Auteur Michel Faber legde afgelopen zaterdag op Crossing Border een aardige link naar een eerdere editie van het festival. In het hoofdstuk over zijn platencollectie, dat hij voorlas uit zijn boek ‘Listen: On Music, Sound and Us’, heeft hij het over de lp ‘The Least We Can Do Is Wave To Each Other’ van Van der Graaf Generator en refereert aan 2005, toen hij ook op Crossing Border optrad. Van der Graaf Generator was dat jaar één van de muzikale hoofdgasten en Faber had de plaat vanuit Londen meegenomen om die in Den Haag door de groep in kwestie te laten signeren. Terwijl hij het verhaal vertelt, ondersteunt een projectie van de hoes met de handtekeningen op het grote scherm achter het podium zijn woorden.
Ook leuk is het verhaal dat singer-songwriter Jim White de avond daarvoor vertelt over een gezamenlijk optreden met Lonnie Holley, vorig jaar in Denemarken. Weinigen in Europa kennen de excentrieke, met gevonden materialen werkende assemblagekunstenaar en muzikant Holley. Maar uitgerekend de trouwe Crossing Borderbezoekers weer wel. De Amerikaan was er vorig jaar samen met zijn groep Mourning [A] BLKstar één van de festival-uitsmijters.
Zomaar twee momenten uit de 2023-editie van het inmiddels méér dan dertig jaar bestaande festival die verwijzen naar de rijke historie van het evenement dat sinds 1991 aan meer dan duizend schrijvers en musici een podium heeft geboden. Binnen dat grote plaatje is Crossing Border 2023, in het Haagse theater Korzo, overduidelijk een ‘overgangseditie’. Ooit grossierde het festival in grote namen als Norman Mailer, Emmylou Harris, Patti Smith, Salman Rushdie, Lou Reed en Gerard Reve. Maar tijden veranderen, evenals subsidiegevers. Niet alleen is de opzet van Crossing Border dit jaar bescheidener, maar de tijdgeest dwingt soms ook om de thematische uitgangspunten te herdefiniëren.
In een ver verleden ging het festival over de natuurlijk verbinding tussen auteurs die affiniteit hadden met muziek en muzikanten die duidelijk iets met literatuur hadden. Dan kom je al snel uit bij de beatgeneration en allerlei muzikanten aan de frontlinies van de pop. Met de jaren werden de namen groter.
Er kwamen ook steeds meer grensoverschrijdende dubbeltalenten, zoals de liedjes schrijvende auteur Willy Vlautin die jarenlang vaste gast was met zijn groepen Richmond Fontaine en The Delines. En dit jaar is er Jim White, een Amerikaan die grofkorrelige verhalenfolk brengt en een groot deel van zijn avonturen ook heeft gebundeld in zijn boek ‘Incidental Contact’. Maar hij was inmiddels al zo vaak in ons land, dat zijn aanwezigheid in Den Haag nog nauwelijks exclusief is.
Vervolgens waren er de musici die culturele grenzen overschreden – talloze crossovers. En die zijn ook dit naar weer nadrukkelijk van de partij: De Amerikaans-Haïtiaanse Leyla McCalla, de Amerikaans-Nigeraanse singer-songwriter Annahstasia, de Keniaans-Oostenrijkse kosmopoliet Dave Okumu, de Belgisch-Mozambikaanse zangeres Brenda Corijn met haar groep Ão, enzovoort. Stuk voor stuk maken ze muziek waarin diverse muzikale invloeden samen komen, zowel stilistisch als geografisch. Maar geldt dat goed beschouwd niet voor vrijwel alle populaire muziek vandaag de dag? Het levert wat de hier genoemde artiesten betreft het afgelopen weekeinde weliswaar sympathieke, maar weinig werkelijk opzienbarende concerten op. Daarvoor zijn de ‘crossovers’ te keurig, teveel volgens het boekje en ligt het ‘concept’ er toch wat te dik op. Zeg maar ‘verantwoorde cappuccinomuziek’.
Crossing Borders – grensoverschrijding in culturele zin – kan ook nog iets anders zijn. Zoals reizen – écht reizen, dus geen georganiseerde vakantie of geheel verzorgde hiking trip – spannend wordt zodra je grenzen passeert en voor het eerst in voor jou onbekende landen komt, geldt dat ook voor het beleven van kunst. Bij reizen is er soms zelfs sprake van ‘gevaar’, wat het nog spannender maakt. En precies dat soort grensoverschrijding zorgt ook voor de hoogtepunten van Crossing Border 2023.
Op zaterdag gebeurt dat bij het Britse collectief caroline, dat – althans wat schrijver dezes betreft – met het titelloze debuutalbum uit 2022 ook één van de meest verrassende platen van dat jaar afleverde. Een mix van folk en rock waarbij improvisatie een sleutelrol speelt. Vaak beginnen de stukken als een abstracte poel van geluid waarin dan plotseling een prachtige melodie komt bovendrijven.
Het gezelschap bedient zich onder meer van trombone, violen, basklarinet, banjo, cello, gitaren, bas en drums waarbij regelmatig van instrument wordt gewisseld. Associaties met enerzijds de spontaniteit van The Ex en anderzijds het collectief improviseren van Canadese Godspeed You! Black Emperor dringen zich op, maar caroline werkt veel meer met melodie die overduidelijk is geworteld in de folktraditie. Wat de muziek zo enerverend maakt, is dat je als toeschouwer voortdurend het gevoel krijgt dat de muziek ter plekke wordt uitgevonden – wat veel meer past in de jazz- en folktraditie dan in de pop.
Een ander hoogtepunt van Crossing Border 2023 is het optreden van Youth Lagoon op de vrijdagavond. Youth Lagoon is het alter ego van de Amerikaanse dertiger Trevor Powers, die tijdens zijn huidige concertveldtocht door Europa twee begeleiders heeft meegenomen. Véél meer ‘popmuziek’ dan caroline, maar Powers durft zijn muziek te laten schuren; bijna uit de bocht te laten vliegen. Hij speelt erg goed piano en zijn hoge stemgeluid krast soms als nagels over het schoolbord. Au! Sommige bezoekers staan in de finale zelfs met vingers in de oren. Getormenteerde muziek van een getormenteerde muzikant die live aanzienlijk aardser, dynamischer en daardoor meer confronterend overkomt dan op zijn afgelopen zomer verschenen mooie, maar tegelijk wat zweverige album ‘Heaven Is a Junkyard’.
Natuurlijk zijn er ook schrijvers op Crossing Border 2023. Interessante auteurs, zoals de Palestijnse Adania Shibli, de Indiër Pankaj Mishra en de wereldberoemde Britse Zadie Smit, maar die treden alle drie op in een festivaltent op het Lange Voorhout, toch een kwartiertje lopen vanaf Korzo – en dan moet je ook weer terug. Het druilweer maakt het dan toch aantrekkelijker om in het theater te blijven. Tenzij je speciaal voor de schrijvers komt, natuurlijk.
Gelukkig leest Michel Faber wel in Korzo. De schrijver van succesvolle romans als ‘Under the Skin’ (‘Onder de huid’) en ‘The Crimson Petal and the White’ (‘Lelieblank, scharlakenrood’) is ook een groot muziekliefhebber. In het boek dat hij daar over schreef, ‘Listen: On Music, Sound and Us’, ontpopt hij zich echter niet als een fan die zijn favorieten ophemelt, maar gaat hij in op de vraag waarom mensen de muziek mooi vinden die ze mooi vinden. Het hoofdstuk dat hij op Crossing Border voorleest is ronduit ontwapenend. En dan gaat het alleen nog maar over één enkele lp die hij uit de platenkast trekt, en die hij al jaren niet meer gedraaid heeft, maar waarbij hij zichzelf de vraag stelt of hij die moet bewaren of niet.
Uiteindelijk bewaart hij ‘m toch, uiteraard. Dat is geen rationele overweging, zoals liefde nooit een rationele overweging is. Ook Faber zorgt voor een hoogtepunt van Crossing Border 2023, waarover gefluisterd wordt dat het volgend jaar wellicht weer in een grotere locatie plaatsvindt. Terecht. Zeker als dat met wat meer schuren, provoceren en rafelranderigheid gebeurt.
Gezien: Crossing Border festival 2023, vr 3 en za 4 nov 2023, Theater Korzo, Den Haag