We zouden kunnen stellen dat het Utrechtse festival Le Guess Who? gewoon té goed is en dat de kritische kanttekeningen vooral daaruit voortvloeien. Want zoals elk jaar: wat moet je met al die weelde, met die keuze-tyrannie en de hogere wiskunde die de logistieke planning heet? Nou, misschien is het antwoord gewoon ‘niet over nadenken’. Justin Scholtze en Marc Puyol-Hennin deden een (nieuwe) poging en dit is het resultaat.
Blikvanger van Le Guess Who? 2023 is ongetwijfeld de kolossale kubus in de Grote Zaal van TivoliVredenburg op donderdag. Drie onbekende acts – tot op vandaag zijn er enkel vermoedens en geruchten – met geprojecteerde visuals en 360 graden zicht voor het publiek sieren op dag één het programma. Niet het hoofd van Gwyneth Paltrow of Incubus, maar eerder polariserende performances vallen ons ten deel. Zo wisselen gedurende de eerste performance opwellende drones en progressieve, glitchy elektronica elkaar af, maar weet het nooit echt spannend te worden.
Het tweede vraagteken is een trio dat tot twee keer toe een zeer intense muzikale brei met strak drumwerk weet te brengen, maar zichzelf dan weer tegenwerkt door een wel érg zoekend (lees: slaapverwekkend) geluid, zeker in de eerste helft van de set. De vrije muzikale ontdekkingstocht, zoals het festival het initiatief probeerde te verkopen, komt niet helemaal van de grond. Het helpt ook niet dat het publiek het kubusreeksje heeft uitgekozen als domibo-setting, en de Grote Zaal zo meer als een soort muzikale wachtruimte begint te dienen. Dan is de uitgebeende, maar goudeerlijke set van Lost Girls met als hoogtepunt de gruwelijk kwetsbaar uitgevoerde en aan Kim Gordon schatplichtige afsluiter ‘With the Other Hand’ een betere optie, en meteen ook het eerste hoogtepunt van deze Le Guess Who?.
Kerken
Een volgende uitdaging komt op het conto van Schotse doedelzakspeelster Brìghde Chaimbeul, die het eerste concert van deze editie in de Janskerk verzorgt. De locatie staat in onze ervaring niet altijd garant voor het beste geluid, maar als ze begint met spelen, galmt haar muziek toch op bijzondere wijze door de kerk heen. Door haar muziek in real time te bewerken, heeft haar interpretatie van traditionele Schotse folkmuziek soms iets elektronisch. Lukt het niet een bastoon met de smallpipes te produceren? Geen probleem, Chaimbeul manipuleert haar geluid gewoon die kant op. Passages waar verschillende drones door elkaar bewegen wisselen af met meer melodieuze stukken. Ze interpreteert traditionele folknummers die gaan over mensen die proberen te communiceren met vogels of een vrouw wiens liefde voor een man niet wederzijds is, omdat ze niet genoeg koeien bezit. Haar uitleg is wat lastig te verstaan, niet door haar accent, maar door het volume. We blijven toch met het gevoel zitten: hoe indrukwekkend ook, het lukt de Scottish smallpipes nét niet om de kerk helemaal met geluid te vullen.
Iemand die anderzijds zonder moeite erin slaagt de kerk met geluid te vullen is Richard Dawson in de Jacobikerk op vrijdag, met zijn imposante stem, humor en ongeëvenaarde songteksten. Dawsons rommeligheid en zijn uit het leven gegrepen liedjes die tijd en ruimte overstijgen, verenigen ongedwongenheid en compromisloosheid zoals geen andere artiest dat kan. Excentriek gitaarspel, waarmee Dawson zich de vrijheid gunt er hier en daar op los te improviseren, gaan hand in hand met zijn eigenzinnige en bij tijd en wijle overweldigende stemgeluid. De Brit brult het uit, maar blinkt tegelijkertijd uit in hoe hij al zijn noten wanneer nodig weet te halen. Een uur lang hangt de Jacobikerk aan zijn lippen, met uitvoeringen uit diverse van zijn platen die een stroom aan kippenvelmomenten over de kerk loslaten en aan het einde beantwoord worden met een ovatie.
Pandora
Gehuld in een Juventus-trainingsvest vangt Jasper Marsalis op de donderdagavond de verderzetting van zijn triomftocht van vorig jaar aan. Het blijkt een letterlijke kopie te zijn van de sets die hem nu het curatorschap opleveren. Het moet gezegd: deze act is iets ánders. Wat dan, dat antwoord moeten we je grotendeels schuldig blijven. Slauson Malone1 kun je misschien omschrijven als iets tussen een vreemdsoortige Frank Ocean, een post-apocalyptische Jack Johnson en een vroege King Krule in. Met een cellist. Dit is ideale muziek voor wie hunkert naar een muzikale haat-liefderelatie.
De donkere bovenzaal van Tivoli blijft het decor van knappe concerten op dag één, want Selvhenter doet met een jazz-bezetting – waaronder twee drummers – ongeveer hetzelfde als wat GNOD een jaartje eerder al deed: een meltdown veroorzaken. Sax en trombone zijn zo verwrongen dat het optreden met vlagen als een metalconcert aandoet. Het viertal worstelt wat met het ritme en een zompige mix, maar dat zal het publiek worst wezen. Dit gaat hárd.
Moeite
Op vrijdag is de belangstelling groot voor Kali Malones anderhalf uur durende droneset met manlief Stephen O’Malley op gitaar en Lucy Railton op cello. Helaas had een groot stuk van het publiek zich niet ingelezen, met een niet aflatende stoelendans in de grote schouwburgzaal tot gevolg. Los van het gebrek aan dynamiek van dit trio – ‘Does Spring Hide its Joy’ is vooral een luister- en geen liveproject – mag dit wel een aandachtspunt heten voor Le Guess Who?: bij sommige shows is zo’n verloop werkelijk nefast, dus enige sensibilisering is wel op z’n plek.
Terug in de Pandora tekent MIKE voor een verfrissende hiphop-set die vrijblijvendheid compenseert met een gezonde portie voluntarisme. MIKE croont soms meer dan hij rapt, en neemt ruim de tijd om het publiek ervan te overtuigen dat hij een naam wordt om rekening mee te houden. Helaas zit ook hier te veel bas in de mix, een probleem dat we ook elders – De Helling, Ronda, Ekko – het hele weekend vaststellen. Met een tot de nok toe gevuld schema als dat van Le Guess Who? lijkt er niet altijd genoeg voorbereidingstijd voor de optredens te zijn. Misschien is dat ook de reden dat het Europese debut van Rắn Cạp Đuôi Collective rommelig en stroef verliep, al zou het de band ook parten gespeeld kunnen hebben dat twee leden krap anderhalf uur voor optreden met het vliegtuig landde. Zonde voor zo’n uitdagende band die een livesetting juist aan leek te willen grijpen om verder te experimenteren.
Ophitsing
Hadden we voor getekend: Rachika Nayar die de Hertz vult met rook, de volumeknop open draait en een Sunn O)))-eske ervaring neerzet. In de plaats daarvan krijgen we een kort setje van krap 35 minuten waarin Nayar met de handrem op speelt en haar ambitieuze sound live niet waar maakt. Was dat tijdens haar sets in 2022 toch wel even anders.
Ondertussen is bij Special Interest in de Pandora een diepgewortelde frustratie voelbaar. Tussen de noisy industriële dancepunk van de groep door schoffeert frontpersoon Alli Logout het publiek, noemt ze geriatrisch en ongemakkelijk. Gaandeweg het optreden vertelt hen waarom. De band zou eigenlijk touren met Sleaford Mods, maar nadat het Britse duo zich tijdens een optreden schijnbaar weigerde nadrukkelijk uit te spreken vóór Palestina, voelde Special Interest zich niet meer op hun gemak als voorprogramma. Als zwarte Amerikanen is de Palestijnse strijd ook hún strijd, meldt Logout. Resultaat: de band zit met een schuld van 7000 dollar, wat ze niet zomaar op kunnen hoesten. De woede en frustratie die de band voelt is, vooral via Logout, tastbaar, en de muziek lijkt er nog intenser door. Al is ze ook wel zelfbewust, wanneer ze zich hardop afvraagt of ze niet te veel op het publiek afreageert. Het publiek lijkt het nauwelijks te schelen, men juicht en danst en mosht net zo hard door op de beukende beats van de groep.
Als een van de afsluiters van de avond is Deena Abdelwaheds nieuwe liveproject ‘Jbal Rrsas’ in veel opzichten nog een ruwe diamant, maar met haar laatste twee, extreem ophitsende en dansbare nummers, weet ze een wat dronken praatpubliek van de Ronda toch in beweging te brengen. Rake visuals helpen ook een handje. Dit kan zo richting grote festivals als je het ons vraagt.
Uitdaging
Dag drie komt prima op gang, met een ingetogen maar loepzuiver ambient-optreden in de Janskerk. Een netjes binnen de lijntjes kleurend Faten Kanaan is geen act die je moet opzoeken als je complexe texturen en diepgang wil, wel een gevalletje ‘juiste muziek op het juiste moment’. Meer muzikale vernieuwing tref je later aan bij Domenico Lancellotti, zoon van gerenommeerd sambacomponist Ivor Lancellotti. In de Pandora voorziet hij traditionele sambamuziek van een elektronische lading. De repetitieve maar swingende ritmes brengen je gelijktijdig in trance als in beweging, en de aandoenlijke woorden die Lancellotti tussen de nummers door voor het publiek overheeft hebben iets ontwapenends.
Ware ontregeling volgt later op de avond bij Baskot Lel Baltageyya, de band geleid door Egyptische muzikant Adham Zidan en dichter Anwar Dabbour. Met wit masker op zijn achterhoofd en vooraanzicht van een pak op zijn rug staat Zidan met zijn rug naar het publiek. Dabbour kijkt, genesteld achter een grote tafel gevuld met apparatuur, daarnaast juist recht het publiek in. De elektronische rockmuziek die de band speelt is swingend en meevoerend, laverend tussen catchy en experimenteel. De meest pakkende momenten zijn die waarop Dabbour, met een stem die zo gemanipuleerd is dat het haast klinkt alsof ‘ie achterstevoren zingt, op geanimeerde wijze zijn teksten spraakzingt. Al helemaal onverstaanbaar als je zelf geen Arabisch spreekt, maar via zijn gezicht brengt de zanger veel over en de humor van de band komt toch wel over. De wereld die hier geschapen wordt is er een van absurditeit en chaos.
Verheffing
Werd last-minute toegevoegd aan het programma maar is stiekem een van dé hoogtepunten: Natural Information Society. Op voorhand weet je niet wat je gaat krijgen van Joshua Abrams en de zijnen. Dat ze in Chicago iets fundamenteel verschillend doen van wat er in andere free jazz-scenes gebeurt, is in elk geval wel duidelijk. In de schouwburg worden de grenzen van herhaling opgezocht en moet je enige moeite doen om door de schijnbare monotonie te ploegen, maar wie erin slaagt, wordt zonder meer beloond. Natural Information Society tekent voor een laagdrempelige trance-beleving.
In nog hogere sferen vertoeven de aanwezigen bij Kamilya Jubran in de Hertz. De Palestijnse tekent voor wat in veel opzichten de mooiste set van het weekend wordt. Arabische teksten van dichters zet ze op een eigenwijze en virtuoze manier om naar muziek. Haar enige middelen daarbij zijn een impressionante stem en een onorthodoxe, schijnbaar intuïtieve speelstijl op de oud. Het wordt een uurtje om in te kaderen, met een geëmotioneerd publiek én artiest als resultaat.
Programmering
Een sprintje naar de Jacobikerk blijkt niet nodig, want Alan Sparhawk kan op iets minder belangstelling rekenen dan we dachten. Hadden wij verwacht en de blokkenschemamaker kennelijk ook: een Sparhawk die nieuwe en oude nummers solo brengt en daarbij de verstilde facetten van het Low-oeuvre maximaal verkent. Krijgen we in de plaats: Sparhawk met band – waaronder zoon Cyrus op bas – en alleen maar nieuw werk in zeer diverse stijlen. Positief is dat we alvast een drietal nummers van een hoog niveau kunnen noteren. Helaas is het concert van Sparhawk in de Jacobikerk een complete mismatch. Het geluid verzuipt hopeloos in de kerkgalm en alleen al omwille van zijn staat van dienst was de Ronda een betere bestemming geweest. Overigens geldt dat naar onze mening ook voor Armand Hammer, nog zo’n naam die het festival als tweede thuis mag beschouwen. Het is hoe dan ook fijn dat Sparhawk amper een jaar na de dood van Mimi Parker nieuwe muziek presenteert en schijnbaar het leven viert. Al wie Low decennialang volgt en Sparhawk beschouwt als een van de meest integere figuren uit de muziekwereld, kan alleen maar deugd hebben gehad van dit optreden, ongeacht de omstandigheden.
Wie rond hetzelfde tijdslot wel de Ronda mag bestieren is ESG, de grote legacy-act van dit jaar. Het doet – meer qua context dan qua muziek – wat denken aan het optreden van Faust twee jaar geleden. 45 jaar na vorming zijn de medegrondleggers van het hiphopgenre bij hun laatste tour aangekomen. Van de oorspronkelijke line-up is alleen Renee Scroggins nog over, maar nog altijd is de band – ooit opgericht door drie zussen – met zoon en dochter op het podium een familieaangelegenheid. Het is indrukwekkend hoe een spaarzame setup als deze zoveel teweeg kan brengen. Met muziek die vooral bestaat uit basgitaar en zeer indrukwekkende drums krijgt de band met klassiekers als ‘U.F.O.’ en ‘You Make No Sense’ schijnbaar moeiteloos de zaal los. Scroggins heeft een nog altijd even intrigerende stem en is net zo moeiteloos muzikaal. Richting het einde van het concert gaat Renee Scroggins nog even staan, maar nestelt zich al snel weer op haar stoel omdat haar ‘botten het niet goed meer doen’. Aan de muziek kan je het niet merken.
Extatisch
De Helling blijft een buitenbeentje op Le Guess Who?, maar wel een die meestal goed uitpakt. Nooit is het er te druk en het publiek maakt een fietsrit veelal bewust voor een act. Het optreden dat Wolf Eyes er op de vrijdag gaf, werd via John Olson’s Instagram-account toepasselijk ook voorafgegaan met een waarschuwing: ‘WEIRDOS ONLY MF’. In de muziek vind je geen beats maar eerder een onheilspellende pulsatie. Mengpanelen, effectpedalen, mondharmonica en meerdere fluiten (al dan niet tegelijk) worden ingezet om een hels geluid tot stand te brengen. ‘Wherever we goooo’ hoor je door een dikke laag effecten Aaron Dilloway zingen, terwijl ze het geluid dat ze produceren in de meest bizarre bochten wringen en intens gedreun gepaard gaat met krijsend gezang. Het klinkt werkelijk waar demonisch, en waar het duo ook gaat, vul je zelf verder in, niemands trommelvliezen zijn veilig.
Minder afschrikwekkend des te indrukwekkender is het er op zaterdag bij het optreden van Bitchin Bajas, een van de leukste livebands van het moment. Een fijne evolutie in hun set is het ingetogen stuk na een extatisch ‘Quackenbrück’. Drie muzieknerds met een voorliefde voor vintage synths, (onder meer) Alice Coltrane en free jazz die perfect op elkaar ingespeeld zijn: zo simpel kan een Le Guess Who?-hoogtepunt dus in elkaar zitten.
Statement
De organisatie van Le Guess Who? is niet vies van een statement en heeft geen gebrek aan goede intenties als het gaat om de rol van het festival in de samenleving. In dat kader is het tijdslot in de Hertz dat als een stil protest en/of bezinningsmoment moet gelden omwille van de aanval op Gaza, op papier een goed initiatief. In de praktijk heeft de organisatie evenwel niets voorbereid en wordt het podium doodleuk opgeruimd door technici. Tot overmaat van ramp loopt een groep mensen van een welbepaalde leeftijdscategorie binnen die op luidruchtige wijze niets van de situatie begrijpt en daarmee pijnlijk onderstreept hoezeer dit gebeuren neerkomt op een leeg gebaar. Iets explicieter zijn en een kat een kat noemen – gezien het aantal artiesten met een Palestijnse achtergrond op de affiche – had hier wel gemogen, beste Le Guess Who?
In schril contrast staat het feestje dat zaterdagnacht in de Cloud Nine werd gebouwd. Waar Shy One nog een poging doet om het publiek aan het dansen te brengen op non-beukwerkmuziek (denk funk en soul), gaat de Britse Armeniër Hagop Tchaparian er met een gestrekt been in. Er zijn minder Armeense invloeden dan we op hadden gehoopt en het is bij momenten net zo plat als het vet is, maar om drie uur ‘s nachts kan dat wel eens het juiste recept zijn. Dat het nachtprogramma van zaterdag inhoudelijk beter dan ooit lijkt aan te sluiten, is het vermelden waard. Of het nu met 3Phaz in de Ekko of Tayhana in de Basis was, vrijwel alle dagpubliek kon ook ‘s nachts een rode draad blijven volgen. Mede hierdoor is zaterdag ondanks het onmogelijke schema een topdag geworden.
Gemoedelijk
Nadat we ons uit ons bed worstelen om nog zo veel mogelijk uit de laatste festivaldag te halen, is Rhys Chatham net zo verrast als wij over hoe vol De Helling op de zondagse middag al is. ‘It being 14:30 I thought there’d be ten people here, so thank you!’ laat de New Yorkse componist weten. Het wordt een relaxte set, zegt hij er maar alvast bij, zodat we allemaal rustig op gang kunnen komen. Met verschillende instrumenten, en uiteindelijk ook zijn stem, bouwt Chatham zorgvuldig echoënde drones op, en weet het muisstille publiek zijn zorgvuldig opgebouwde auditieve wereld in te lokken. De set eindigt in de mist, met minimalistische elektronica, hoogpiepende drones en walmend, vloeibaar klinkend geluid.
Evenzo geleidelijk komt de dag op gang in Theater de Kikker. Voice Actor heeft zich recent ontpopt tot een van de interessantste – tja, wat zullen we het noemen – ambient-curiosa (?). Live is het effect merkbaar anders dan wanneer je meer dan drie uur naar pakweg ‘Sent from my Telephone’ luistert. Simpelweg omdat het noodgedwongen een omzetting is van een grenzeloos experiment naar een format van drie kwartier met publiek erbij. Noa Kurzweil spreekt over zachtaardige ambientbeats van achter een projectiescherm en naarmate de set vordert, worden het Franse accent en de monotone vertelstijl beetje bij beetje pretentieuzer – zeker als je op de teksten gaat letten. Toch is het een knappe performance.
Formule
Iets minder ingewikkeld is de set van Mong Tong in Ekko. Soms lijkt het om een new age Darkside, dan weer op rechttoe rechtaan funky postrock. We hadden wat meer samples verwacht in deze set, al heeft een band die letterlijk geblinddoekt speelt ons advies natuurlijk niet nodig. We blijven zondag naar bandjes kijken – stilaan een unicum op Le Guess Who? – met de tweeklapper MEMORIALS – Model/Actriz in Pandora. Eerstgenoemde stelt niet teleur en doet ook wat denken aan het optreden van Aksak Maboul twee jaar geleden op dezelfde plek en hetzelfde tijdstip. En dan gaat het dagen: Le Guess Who? begint een tikkeltje voorspelbaar te worden. Of beter: formulaïsch. Eerder in het weekend merkten we ook al een déjà vu-gevoel in de schouwburg, de Jacobikerk en de Ronda, waar in andere jaren op praktisch dezelfde slots ook al vergelijkbare acts of live-ervaringen te zien waren. Je zou verwachten dat een festival met zo’n twintig podia geen last heeft van herhaling of op z’n minst de verschillende soorten live-acts in tijd en ruimte wat door elkaar kan schudden. Over ruimte gesproken: Le Guess Who? zou volgens ons nog het meeste baat hebben bij vroeger op de dag eraan beginnen, te weten: Tivoli een paar uur eerder open gooien. Zo’n MEMORIALS om drie uur in de Ronda, zou dat niet wat zijn?
Model/Actriz in de Pandora blijkt de gimmick-act van deze editie te zijn. Denk een Gilla Band minus de strakheid, plus de performance van Les Savy Fav. Muzikaal een vier, qua amusementswaarde een acht. Verfijnder gaat het eraan toe in de Ronda, waar Stereolab het festival in stijl afsluit. Relevant, urgent of zelfs spannend is deze band natuurlijk al lang niet meer, maar acts die op een of andere manier toch een genre op zich zijn, blijven altijd genietbaar. Het publiek denkt er ook zo over. Deze editie verdient het hoe dan ook om met een positieve noot afgesloten te worden, want de muzikale uitroeptekens zijn talrijker dan in recente jaren en het hoofddoel van Le Guess Who? is ook in 2023 moeiteloos bereikt: vele duizenden kennis laten maken met muziek die in veel gevallen niet eens op ons continent te horen zou zijn zonder de rol die het Utrechtse festival speelt. Die rol maakt Le Guess Who? nog steeds waar, wellicht meer dankzij dan ondanks de relatief grote schaal waarop het festival opereert. Dan moeten we alle kleine frustraties er maar bij nemen, lijkt ons zo.