelen. ‘De Buchla 100 is meer instinctief, meer zoals het reptielenbrein, met minder modules. Ik dacht zoiets als: oké, ik heb een pen, ik heb zwarte verf en ik heb wit papier. Dat is alles wat ik heb. Wat ga ik hiermee doen?
Deze denkwijze leverde een minimalistische ruis op en bracht een enigszins dierlijke kant van de Buchla naar boven. Het nummer ‘Care In Consume’ bijvoorbeeld, dat bestaat uit een selectie van twee, drie stukjes van een improvisatiesessie en die legde ik over elkaar heen, dat is alles. Er is geen bewerking, geen looping, geen montage. Dus als je naar het nummer luistert, hoor je beide echt diepe geluiden die soms wegvallen en weer terugkomen, omdat ik te snel aan een knop heb gedraaid en het niet is bewerkt. Ik laat dingen dus wat imperfecter, organischer zijn. Ik laat ze hun eigen moment hebben, hun eigen impact. Gewoon door de speelsheid en de geest van het moment te accepteren en ze zonder nabewerking uit te brengen. Ik noem ze daarom sonische tijdcapsules.’
Passie
Nu ‘Dracones’ vastgelegd is, is het tijd om de plaat aan de wereld te tonen. Utku is al bezig met toeren en hoorde van een vriendin dat haar zelfvertrouwen nu op een ander niveau zit dan voorheen.’Ik denk dat dat komt doordat mijn perspectief veranderd is. Door dingen in perspectief te plaatsen voel ik me veiliger en liefdevoller tegenover wat ik doe en raak ik niet in paniek. Het kan me niet schelen of ik beoordeeld word of dat ik het verpruts. Het is een comfortabelere, betere en veiligere plek waar meer gerelativeerd wordt, waarbij het meer gaat over liefde en acceptatie en gewoon passie en expressiviteit en minder over werk. Dus ja, ‘Dracones’ heeft in die zin zeker een positieve impact op me gehad.’
