Interview Bana Haffar

Een modulaire denkwijze

Lang tourde Bana Haffar als sessiemuzikant de wereld rond. Tot ze de modulaire synthesizer ontdekte en Mike Harding van het gerenommeerde Touch-label haar aan het werk zag. Genera - live opgenomen in de Brusselse AB - is nu uit.

Jarenlang musiceerde Bana Haffar in de context van mainstreammuziek en speelde ze haar baspartijen als tourende sessiemuzikant. Met het ontdekken van modulaire synthesizers in 2014, vond ze in het vormgeven van geluid haar eigen stem. Afgelopen zomer bracht Touch haar live in de Brusselse AB opgenomen album ‘Genera’ uit bij het invloedrijke label Touch.

Begin oktober spreek ik Haffar via Skype. Zij in het frisse ochtendlicht van Asheville, North Carolina en ik in de grijze schemering in Utrecht. We zien elkaars gezicht een kwartslag gedraaid op het beeldscherm. Het blijkt gaandeweg het gesprek een voorteken van hoe Haffar in het leven staat: zij laat zich in haar keuzes niet leiden door het leven van alledag. Dat is terug te horen op haar album. Ze combineert field recordings uit Beiroet, een stad waar ze lange tijd woonde, met knetterende ritmes en gonzende ambient. De verkennende ritmes die elkaar onderbreken en overlappen klinken serieus, maar bevatten door de gebruikte hogere tonen toch een lichtheid. Muziek met scherpe randjes, die klinkt alsof Haffar het geluid van de fysieke wereld om ons heen verbindt met haar eigen emotionele wereld.
Het is de laatste dag – volgepakt met gesprekken – voordat ze zich een maand wil afsluiten van dit soort communicatie. Zodat ze zich die maand helemaal kan toeleggen op een compositie die ze moet maken. ‘Het is een solitair proces, en vooral heel sterk non-verbaal.’

Huurling

‘Voordat ik mijn eigen werk ging maken was ik een gehuurde kracht. Ik dacht er niet aan dat ik een eigen stem had. Ik speelde niet in een context waar ruimte was voor improvisatie of zelfexpressie. Het was alsof dat die kant van mij nog sliep. Voor mij was de basgitaar niet het middel om dat te bereiken,’ vertelt Haffar. ‘Met de bas voelde ik me gevangen in de beperkte mogelijkheden van het instrument en de muzikale wereld waar ik met dat instrument een onderdeel van uitmaakte. Als je speelt met een band, dan heb je te maken met platenlabels, bandgenoten, managers. Het is zoals het stereotype van ‘getrouwd zijn met vier of vijf mensen.’ Dit is totaal anders dan de DIY-openheid van modulaire synthesizers. Hiermee ontstaat een open ruimte, waar je een persoonlijke relatie met geluid aan kan gaan.’
Het concept van de ‘open relatie’ vertolkte ze heel letterlijk in het initiatief Modular On The Spot. Samen met Eric Cheslak organiseerde ze in Los Angeles gratis bijeenkomsten in de buitenlucht waarbij muziek werd gemaakt met modulaire synthesizers. Een initiatief dat inmiddels in wel twintig andere steden navolging heeft gekregen. ‘Veel mensen spelen hier hun allereerste keer voor publiek. Het zijn goede gelegenheden om je muzikaal te ontwikkelen, voordat je bijvoorbeeld clubshows gaat spelen. Een plek om te experimenteren en uit te proberen. Er zijn geen verwachtingen. Het is letterlijk en figuurlijk een open ruimte. Dit verbindt ze aan haar tijd in Los Angeles en hoe haar leven toen stroomde: ‘dat seizoen is voor mij voorbij, maar het was een hele fijne plek.’

Soundshape

In 2013 schafte ze haar eerste synthesizer aan: een Moog Voyager. Ze had de toetsenist van haar band gezegd dat ze met toetsen wilde werken, en hij tipte haar de Voyager. De toetsenist vertelde haar ook welke instellingen ze moest gebruiken. Maar tijdens het touren speelde ze nog steeds dezelfde baslijnen. Tot ze een bepaalde functie ontdekte: een schakel die ze om kon zetten zodat het geluid bleef klinken. Daardoor kon ze aan de knopjes gaan draaien en dat geluid beïnvloeden. Letterlijk soundshaping. ‘Ik kreeg door het vermogen het geluid te vormen een gevoel van in controle zijn over de richting die de muziek opging.’
‘Toen ik de wereld van de modulaire synthesizers ontdekte, ging ik de muziek beleven als iets waarbij ik invloed heb op alle onderdelen van het proces en de klank. Dat sijpelde door in andere onderdelen van mijn leven. Het voelt soms alsof er een script is voor hoe we onze levens moeten leiden, maar ik pas nu de modulaire benadering ook toe op mijn manier van denken, op mijn manier van leven.’

Oneindigheid

‘Als je bijvoorbeeld van gitaar overstapt naar een modulaire synthesizer, dan gaat er een wereld voor je open. Je relatie met muziek verandert omdat er zoveel mogelijkheden zijn. Het is een oefening in het maken van je eigen beslissingen. Omdat je het geluid vanaf het begin met allemaal losse elementen opbouwt, is elke keuze die je maakt belangrijk. Door me er helemaal op toe te leggen, heb ik veel geleerd van die methode. Het vertrouwen dat ik had in de vorm heeft zich uitbetaald. Het gaf me een nieuw soort vertrouwen in mijn eigen geluid, maar ook in andere aspecten van mijn leven.’
‘Modulaire synthesizers zijn instrumenten met oneindig veel geluiden. Af en toe word ik overweldigd door die oneindigheid, maar dan focus ik op een paar simpele elementen. Er zijn te veel opties, maar dat biedt ook een gevoel van vrijheid.’ Haffar omarmde in haar omgang met synthesizers juist de grenzeloosheid, en nam daarom afscheid van het motorische geheugen en het vakmanschap die horen bij het bespelen van een ‘klassiek instrument’. ‘Het gaat voorbij aan de klassieke toewijding aan een instrument. Je kan zo ver gaan als je wil. Ik ben heel gedisciplineerd, klassiek getraind in het voortdurend repeteren. Het is een voortdurend formeel experiment. Ik ben heel serieus, heel gestructureerd.’

Tienerjaren

Voor haar label interviewde Bana Haffar dit jaar Mike Harding, de medeoprichter van Touch. Daarin spreekt hij veel over de betekenis van muziek. ‘Mike bedoelde volgens mij vooral dat de tijd tussen het opnemen en uitbrengen van muziek tegenwoordig tot nul teruggebracht kan worden. Hij ziet dit liever anders en pleit daarom voor een langere periode tussen de opname en het uitbrengen. Hij vind het belangrijk om de tijd te nemen voor het denken over de betekenis. Het waarom is erg ingewikkeld. Soms krijgt muziek pas betekenis nadat je die hebt gedeeld met je publiek. Het is een intuïtief proces en vaak krijgt het pas betekenis als andere mensen het horen.’
Met Harding had ze ook buiten dat interview interessante gesprekken in Brussel. Ze spraken over het publieke aspect van muzikale groei; het feit dat je eerder uitgebrachte muziek ouder wordt wanneer je nieuwe muziek deelt met een publiek. ‘Ik bevind me nu met mijn muziek in de ongemakkelijke tienerjaren. En ik vind het geweldig. Speels, zoekend, niet geworteld in een bepaalde manier van werken. Het is opwindend. Ik wil geen professional zijn. Ik wil geen volwassene zijn.’
De wens dat jeugdige te behouden is makkelijker te voelen nu Haffar zelf ouder is. ‘Het is heerlijk om in de dertig te zijn. Om niet meer eind twintig te zijn, toen je je gedroeg als een volwassene maar het niet was. In die periode ben je vooral bezig om te voldoen aan andermans verwachtingen. Nu kan ik dat naast me neerleggen en gewoon een persoon zijn.’

Proces

‘Live spelen – verbinding maken met anderen – is een belangrijk onderdeel van mijn muziekpraktijk. Bij liveshows sta ik tussen het publiek. Ik wil tussen de speakers staan en op dezelfde manier het geluid horen als de luisteraar. Elkaars energie beleven en daarna teruggaan naar het maakproces om mijn muziek weer verder te ontwikkelen.’
‘Ik ben tegen reproduceerbaarheid. Ik gebruik dezelfde kaders maar in een fluïde geheel, zo bereid ik een patch voor maar zorg ik ook dat op elk moment veranderingen mogelijk zijn. Compositie is ook modulair. Onderdelen kunnen in andere volgordes worden gespeeld, en ook de duur van delen kan variëren. Het is een proces. Sommigen kunnen hun album tijdens de tour reproduceren. Bij mij bestaan er alleen maar variaties en geen reproducties.’

Moog

‘Desalniettemin maak ik bladmuziek, ik schrijf de muziek op, waarbij ik mijn eigen notatiesysteem gebruik in combinatie met mijn klassieke training. Al verandert ook dat proces. Ik schrijf sowieso veel op. Van alles maak ik patch-notities die ik bewaar, al haal ik ze eigenlijk nooit terug. Het is in ieder geval een goed verslag van een chronologisch proces,’ licht Haffar toe.
‘Mijn werk voor Moog – met bijvoorbeeld de demonstratievideo’s die ik maakte voor de Moog Mother 32 of Moog 10 – is harmonieuzer omdat het langer geleden is, dichterbij wat ik daarvoor heb gedaan. Bovendien is het een merk, waarbij ik me bewust was van een mogelijk publiek. Op dit moment kleur ik liever buiten de lijntjes van standaardmuziek. Wat ik nu maak is heel rauw en droog, zonder melodieën. Ik probeer nu niet meer te buigen voor vooropgezette ideeën.’
‘Op mijn album maak ik ook gebruik van field recordings en tapeloops. Ik neem veel geluiden op, sla ze op, label ze. Zo hoor je op ‘Beirut’ mijn vader die piano speelt en mensen die praten. Geluid is een lichamelijke beleving, als je buiten in een veld staat en hele mooie vogelgeluiden opneemt, kunnen die thuis totaal anders klinken, anders voelen. Daarom ga ik terug naar die geluiden en luister of ze nog betekenisvol zijn na het moment van opname. De opnames die later de meeste betekenis houden, die gebruik ik, of het nu mijn moeder is die in Beiroet met een taxichauffeur spreekt, of de opname van het verfrommelen van een papiertje.’

Obsessie
Over het geluid van de regen op haar album wilde ik graag weten of het een opname was, of met haar micro-orkest nagemaakt geluid? ‘Dat zou ik wel kunnen denk ik.’ Zegt ze direct enthousiast sprekend over de opties met witte ruis en specifieke effecten, want in dit geval gaat het inderdaad nog om een field recording. De hoeveelheid mogelijkheden is een uitdaging. ‘Het beheersen van de modulaire synthesizer is een levenslange uitdaging. Ik heb een groot verlangen om onderzoek te blijven doen en een obsessieve natuur waarmee ik zal blijven graven.’
‘Uiteindelijk is muziek maken met modulaire synthesizers het smalle pad belopen tussen de controle die je hebt gebaseerd op al je kennis, en het loslaten van die controle. Het is geen exacte wetenschap. Het gaat om balanceren, want een set-up leeft, ademt, stroomt.’

Nog meer nieuws krijgen over muziek en kunst?

Schrijf je in op de Gonzo (circus)-nieuwsbrief!