Een diep vibrerend zoemen klinkt door de Tischlerei, de kleine zaal van de Deutsche Oper Berlin. De ruimte is verduisterd, op enkele lichtbundels na, die van bovenaf de vloer steeds in een andere hoek beschijnen. Links en rechts hangen trommels, met doorschijnende, oplichtende vellen. Rode en blauwe lichtjes knipperen. Ze zijn bevestigd op instrumenten, die rechtsachter op het speelvlak staan, schijnbaar lukraak opgesteld, als in een werkplaats: het robotorkest, gebouwd door Gentenaar Godfried-Willem Raes. Op een verhoging linksachter neemt het RIAS Kammerchor plaats.
Robotwetten
Alles is klaar voor Das nullte Gesetz, de derde voorstelling waarin Maciej Sledziecki en Marion Wörle (het kunstenaarsduo gamut inc) een blik werpen in een mogelijke toekomst, of een alternatief heden. Er zijn verschillende startpunten. De drie robotwetten, geformuleerd door sciencefictionschrijver Isaac Asimov. Daarnaast de gedachte dat alles om ons heen bezield is, eerder een opvatting uit een ver verleden of van een technologisch minder ontwikkelde samenleving dan de onze.
Beurtelings gezongen door het koor en in dialoog gesproken door actrice Ursina Lardi, geprojecteerd in duplo, schildert de tekst van Frank Witzel een wereld in duisternis. Een wereld waarin plassen oplichten in het schijnsel van koplampen en een bleke maan, en vliegtuigbrandstof kleurig kringelt. Een wereld waarin alles, mensen en dingen, verbonden is door middel van economische belangen en goederenstromen. Een wereld waarin een lamp of een tafel uitstijgt boven zijn simpele nut, waarin een onbewoond huis meer is dan een lege schil.
Ondeelbaar
In Das nullte Gesetz komen objecten niet in opstand, zoals in het verhaal De dingen de baas van Belcampo of de robotverhalen van Asimov. Integendeel, ze laten zich benutten, maar onder de drie wetten bestaat een eigen wet, een ondeelbare, voor mensen onkenbare wet. Dat gegeven krijgt gestalte in de instrumenten van het robotorkest, dat een stap voorbij de automatische bespeelbare orgels betekent waar gamut inc mee werkt in het festival Aggregate. Die orgels zijn al knap complex, dat geldt zeker voor het instrumentarium dat Raes in de loop van jaren opgebouwd heeft.
Blaasinstrumenten, orgels, slagwerk – alle digitaal aangedreven. Met knipperende lampjes en displays met wisselende getallen komen ze tot leven. In een breed spectrum aan steeds veranderende klankkleuren produceren ze dichte dissonanten, onnavolgbaar snelle melodieënreeksen, wijd op en neer glijdende tonen, razende ritmes die niet mee te kloppen zijn. Het koor weet zich tegenover die niet aflatende stroom geluiden staande te houden. Een extra menselijk element wordt gevormd door twee dansers.
Vrije wil
Uiteindelijk draait alles om het idee dat de mensheid zich met de ontwikkeling van vrije wil afgekeerd heeft van zijn schepper. Nu de mens zelf steeds complexere dingen ontworpen en gebouwd heeft, keren die zich op hun beurt af. We bestaan naast elkaar, maar net zo goed als de mens zich onafhankelijk van zijn maker beweegt, zo hebben de dingen zich losgemaakt van de mens. Ze laten zich nog gebruiken, maar wat daarachter gaande is, blijft voor de mens een gesloten boek. Iets dat zich niet met hen laat delen. Een nulde wet, die zich niet door mensen laat kennen. Een gegeven dat de gedachten even stilzet, dat de fantasie overuren doet maken op hoog toerental.
Een intrigerende voorstelling, waarin zo veel te zien is, zo veel te horen en te overdenken, dat je die vaker zou willen bijwonen, om te weten of het mysterie van die nulde wet misschien toch te doorgronden is. Of simpelweg, om het allemaal nog eens te ervaren. Helaas, dat kan niet. De voorstellingen zijn achter de rug. Het robotorkest is terug in Gent.
Première woensdag 27 september in de Tischlerei van de Deutsche Oper Berlin