Bij het vieren van het eeuwfeest van een onderzoeksinstelling als het voormalige NatLab zijn lezingen vanzelfsprekend. Age of Wonder wist een aantal grote namen te strikken zoals Nick Bostrom die het publiek inleidde in het singularity-debat (dat is het moment waarop AI de mens zal voorbijsteken, zeer kort door de bocht samengevat) en de Britse psychiater Ian McGilchrist die een nieuwe blik werpt op de hersenhelften en hoe ze functioneren.
Die nieuwe blik misten we helaas bij de Nederlandse ‘pluralist, scepticus, agnost én pragmaticus’ André Klukhuhn. Zijn betoog over hoe de mens uit het blikveld verdween was te algemeen inleidend en oppervlakkig voor wie zijn filosofiegeschiedenis een beetje heeft bijgehouden. Jammer genoeg bleek Klukhuhn zelf vooral terug te grijpen naar oudere kennis, bijvoorbeeld de theorie over de hersenhelften die recent onder vuur is komen te liggen. En seksistische grapjes daarover, mmm, we zijn 2014. Ook het verband met ‘Beauty and terror in the age of progress’ zochten we tevergeefs met de nieuwste generatie microscoop.
Wat een verschil met Richard Fortey. De Britse paleontoloog, tv-ster en auteur van het gelauwerde ‘Life: An Unauthorised Biography’ had een heuse premiere voor ‘Age of Wonder’ meegebracht. Fortey is een wetenschapper die én specialist op de vierkante centimeter van de wonderlijke trilobieten is én het zijn taak vindt om zich te bemoeien met het publieke debat en te schrijven voor een groot publiek. Met zijn jongensachtige uiterlijk en blijvende verwondering was de onderzoeker Fortey dan ook de perfecte gast voor ‘Age of Wonder’. Zijn decennialange onderzoek naar de trilobieten maar ook naar de hele periode voor de mens op aarde verscheen, bracht hem tot de volgende stelling: op elke periode van ‘mass extinction’ (denk dinosaurussen) volgde een enorme explosie aan nieuw leven en bleek dat sommige vormen van ‘oud’ leven deze fase hadden overleefd. En juist in zulke periodes was er sprake van zeer snelle evolutie. Er was dus geen sprake van een ‘survival of the fittest’ waarbij slechts een handjevol ‘oude vormen van leven’ het redde, maar juist een enorme ‘rijkdom’. Vooruitgang is dan ook een relatief begrip in het denken van Fortey.
Volgens Fortey is Darwin daarin overigens misbegrepen. Om na de volgende episode van ‘mass extinction’ als mensheid terug te kunnen opduiken moeten we inzetten op ‘richness’ . Fortey durft dit meteen ook door te trekken naar het heersende marktdenken (waar hij Darwin uit wil halen), de wijdverspreide religieuze/culturele intolerantie en de ongebreidelde demografische groei. De eenzijdige nadruk op groei en winst, demografie als machtspolitiek (na de Duitsers worden nu ook de Denen met wansmakelijke filmpjes en premies aangemoedigd zich meer voort te planten) en de intolerantie zorgen voor monopolies, monoculturen en vreselijke aberraties (zie de vleesschandelen in Nederland) die ons niet alleen slecht voorbereiden op een nieuwe fase in het leven op aarde, maar waarmee we toekomstige generaties ook de kans ontnemen om opnieuw te beginnen, te midden van nieuwe levensvormen. Fortey heeft er goede hoop op dat een concept als ‘richness’ (“nothing to do with money”) ons meer zal aanzetten tot gedragsverandering dan de abstracte begrippen en koude rekensommetjes die nu het publieke debat beheersen. Ongetwijfeld komt Fortey binnenkort met een mooi boek over zijn theorie, maar het debat kan nu al beginnen. En we kunnen alleen maar hopen dat hippe politici het begrip ‘richness’ nu al niet gaan misbruiken voor eigen gewin.
Want dat het flink fout kan gaan, dat wordt nog het meest pijnlijk duidelijk in Shane Carruths nieuwe film ‘Upstream Color’. Tien jaar na zijn onnavolgbare kloon sci-fi nachtmerrie ‘Primer’ toont Carruth ons nu een eco-nachtmerrie. Het verhaal is minder bevreemdend dan Primer, maar de boodschap is wel angstaanjagend. En met een varkensboer/geluidskunstenaar die ons deed denken aan geluidskunstenaar Chris Watson. Een recensie lees je hier. Voor ons de perfecte film na Fortey’s betoog en van beide hopen we nog veel meer te horen.
Naast deze lezingen waren er ook Artist Presentations, georganiseerd door Baltan Laboratories en ontwikkelingsorganisatie Hivos. Zes kunstenaars die in september terugkomen naar Eindhoven om in het kader van de Dutch Design Week een project uit te werken met lokale kunstenaars, stelden zich in twee korte sessies aan het publiek voor. De meesten zijn geen ‘standaard’ kunstenaars, maar genoten een opleiding als ingenieur, wiskundige en/of bioloog. Met als gevolg dat we bijvoorbeeld hoorden over het ontwikkelen van schoenen aan de hand van een 3d-printer, voor Kenianen die last hebben van een of andere vlo die tussen de tenen onder het vel kruipt en daar tot misvormingen lijdt (Roy Mwangi Ombatti van FABlab Nairobi). Of over het project ‘Angkot Day’, van Riset Indie, een ‘independent community based research group’ die werd vertegenwoordigd door Seterhen Akbar Suriadinata. Op Angkot dag regelde Riset Indie bij wijze van experiment dat de in Bandung als openbaar vervoer gebruikte talloze Angkot-wagens voor één dag gratis waren. Ook vertelde Sandra Suubi Nakitto uit Uganda over haar eco-art met plastic flessen en over haar werk bij Afripads, waar ze duurzame maandverbanden tracht te ontwerpen. Zeker vermelden we graag nog het collectief Veinti3, waarover Nicaraguaan José Montealegre kwam vertellen. De zes van Veinti3 gaan in zekere zin terug af van de digitale werkelijkheid en bouwen onder meer feestjes met analoge vj-ing. Daarop loopt bijvoorbeeld iemand met een printer op zijn hoofd, staat er een ander met een ipad te klooien en laat een derde het publiek van alles tekenen wat dan weer direct wordt geprojecteerd en fotocollage-gewijs verwerkt op een groot scherm. Improvisatie en het netwerk als podium vormen de basis van hun methode. De speelse impulsief lijkende aanpak in de projecten van al deze kunstenaars, allen zeer begaan met hun fysieke omgeving, confronteerde ons maar weer met de onwerkelijke ‘clean’-heid van de regerende kunstindustrie alhier. Deze kunstenaars komen op ons over als directe veranderaars en katalysatoren in hun omgeving.
Ondanks deze prikkelende getuigenissen van ver weg, genoten we tijdens Age of Wonder toch ook van de haast immateriële installatie ‘It’s in the Air’ van Felix Hess. Hess begon als natuurkundige die steeds de behoefte voelde het publiek te laten delen in zijn experimenten. ‘It’s in the Air’ bestaat uit een groot aantal stukjes dun rijstpapier die met een iel ijzerdraadje in de grond zijn gezet en niet meer nodig hebben dan de luchtstromingen in de ruimte om een erg fascinerend beeld te vormen waarin de heel traag en zuchtjesgewijs bewegende onzichtbare krachten visueel worden gemaakt. Dit is een generatief kunstwerk, maar dan zonder software, en met het fysieke verschijnsel ‘lucht’.
De stand-up filosoof en ex-Natlab-werknemer Wim Langenhoff had een druk weekend. Hij stond het publiek vanuit zijn als lab ingerichte hoek te woord over het Natlab en de geschiedenis van de cd. Je kon hem in alle informeelheid vragen stellen en geanimeerde antwoorden verwachten. Het een-op-een contact met het rijke geheugen van deze man viel in de smaak van het jonge op ontwikkelingen georiënteerde publiek van dit festival. ‘Volta’, de levensgrote batterij van Dick Raaijmakers uit 1995 kreeg voor de gelegenheid een remake door Michiel Pijpe en the Artscience Factory. Een opstapeling van kleren, gedompeld in een zuur bad en geleid door metalen frames leveren stroom op voor welgeteld één gloeilamp. Jammer dat we de openingsperformance met deze installatie misten…
Gezien: Age Of Wonder Festival, Eindhoven, 28-30 maart 2014
Tekst: Griet Menschaert, Katrien Schuermans, Ruth Timmermans