Design is een afspiegeling geworden van onze maatschappij: veel performatief gedrag, weinig echte actie. Zo ook op Dutch Design Week 2025. Jonge ontwerpers bieden hoop.
“Warning: please note that, like all datasets, this one is not neutral, but it is influenced by the ideology of its creators instead”, sluit A de dialoog af die onderdeel is van ‘HAL 9000 RECASTING’. A is een van de participanten in de dialoog die onderdeel is van de installatie en is volgens designer Francesca Dondi een ‘AI-stem met hallucinaties’. Het is de enige stem die op metaniveau de systemische ongelijkheid tussen genders blootlegt. Met ‘HAL 9000 RECASTING’, haar werk voor de master Information Design aan Design Academy Eindhoven, duikt Dondi in de geschiedenis van AI-stemmen. Haar indrukwekkende thesis ‘Algorithms of Voice. Voice User Interfaces as Ideology Machines’ dient als basis. De stem van HAL, de boordcomputer uit de film ‘2001: A Space Odyssey’ (1968) is het uitgangspunt. Stanley Kubrick had oorspronkelijk een computer in gedachte met de naam Athena en een vrouwelijke stem, maar koos voor een mannenstem om het neutrale, afstandelijke, analytische karakter van AI te benadrukken. Dondi’s sterk doordachte, interactieve ontwerp confronteert ons met die keuze uit het verleden en speculeert over een alternatieve geschiedenis waarin HAL wél een vrouwelijke stem heeft en AI niet als neutraal wordt ervaren.
‘HAL 9000 RECASTING’ is een van de vele design-projecten die te zien zijn tijdens de meest recente 25ste editie – 20ste in de huidige vorm – van Dutch Design Week (DDW) in Eindhoven. Het project past perfect in het thema voor dit jaar: ‘Past. Present. Possible.’. In NRC Magazine van oktober benadrukt medeoprichter van DDW, Miriam van der Lubbe, dat ontwerpers niet alles kunnen oplossen, maar wel een grote bijdrage kunnen leveren aan het aanpakken van belangrijke maatschappelijke vraagstukken. In diezelfde NRC komt Ramon Amaro aan het woord. De kersverse directeur van Design Academy Eindhoven vindt het vreselijk dat studenten het gevoel hebben verantwoordelijkheid te dragen voor de wereld waarin ze leven. Die druk kan enorm zijn. Hij wil studenten uitdagen om vooral niet te veel te streven naar oplossingen, maar de eigen creativiteit de vrije loop te laten. In zijn boek ‘The Black Technical Object’ (2023) schrijft Amaro over hoe AI en machine learning onterecht worden gezien als neutraal. De invloed van Amaro op het werk van studenten is nog niet te zien op de eindexpositie die de academie tijdens DDW organiseert, maar het project van Dondi ademt dezelfde urgentie en experimenteerdrift.
Vorig jaar constateerden we dat het met name studenten of nog niet zolang afgestudeerde ontwerpers zijn die de weg wijzen naar een betere wereld. Dat is dit jaar niet anders. De kloof tussen idealistisch en commercieel werk lijkt niet kleiner te zijn geworden. Het hart van het festival bevindt zich op Strijp-S waar met name in het Klokgebouw en buiten op het Ketelplein bedrijven en organisaties hun boodschap verkondigen. De thema’s blijven daar op een neutrale manier abstract: energietransitie, klimaatverandering, versterking van de democratie. Onderwerpen waar niemand tegen kan zijn en die je kunt adresseren zonder echt concreet te worden.
De groepsexpositie Manifestations en hybride art-hive Mu zijn op Strijp-S uitzonderingen. Tegenover Mu is Gaza Travel Agency neergestreken. De fictieve organisatie heeft zich tot doel gesteld om ontheemde Palestijnen terug te laten keren naar het gebied dat sinds 1948 bezet is door Israël. De getoonde, visuele verhalen zijn aangrijpend en laten zien hoe krachtig design kan zijn in het verbeelden van actuele vraagstukken.
De tiende editie van Manifestations verzamelt wederom jong talent op de achtste etage van het Veemgebouw. De projecten bevinden zich op het snijvlak van kunst en technologie, vaak met een actueel-kritische blik.
In de interactieve installatie ‘The Alien Between Us’ van Laura A Dima worden twee mensen met elkaar verbonden door een doorzichtige, lichtgevende sculptuur en elektroden om zo elkaars lichaamsritme te voelen. Intimiteit op afstand. De prachtige sculpturen van Zhenyi Zhou laten zien dat spiritualiteit, folklore en technologie niet per se hoeven te leiden tot het technocratische posthumanisme van Elon Musk. ‘Animal Love’ van Tristan Kruithof en ‘Meat Machine’ van Gijs Hennen adresseren op confronterende wijze de vleesindustrie.
Tussen het commerciële geweld van het Klokgebouw schittert een aantal jonge ontwerpers met projecten die actuele thema’s verbeelden. ‘Lost in 2 Eras’ van de kersverse Minerva-alumnus Viktoria Stefanova maakt de paradox tussen de vluchtigheid van digitale technologie en de zucht naar een meer authentiek, langzaam en eenvoudig (en analoog) leven invoelbaar.
Het werk van iArts-alumnus Joep Albers is ondanks het abstracte karakter een publiekstrekker. Zijn klok, waarvan de wijzers op de plek blijven en de body meebeweegt, én de houten bank met blauwe verf die nooit droogt, spreken tot de verbeelding.
Albers laat zien dat er best mag worden nagedacht over een ontwerp, als het ontwerp zelf maar genoeg verbeelding heeft. Er is niets mis met praten over ontwerp, zolang het geen gesprek wordt over abstracte waarden. De kritische adviesstudio WNDMLL fileerde op LinkedIn het door Next Nature georganiseerde debat over design: veel vorm, weinig inhoud. STRP festival liet in samenwerking met Limestone Books en Design Academy zien hoe het ook kan: ontwerpers en denkers samen in explorerende gesprekken.
De nieuwe directeur zal trots hebben rondgelopen op de afstudeerexpositie die Design Academy tijdens DDW organiseert in Microstad. Uitschieters zijn ‘FC Tectonics’ van Lotte van Hulst waarin de geopolitieke infrastructuur van het moderne voetbal wordt blootgelegd, de multimediale installatie ‘Stoorzender’ om de openbare ruimte terug te nemen van Daan Walder en de video-installatie ‘One Body is Multiple Bodies and Multiple Bodies Are One Body’ van Carlotta Salvatori die verbeeldt hoe tijdens protesten lichamen in elkaar overvloeien.
Net als Francesca Dondi deed met haar ‘HAL 9000 RECASTING’, bouwt Agustina Gutiérrez Lamas een ervaring rond haar thema: de oorsprong van maté. Onder invloed van het kapitalisme is de thee ontdaan van haar geschiedenis en omgezet in een betekenisloos consumptiegoed. Lamas trok naar het noorden van Argentinië, traceerde de culturele wortels en zette haar bevindingen om een fraaie mediale installatie.
Geen directe oplossing voor een duidelijk probleem maar een ontwerp dat laat voelen en denken over hoe bizar onze werkelijkheid is vormgegeven. Meer van dat graag.
Dutch Design Week 2025 vond plaats van 18 tot en met 26 oktober, meer info.