Eigenlijk mag je Ruben Machtelinckx niet interviewen. Dat vindt hij niet leuk. Hij wordt niet graag gelauwerd voor praatjes, gelukkig volstaat daarvoor zijn schone muziek. En als je geduldig schraapt, vind je achter de bedrieglijke verlegenheid toch een man die verbeten werkt, waarbij alles steek houdt, waarnaar je wilt blijven luisteren.

Ruben Machtelinckx een muzikant noemen is niet genoeg. Als componist drukt hij nog meer zijn stempel op de muziek dan door de manier waarop hij die speelt. De afgelopen jaren deed hij dat bijvoorbeeld met zijn kwartet met Hilmar Jensson, Joachim Badenhorst en Nathan Wouters. Die groep bracht ondertussen twee albums uit, ‘Faerge’ en eind vorig jaar ‘Flock’. Samen met saxofonist Thomas Jillings vormt hij Linus, waarvan begin vorig jaar ‘Onland’ verscheen en onlangs ‘Linus + Skarbø/Leroux’, voor de gelegenheid bijgestaan door Øyvind Skarbø en Frederik Leroux.

“Ja, ik breng de laatste tijd veel uit. Maar dat is niet bewust, laat staan gepland. Misschien stellen sommige mensen zich daar vragen bij. ‘Wel, Ruben, deze maand nog geen plaat uitgebracht?’, hoor ik wel eens grappend. Toch moet alles diep zitten, en ga ik niet zomaar over één nacht ijs. Er gaat wel degelijk veel tijd overheen, ik ben er hele dagen mee bezig. Ik speel bijna uitsluitend in eigen projecten (met uitzondering van bijvoorbeeld het Ifa y Xango-tentet, sh) en ben ik dag in, dag uit bezig met de muziek en de dingen die die kunnen voeden. Toch blijft het een tweestrijd. Ik heb veel respect voor een muzikant als Frederik Leroux, die een grote diepgang in zijn werk legt en weinig uitbrengt, maar er niet lang aan sleutelt. Zijn soloplaat ‘Banjo’ is bijvoorbeeld erg goed.”

Sterren

Een echte Machtelinckx herken je uit duizend. De klank doet naar het noorden kijken, immer rustig, doch vaak met verlangen en aandrang, met een verdraaide, filmische schoonheid. Ondanks dat coherente, open brandmerk waarvan je wel moet houden, een verrassende vaststelling: “De muzikale familie rond mij is nogal klein, maar door veel naar muziek te luisteren, maak je ook deel uit van een gemeenschap. In zekere zin zoek ik die eenzaamheid bewust op. In het leven van elke dag houd ik ervan om me ergens buiten te zetten, om alles als toeschouwer waar te nemen. Men zegt weleens dat eenzaamheid in de stad veel erger is, maar bij mij ligt dat anders. Als ik op het platteland woon, dreigt de isolatie; in de stad kom je mensen tegen en hoewel je er buiten staat, geeft het toch het gevoel ergens deel van uit te maken.”
Het zorgt ervoor dat hij de muzikanten waarmee hij werkt soms verder gaat zoeken. “Sommigen zullen het vreemd vinden dat ik de samenwerking zoek met ‘sterren’ als Hilmar Jensson en Nils Økland, maar ik weet op voorhand dat we muzikaal samen zullen ademen.” Opvallend wel dat hij de afgelopen jaren bijna uitsluitend projecten zonder drum deed. “Ik mis dat niet. De muziek die ik maak, kabbelt wel, heeft een organische polsslag, maar die mag niet vastgepind worden. Er zijn drummers die ritme en instrument op zo’n manier benaderen dat dat wel zou kunnen passen bij de muziek, maar op het moment dat bijvoorbeeld het kwartet ontstond, was er simpelweg niemand in mijn buurt die dat zou kunnen doen. Nu is er wel de nieuwe plaat van Linus met gitarist Frederik Leroux en drummer Øyvind Skarbø. Met drum verandert het spel, maar het werkt wel. Door mijn manier van componeren heb ik er het minst controle over. Ritmisch laat ik alles open, waardoor Øyvind carte blanche heeft.”
“Op die nieuwe Linus-plaat speel ik trouwens meer banjo dan gitaar en Thomas meer synthesizer dan saxofoon. Effe omgooien. Daar hadden we ook behoefte aan. De plaat is deels gefinancierd door crowdfunding, daardoor voelde ik oorspronkelijk de druk om mensen niet te bedriegen, maar om te voldoen aan hun verwachtingen. Uiteindelijk hebben we dat verwachtingspatroon toch gewoon doorbroken, omdat de muziek erom vroeg.”

Ego

Terug naar ‘Flock’, het album dat eind 2014 unaniem geprezen werd. De titel betekent zowel vlok als zwerm. “Vroeger ontstonden veel stukken uit titels, nu is het vaker omgekeerd: de titel maakt me niet zo veel meer uit. Maar in dit geval zou ik zeggen dat de titel vanuit het vlokidee komt. De muziek is ook vlokachtig. De muzikanten uit die groep zijn specifiek gekozen. Ik meen dat de muziek van het kwartet ego-loos is, en dan verwijs ik zowel naar mijn persoonlijke positie binnen het geluid van de groep, als naar de composities. Joachim komt als blazer vaak het sterkst naar voren, terwijl de gitaar op ‘Flock’ bijvoorbeeld niet zo aanwezig is.”
“Op het conservatorium kreeg ik wel eens de opmerking dat ik de snaren te zacht aansla. Technisch is dat niet helemaal goed, maar ik houd van de klank.” Anderzijds: “Ik doe bijna uitsluitend eigen projecten, dat wil zeggen dat alles bij mij wordt afgerekend. Daar houd ik van. Dat is wellicht wel ego.”

Zeemzoet

Machtelinckx begon pas op zijn vijftiende gitaar te spelen. Hoe verknocht is hij aan dat instrument? “Ik ben wel en niet een echte gitarist. Ik speel geen ander instrument, dus in zekere zin ben ik het onvermijdelijk. Toch had het evengoed iets anders kunnen zijn, het is toevallig gitaar geworden. Tja, Kurt Cobain en liedjes willen schrijven…. Naar mijn gevoel is het niet altijd een dankbaar jazzinstrument, zeker in een rigide jazzcontext was er weinig voorhanden voor gitaar. Ik moet toegeven dat studeren op mijn instrument niet altijd mijn beste kant is. Studeren om te studeren brengt me geen plezier. Ik voel ook niet de behoefte om mijn beheersing van het instrument zo ver mogelijk op te rekken. Ik heb het gereedschap nodig om te doen wat ik in mijn hoofd heb, en soms betekent dat dat ik weer moet studeren.”
In het belang van de klanktextuur en de homogeniteit van de muziek is het belangrijk ‘dat de muzikanten meer als componisten denken’, zo staat er op Machtelinckx’ website te lezen met betrekking tot het kwartet. Dat brengt ons weer bij de compositie die voor Machtelinckx ook in zijn geïmproviseerde muziek erg belangrijk is. “Mijn muziek vertrekt vanuit vorm, en die blijft van groot belang tijdens het hele proces. De beeldende vormen die ik in mijn hoofd heb tijdens het componeren, zijn in feite de partituur. Vorm is ook de spanningsboog of het ontbreken ervan, en zet zich door tot en met de vormgeving. Het zou absurd zijn om heel de tijd met vorm bezig te zijn en dat dan niet door te trekken tot het allerlaatste stadium. Alle projecten die ik doe zijn anders, maar het zijn wel variaties op een soort basisvorm.”
En hoe plaatst hij esthetiek daarin? “Vorm en esthetiek zijn voor mij gekoppeld. Esthetiek als zintuiglijkheid, maar meestal ook als schoonheid. Een schoonheid die je wel moet gaan zoeken. Ik houd van muzikanten die er een twist aan kunnen geven, zoals Joachim Badenhorst. ‘I write sad songs and then I get the musicians to destroy them’, zei jazzmuzikant Kenny Wheeler ooit. Ik doe iets soortgelijks: mijn composities dragen het gevaar in zich zeemzoeterig te worden, maar door de juiste muzikanten te kiezen, is dat niet het geval. In jazz en geïmproviseerde muziek is er wel een tendens geweest om bang te zijn voor schoonheid; hoe abstracter hoe beter, werd het soms. In mijn tijd aan het conservatorium heb ik weleens ‘complexe muziek’ geschreven, wat hoge punten durft op te leveren, omdat ze het toch niet helemaal snappen. Maar als ik dan een mooi nummer schrijf, doe ik daar misschien drie keer zo lang over. Niets dat weggemoffeld kan worden. Vrije improvisatie vind ik heel leuk om te doen, maar ik heb nog nooit het gevoel gehad dat dat dan op een plaat moest komen. De vorm die ik daarvoor nodig vind, heb ik nog nooit bereikt. Al komt er misschien binnenkort toch wel een eerste project aan in die richting.”

ADHD

Wie op basis van de verstilde, tijdloze muziek meent dat Machtelinckx zich voortdurend in een meditatieve staat bevindt, vergist zich lelijk. “Zoals bij veel mensen huizen er twee karakters in mij. Ik ben vaak heel rustig, maar heb daarnaast ook een hyperkinetische kant. Met mijn muziek probeer ik mezelf in het gareel te houden, omdat ik wel houd van die rustige kant. Mijn ouders begrijpen soms bijvoorbeeld niet dat mijn muziek zo rustig is, terwijl ze altijd dachten dat ik ADHD had. Maar het is een kant van mezelf waar ik wat verlegen over ben. Toch is mijn muziek geen masker dat ik wil opzetten, ik vind het essentieel dat de muziek oprecht is.”
Gaat het in essentie om de muziek zelf of om het verhaal dat ermee wordt verteld? “Echt goeie dingen zijn altijd een combinatie van beide. Ik werk voor de vormgeving altijd samen met beeldende kunstenaars (Koen van den Broek voor ‘Faerge’ en ‘Onland’, Ante Timmermans voor ‘Flock’ en ‘Linus + Skarbø/Leroux’, sh). In die samenwerking vertrek ik vanuit een grafische, esthetische kijk op beelden, voor de kunstenaar gaat het om het verhaal dat hij ermee vertelt en moet alles zin hebben. Dat leidt tot boeiende gesprekken en een balans die heel interessant is. De manier van werken van een beeldend kunstenaar spreekt me erg aan. Je een half jaar terugtrekken om ergens aan te werken en niet voortdurend spelen, spelen, spelen. In zekere zin doe ik dat wel een beetje. Ik focus een bepaalde periode op de creatie en de realisatie van de plaat, zoals een kunstenaar zo nu en dan een tentoonstelling heeft, ben ik dan weer een tijdje bezig met spelen en touren. Ante zei onlangs dat hij jaloers is op muzikanten, omdat wij altijd kunnen werken met mensen om ons heen. Collaboraties zijn zeldzaam in beeldende kunst. Als muzikant ben je altijd omringd. Ik antwoordde dat ik het soms mis om dingen alleen te kunnen doen zoals een beeldend kunstenaar, een muzikant heeft altijd anderen nodig.” En zo verlangt iedereen naar wat net buiten zijn bereik ligt.

Volgend voorjaar trekt het viertal Machtelinckx/Jensson/Badenhorst/Wouters door de Vlaamse velden, maar in de tussentijd zijn er vast nog talrijke mogelijkheden om Ruben Machtelinckx met Linus, Karl Van Deun of minder waarschijnlijke combinaties aan het werk te zien.

Dit artikel verscheen eerder in GC #127.

Koop deze editie in onze webshop!

Live

18/06/2019 - Machtelinckx/Van Deun - @ De Buren - Brussel

Discografie

Linus feat. Frederik Leroux en Øyvind Skarbø - (el NEGOCITO, 2015)
Ifa y Xango - twice left handed shavings (el NEGOCITO, 2015)
Machtelinckx/Jensson/Badenhorst/Wouters - Flock (el NEGOCITO, 2014)
Linus - Onland (2014)
Karl Van Deun en Ruben Machtelinckx - Ask me, Don't ask me (el NEGOCITO, 2014)
Machtelinckx/Jensson/Badenhorst/Wouters - Faerge (el NEGOCITO, 2012)

Mind the Gap

Luister naar Down van Ruben Machtelinx op MTG#114