Selvhenter is een Deens kwartet dat opereert in kringen van vrije muziek en improvisatie, maar daar wel een uniek geluid en energie laat horen, met twee drummers, een saxofoon en een trombone, en daarover een saus van versterkers en effectpedalen. Groove en polyritmiek zijn daarbij even belangrijke onderdelen als volume en geluidstextuur.

Het is fijn als de ruimte meevibreert, zodat alles één grote trombone wordt.

Op 25 augustus speelde Selvhenter op het Antwerpse Summer Bummer-festival. Een paar dagen later spreken we tromboniste Maria Bertel op het zonnige binnenpleintje van Dropa House, het in aanbouw zijnde studiocomplex van Sound in Motion, de organisatie achter het festival. Het gesprek wordt nu en dan onderbroken door in luid Antwerps roepende bouwvakkers en de bijhorende timmergeluiden. Onze transcriptiesoftware maakte daar telkens {music playing} van. Treffend!

Kan je misschien kort de ontstaansgeschiedenis van Selvhenter schetsen?
Maria Bertel: ‘Toen ik in 2004 na een jaar in Berlijn terugkeerde naar Kopenhagen, viel ik in een zwart gat en moest ik nadenken wat ik zou gaan doen. In diezelfde periode zag ik de andere leden van Selvhenter in verschillende constellaties spelen. Het ska-bandje van Jaleh (Negari, drums) en Sonja (LaBianca, sax) was mij al opgevallen, en toen ontmoette ik Maria Diekmann, onze violiste, die met Sonja in een studentenhuis woonde. We zijn toen samen op de verhuurdienst van het conservatorium alle mogelijke versterkers en pedalen gaan huren die we konden vastkrijgen. Dat voelde een beetje als rebellie, want op dat moment duwde het conservatorium zijn studenten nog hard in een bepaalde richting. En wij wilden als vrouwelijke instrumentalisten de dingen vanuit een nieuw perspectief bekijken. Ik herinner me die periode alsof ik in een kamer zat waarvan de muren constant uitdijden; elke dag leverde weer nieuwe mogelijkheden op. Aanvankelijk waren we een trio met saxofoon, viool en trombone plus versterkers. Dat was een beetje zoeken. We waren toen ook veel noisier. Maar op een bepaald moment hebben we Anja (Jacobsen, drums) erbij gevraagd, samen met een andere drumster, Felia Gram-Hanssen. En al snel kwam Jaleh, die ons had zien spelen, Felia vervangen. Toen waren we dus een kwintet met twee drums.’

VACUÜM

Toen ik jullie in 2015 bezig zag op Incubate, waren jullie stukken erg rond zware riffs gebouwd. Ik schreef toen in mijn concertverslag dat jullie moeiteloos het toegangsexamen voor Roadburn zouden hebben gehaald. Ondertussen is jullie geluid genuanceerder, met veel plaats voor exotische ritmes.
‘Die evolutie was zowel een muzikale als een praktische reis. We zijn vrouwelijke muzikanten en velen van ons hebben kinderen gekregen. Ik was de eerste om die richting op te gaan – mijn kinderen zijn al tieners. Ik herinner me dat het lastig was om terug te komen uit zwangerschapsverlof; daar hing een vreemde spanning rond. En dat was zeker een no-go voor ons: als je een break nodig hebt – voor zwangerschap of wat dan ook – moet je erop kunnen vertrouwen dat je stoeltje daarna niet is ingenomen. Dus beslisten we om de band gewoon te laten doorlopen als trio, we hebben ook een inkomen nodig, natuurlijk. Maar dan krijg je soms te maken met een vacuüm in de band, een gat in het geluid. Dat is beangstigend, maar gaandeweg hebben we geleerd dat zo’n vacuüm zich vanzelf sluit en ook nieuwe perspectieven oplevert. Dat is de reden waarom ik nu ook synthesizer speel: de laatste om in zwangerschapsverlof te gaan was Sonja, en daarmee was ik dus tijdelijk de enige met een melodieus instrument. Bovendien is die trombone een fysiek veeleisend instrument.’
Vanuit mijn Belgisch perspectief is Scandinavië één groot progressief blok waar dat soort problemen – zoals ongelijke behandeling van vrouwen – al lang geleden opgelost zijn.
‘Je refereert waarschijnlijk aan Zweden, want Denemarken loopt hopeloos achter.’
Ik weet dat de politieke situatie in Denemarken momenteel redelijk benard is.
‘Dat is al lang bezig… (denkt na) Ik denk dat het Anja was die onlangs zei dat er een periode voor, en een periode na #MeToo is, ook in de manier waarop we ons vrij kunnen uitdrukken. We stonden er altijd huiverachtig tegenover om met journalisten te praten. Maar na #MeToo is dat dus gebeterd: er zijn meer vrouwelijke artiesten en muzikanten en dat is een hele opluchting, want wij kregen altijd erg vreemde aandacht, waarbij mensen ervan uitgingen dat als vijf vrouwen samen muziek maakten, er sprake was van een soort sekte.’
Terwijl de manier waarop jullie mekaar gevonden hebben me net heel natuurlijk lijkt.
‘Het ging zeker natuurlijk, dat waren de muzikanten die ik zag spelen en waarmee ik me verbonden voelde.’
Ik ga er een beetje op door omdat Summer Bummer altijd actief heeft ingezet op het ondersteunen van jonge vrouwelijke muzikanten. Op de dag dat jullie speelden waren zowaar alle saxofonisten in de line-up vrouwen.
‘Je hebt altijd een paar first movers nodig om een momentum te creëren en te tonen dat het mogelijk is. Uiteindelijk moeten we in een situatie belanden waarin we niet meer over dat soort dingen moeten nadenken. Ik voel dat het nu wel aan het veranderen is, met veel sterke vrouwelijke stemmen in de muziek. Een paar jaar geleden trokken Deense muzikanten nog stelselmatig naar Noorwegen.’
De muzikale omgeving – laat het ons voor het gemak ‘improv’ noemen – waarin jullie opereren, draait doorgaans erg om ad-hoc ensembles en minder om vaste groepen. Hoe komt het dat Selvhenter zo’n hechte samenwerking is?
‘We zijn samen muzikaal opgegroeid en hebben veel tijd met mekaar doorgebracht. We hebben lang aan onze onderlinge communicatie gewerkt en aan het opzijzetten van onze ego’s. We willen ruimte maken voor mekaar en niet al te star beslissen waar de muziek naartoe zal gaan. Muzikaal niet op dezelfde plek blijven hangen, ook. We spelen wel allemaal nog met andere mensen maar dat noemen we ‘materiaal verzamelen om terug naar de groep te brengen ter inspiratie.’

VERWENNERIJ

Toen ik jullie in 2015 op Incubate zag spelen, was dat op uitnodiging van The Ex.
‘We hebben The Ex voor het eerst ontmoet in Charleroi, in Le Vecteur. Wij stonden toen op het punt om een plaat uit te brengen, we voelden een zekere verbondenheid met The Ex en we vroegen hen om een split te doen. Dat is de 7inch ‘From The Top Of My Lungs / New Age’ geworden: die combinatie klopte voor ons helemaal. Het was fijn om hen daar te leren kennen, maar ik had hen voordien ook al aan het werk gezien, waaronder een keertje met Ethiopische dansers.’
Op datzelfde festival was er ook een panelgesprek waarbij John Robb van The Membranes Mats Gustafsson de mantel uitveegde omdat er in Noorwegen veel subsidies aan cultuur worden besteed. Hoe zit dat eigenlijk in Denemarken?
‘Je kan nog steeds een aanvraag indienen, maar zoals alles wordt het budget daarvoor almaar meer teruggeschroefd. Ik vind het nochtans een goed idee om de kunsten te ondersteunen.’
Voor alle duidelijkheid: ik zat in team-Mats toen. Dat er altijd zoveel Scandinavische artiesten spelen op Summer Bummer is het beste bewijs dat dat systeem werkt.
‘Je moet ook kunstenaars ondersteunen die aan nieuw materiaal werken. Dat is mijn bescheiden mening als een gesubsidieerde kunstenaar (lacht). Ik snap dat het vanuit sommige standpunten als verwennerij overkomt, maar zonder ondersteuning is het gewoon een struggle.’
Subsidie-criticasters vergeten vaak dat als pakweg opera geen staatssteun had, die kunstvorm wellicht allang verdwenen zou zijn.
‘Zeker. Ik was onlangs in een repair shop en de uitbater zei me: ‘Wat gaan we in godsnaam doen in de toekomst: we kunnen niet blijven reizen, en we kunnen niet blijven consumeren zoals we nu doen, dus misschien moeten we de kunsten maar herontdekken!’

SAMURAI

Terug naar Selvhenter. Ik las ergens dat jullie de Selvhenter-groepsdynamiek ooit omschreven als de ‘samurai-methode’.
‘Haha. Gelukkig zijn we sindsdien geëvolueerd. Maar we willen nog steeds complete controle. We werken met lange improvisaties die we dan herbeluisteren om op basis daarvan opnieuw te gaan improviseren. We hebben ook met John Cage-achtige technieken gewerkt, met kaartjes of dobbelstenen. Dat doen we om onze ego’s buitenspel te zetten en om niet steeds opnieuw hetzelfde te doen. Jezelf herhalen is onvermijdelijk, maar het is belangrijk om toch steeds op zoek te gaan naar nieuwe mogelijkheden.’
Dus de meeste improvisatie vindt plaats in het repetitiehok?
‘Ja, maar het materiaal dat op de plaat belandt is ook maar een foto, een momentopname. Live improviseer je verder en soms kom je uit bij iets waarvan je beseft dat dát op de plaat had moeten staan.’
Jullie vorige plaat dateert van 2015. ‘Mesmerizer’ zou origineel in 2017 opgenomen worden. Is de muziek dan een momentopname van 2023 of een combinatie van polaroids van 2015 tot 2023?
‘We wilden de plaat al opnemen in 2017, maar toen besloot Maria, onze violiste, dat ze iets anders wilde met haar leven, dus moesten we de dingen herbedenken. Doordat Maria wegviel, werden we plots beperkt tot duofonie.’
Powerchords als het ware?
‘Ja, we kwamen even in een redelijk beperkte harmonische realiteit terecht en daar moesten we een mouw aan passen.’

POLYRITMES

Ik heb gemerkt dat de muziek van Selvhenter ook goed aanslaat bij mensen die doorgaans niet meteen van improv gediend zijn.
‘Ik denk dat de nadruk op persoonlijke vrijheid binnen de band daarin meespeelt. We willen nadrukkelijk genre-fluïde zijn…’
Grappig dat je dat zegt: toen het Brusselse BRDCST-festival vorig jaar uitpakte met de slogan ‘genre-fluïde’, werd dat in een stuk in Humo overgecorrigeerd naar ‘gender-fluïde’.
‘Haha. Wat ik met genre-fluïde bedoel is dat iedereen in de band eigen muzikale achtergronden en voorkeuren heeft. Voor mij persoonlijk zijn boventonen bijvoorbeeld belangrijk. Ik werk ook veel met distortion, om die boventonen open te trekken. De anderen hebben dan weer andere interesses en als we iets nieuws naar mekaar toegooien komt er altijd weer iets nieuws teruggebotst. Je kan dingen in de blender smijten, maar je weet nooit wat er precies gaat uitkomen.’
Met die fel versterkte boventonen van jouw trombone hang je natuurlijk ook af van de geluidskarakteristieken van de ruimte waarin je speelt. Dat was zeker het geval bij je soloset op de tweede dag van Summer Bummer. Ik was een beetje bang dat het plafond van de grote zaal van Trix opnieuw naar beneden zou komen.
‘Ik was blij dat ik die soloset mocht spelen. Ik ben daar al lang mee bezig, en zoek daar graag de grenzen van mijn instrument mee op. Het is ook altijd fijn als de ruimte meetrilt, zodat alles een grote trombone wordt. Maar mijn technieken zijn eigenlijk niet zo verschillend als ik akoestisch speel: als ik elektrisch speel zit er ook een contactmicrofoon bij mijn mondstuk, zodat alle trillingen van het instrument worden opgepikt. Mensen verwijten me soms dat ik mijn instrument mishandel, of zelfs verwoest. Dat is tamelijk absurd, want ik heb al twintig jaar dezelfde trombone.’
Die soloset voelde bijna als een auditieve massage aan. Ik stond vrij ver, maar ik meende een Sunn O)))-achtige versterkeropstelling te herkennen.
‘Het waren geen Sunn-speakers, maar Ashdown. Maar ik ben wel al lang fan van Earth en Sunn O))). Door met die grote cabinets te spelen worden een aantal onaangename frequenties weggefilterd, wat altijd helpt als je met boventonen aan de slag gaat…’
Naast zware basfrequenties en bewerkte geluiden is ook polyritmiek een belangrijk onderdeel van jullie geluid.
‘Ik ben blij dat je ernaar vraagt, want mensen denken vaak dat die polyritmes alleen iets zijn waar onze twee drumsters over nadenken. Terwijl Anja altijd met me lacht omdat ik haar ‘één’ (eerste noot van de maat, sb) niet respecteer. We liggen constant in debat over die ‘één’. Als Anja op haar vierde tel zit, zit ik vaak op vijf, of als zij op zes-en-half zit, zit ik op vier… het is een constante zoektocht naar een plek waar je vrij kan spelen. Als je te vaak in hetzelfde ritme haakt, voelt het minder vrij aan. Dat spel met ritme is eigenlijk hetzelfde als het werken met frequenties: je bent op zoek naar elleboogruimte om je eigen ding te doen.’
Over ritme gesproken: op Summer Bummer stonden enkele van de Selvhenters tijdens sets van andere acts te dansen tussen de tafeltjes achteraan. Jullie speelden zelf ook voor een zittend publiek, maar ik kan me voorstellen dat met een staand publiek nog net iets beter werkt.
‘Doorgaans vinden we dat wel fijner. De energie van een staand publiek is toch net iets anders. We hebben ook wel eens in het midden van de zaal opgetreden en dat geeft het publiek de kans om te bewegen en het geluid in een verschillend perspectief te horen…’

GENTRIFICATIE

In wat voor plekken spelen jullie in Denemarken?
‘De laatste tijd zijn er nogal wat venues die sluiten, helaas. Het tegendeel kan gelukkig ook: Alice is een plek in Kopenhagen die binnenkort opnieuw open gaat. Loppen is een venue die er nog steeds is. Verder speelden we dit jaar op het Copenhagen Jazz Festival in een mooi houten danspaviljoen. Zelf heb ik lang meegedraaid in de venue Mayhem, van 2006 tot 2017, maar dat hebben we doorgegeven aan een nieuwe generatie, al hebben we daar nog steeds ons repetitiehoek. Dat bestaat gelukkig nog, ondanks de gentrificatie die ook Christiania (de belangrijkste vrijplaats van Kopenhagen, sb.) bedreigt. We hebben daar nog steeds ons repetitiehok. Dat Mayhem er nog steeds is, hebben we te danken aan Knud Foldschack, een superheld-advocaat, die Christiania helpt Christiania te blijven. Knud is de echte held van dat verhaal. Hij heeft er ook voor gezorgd dat Mayhem beheerd wordt door een stichting die ons ons ding laat doen. Mayhem is onderdeel van een netwerk, hé. Zo zag ik op Summer Bummer Dennis Tyfus, die ik voor het eerst ontmoette in Mayhem – hij heeft hier in Antwerpen ook een venue, De Nor, waar ik erg benieuwd naar ben.’
Het geniale aan De Nor is dat die plek in het mooiste park van de stad gelegen is, deel uitmaakt van de vaste beeldencollectie, geen buren heeft, en dat Dennis er in principe nooit zal uitgezet worden…
‘Dat doet me denken aan een andere plek waar ik onlangs speelde met GESH, mijn droneduo met Jaleh: de KoncertKirken. Daar was ik nerveus over: het is een oude kerk en ik was bang dat de buren zouden klagen. Er is ook een nieuwe plek, Ny Lille Klub in de wijk Amager. Da’s een deel van de stad waar vroeger vooral groenten geteeld werden, maar omdat ze daar het eerste rioolsysteem van de stad kregen zijn mensen dat ‘Shit Island’ beginnen noemen.’
De kunsten worden overal meer en meer naar de rand van de stad geduwd.
‘Dat is al lang zo, maar we moeten blijven tegenduwen.’

MAZUR

Jullie runnen ook een collectief, Eget Værelse.
‘Dat collectief overkoepelt al onze projecten, ook de dingen die we met andere mensen doen. Wat het zelf organiseren van shows betreft is het de laatste tijd een beetje rustig geweest, omdat nogal wat bandleden kleine kinderen hebben, maar dat kan zo maar terugkomen. Zelf speel ik nog samen met Nina Garcia en Anja heeft net een plaat uitgebracht als Frk. Jacobsen, wat meer vocale muziek is.’
Een andere bijzondere samenwerking die ik van jullie terugvond is een concert dat jullie met Marilyn Mazur speelden.
‘Marilyn is een legendarische Deense percussioniste die al vroeg in haar carrière al met Miles Davis tourde. De man die ons daarvoor gevraagd had is een al bijna even legendarische, crazy force, Morten – Mabunda – Lindberg. Hij liet zich graag Master Fatman noemen – laat ons zeggen dat hij behoorlijk wat moeite stak in het ontwikkelen een lichaam van de juiste afmetingen. Zijn kleurrijke outfits waren een reactie op punk, die hij te dun en te zwart vond. Hij cureerde een jazzfestival en maakte radio. Hij was een centraal figuur in de Deense creatieve scene, die mensen verbond en artiesten met mekaar matchte, zoals hij ook met Selvhenter en Marilyn Mazur deed. Ik besefte pas hoe belangrijk hij was toen hij in 2019 stierf: die man speelde echt op alle creatieve niveaus mee, in Denemarken. Dit jaar hebben we opnieuw met Marilyn gespeeld, op het Moers-festival. Doordat Sonja er niet bij kon zijn, was dat een kwartet met drie drummers en ikzelf. Dat was amazing…’
Tot slot: we gloeien allebei nog een beetje na van een mooie Summer Bummer-editie. Wat was het mooiste concert van het weekend voor jou?
‘Wat Susie Ibarra en Tashi Dorji deden vond ik heel krachtig. Daar was echt iets gaande, they had something boiling…’

Dit artikel verscheen eerder in GC#178.

Live

Discografie