Peter Bruyn mijdt de superlatieven niet voor de opera ‘Time’ van Ryuichi Sakamoto en Shiro Takatani op het Holland Festival. Geen moment word je er als bezoeker op het verkeerde been gezet. Je kunt alleen maar zwelgen in adembenemende schoonheid die tot in de puntjes is uitgewerkt.
Alles is prachtig aan de opera ‘Time’ van Ryuichi Sakamoto en Shiro Takatani die dit weekend bij het Holland Festival in wereldpremière ging. Het toneelbeeld is prachtig. De trage bewegingen van danser Min Tanaka zijn prachtig. De serene muziek die Mayumi Myata op de sho – een soort Oost-Aziatisch mondorgel – speelt is prachtig. De symboliek van het thema is prachtig. De minimale strijkerspartijen die de componist laat aanzwellen en weer verdwijnen, zoals hij dat in zijn filmscores zo vaak doet, zijn prachtig. ‘Time’ is zo prachtig dat ik mij na afloop gelukkig mag prijzen niet te zijn bezweken aan een overdosis esthetiek.
Verbeelding
In 1999 presenteerden componist Sakamoto en kunstenaar Takatani ‘Life’ hun eerste gezamenlijke opera. Ook daarin werd, net als bij ‘Time’, niet gezongen. Maar ‘Life’ was bijzonder zwaar wat ‘prestige’ betreft. Honderden medewerkers. Bijrollen op afstand voor de Dalai Lama, Salman Rushdie, Pina Bausch en wie al niet meer. Wat dat betreft is ‘Time’ het tegenovergestelde. Het immense podium in de gashouder op het Westergasfabriekterrein is vooral leeg. Veel ruimte om de verbeelding van het publiek aan het werk te zetten – al kun je er niet omheen dat de componist en zijn visuele kompaan die verbeelding al voor een groot deel invullen.
Het thema is mooi: Tijd. Waarbij Sakamoto aantekent dat het begrip ‘tijd’ een uitvinding van de mens is. En dat die mens zichzelf dus gevangen heeft gezet in een tijd die hijzelf geschapen heeft. Echter, in dromen verloopt de tijd niet meer lineair en dus biedt de droom een mogelijkheid om aan de dwangbuis van de tijd te ontsnappen.
Smetteloze perfectie
Sakamoto en Takatani presenteren het thema aan de hand van het verhaal ‘Droom #1’ uit de verhalenbundel ‘Tien Nachten Dromen’ uit 1908 van Natsume Soseki. Het verhaal wordt met sonore stem in het Japans verteld, terwijl de Engelse vertaling op het grote videoscherm achter op het toneel verschijnt. De visualisering van Takatani is adembenemend: Op de vloer, voor het videoscherm, een groot vierkant bassin van pakweg tien bij tien meter en enkele centimeters diep, gevuld met water. Iedere rimpeling in het water komt ook weer terug op het videoscherm en ieder beeld op het videoscherm reflecteert in het water. En dat alles in de schitterende ambiance van de Gashouder, die een immense ruimtelijkheid ademt.
Muziek en beeld omlijsten het verhaal van Natsume Soseki. De composities van Sakamoto die ‘in the the round’ uit de luidsprekers klinken zijn sober en functioneel, als filmscores. Strijkers en ‘glitches’, sfeervol uitgebalanceerd. De sho van Mayumi Myata klinkt vooral in de uiterst stilistisch vormgegeven proloog en epiloog van het verhaal. En daartussen excelleert de vijfenzeventigjarige danser Min Tanaka. Zijn bewegingen zijn traag, de filmbeelden zijn traag en alles lijkt bezwangerd met symboliek die alles een soort Paulo Coelho-achtige lading meegeeft.
Het is uiteindelijk de smetteloze perfectie van de schoonheid die gaat wringen. Zoals de benauwende steriliteit van de meubelshowroom. Zoals de tot in alle details uitgewerkte genialiteit in de boeken van Haruki Murakami, waardoor diens karakters nooit werkelijk tot leven komen. Geen moment word je als bezoeker bij ‘Time’ op het verkeerde been gezet. Je kunt alleen maar zwelgen in adembenemende schoonheid.
Kracht en zwakte
Het is de kracht en tegelijk de zwakte van Sakamoto, de nu negenenzestigjarige Japanse componist en één van de centrale kunstenaars van het Holland Festival. Hij brak in de late jaren zeventig door met de groep Yello Magic Orchestra die popmuziek maakte met louter elektronische instrumenten, zo ongeveer wat Kraftwerk deed in Europa. Afgelopen week was op het Hollend Festival die muziek opnieuw te horen, maar dan gespeeld door een traditioneel ensemble, Asko|Schönberg, in bewerkingen van de jonge Zwitsers-Georgische componist en producer Alexandre Kordzaia. Het resultaat was onderhoudend, maar niet groots. Sakamoto groeit als hij iemand van zijn eigen kaliber naast zich heeft staan – zoals Bowie dat had met Brian Eno.
Ryuichi Sakamoto heeft vele tientallen prima platen gemaakt – vooral filmscores. Maar zijn opmerkelijkste opnamen maakte hij met mensen als Alva Noto – waarmee hij trouwens in 2006 al een keer op het Holland Festival stond – en Christian Fennesz; beiden musici die hem aanvullen. ook in de samenwerkingen met hen kiest de Japanner voor de esthetiek, maar Noto en Fennesz weten daar dan toch iets ontregelends aan toe te voegen.
Esthetiek
Iets dergelijks geldt voor mediakunstenaar Daito Manabe, met wie Sakamoto tijdens het Holland Festival in de Hermitage de installatie ‘Sensing Streams’ toont. Het idee is om de normaliter onzichtbare elektromagnetische straling, die zich overal in de ruimte om ons heen bevindt, zichtbaar te maken. Dat gebeurt in de Hermitage door allerlei prachtige en kleurrijke grafische figuren op een groot beeldscherm.
In de toelichting wordt vermeld dat de veranderende elektromagnetische straling in de zaal het beeld voortdurend beïnvloedt. Daar is weinig tot niets van te merken, ondanks de opzichtig geplaatste ‘sensor’ naast het beeldscherm. Iedereen die met een mobiele telefoon door de zaal loopt zou het beeld moeten beïnvloeden. Volgens antivaxers zou zelfs iedere gevaccineerde de installatie van een elektromagnetische ‘boost’ moeten voorzien. Het scherm toont echter keer op keer dezelfde, ongeveer tien minuten durende cyclus van fraaie grafische beelden. En na pakweg een half uurtje gekeken en voor het scherm heen en weer gelopen te hebben, moet ik vaststellen dat voor de kunstenaars de esthetiek van het concept toch belangrijker lijkt dan de spanning van het concept zelf.
Terug naar ‘Time’, waar die esthetiek nog nadrukkelijker, zelfs alomtegenwoordig is. Soms weet je dat deze voorstelling wereldklasse is. Zoals het enkele keren herhaalde beeld van Min Tanaka die stenen en takken in het bassin legt, hetgeen hij later kan oversteken – telkens terugkerend voor enkele nieuwe stenen of takken. Al even delicaat is de wijze waarop Tanaka met de geringste beweging van een hand, een vinger of een voet rimpelingen in het water veroorzaakt. Al zijn bij Sakamoto zelfs de rimpelingen rimpelloos.
Gezien: ‘Time’ van Ryuichi Sakamoto en Shiro Takatani. Holland Festival – 19 juni 2021