In de afgelopen tien jaar zijn de muziekstukken van Marsen Jules abstracter, minimaler en vooral langer geworden. Uitgaande van akoestische geluidsbronnen vertraagt, loopt en verschuift hij opnamen tot uitgestrekte landschappen, zonder angst voor sentiment. Zo bestaat zijn onlangs verschenen ‘The Empire of Silence’ uit een klein uur aan glissandi van strijkers.

Marsen Jules (Malte Langer)

De Duitse elektronicamuzikant Marsen Jules heeft de vaart erin. In maart van dit jaar bracht hij op zijn eigen Oktaf Records ‘The Empire of Silence’ uit, nadat eerder in het jaar al een bijzondere uitgave van ‘The Endless Change of Colour’ verscheen. In 2014 bracht Marsen Jules – de artiestennaam van Martin Juhls – drie albums uit: ‘Sinfonietta’, ‘Marsen Jules at GRM’ en ‘Beautyfear’. De twaalf stukken op de laatstgenoemde plaat vormen zowat een staalkaart van Marsen Jules’ muzikale reikwijdte: hij verwijlt in de grensgebieden van ambient, minimal en abstracte klanklandschappen. Onbeschaamd romantisch is hij daarbij, wat al blijkt uit titels van composities en albums en het symfonisch aandoende geluid.

Eskimo’s

Nadat je een aantal dubby clicks & cuts-albums maakte onder de naam krill.minima, verscheen je debuutplaat ‘Herbstlaub’ in 2005 onder Marsen Jules. Inmiddels zijn we tien jaar verder en ik heb de indruk dat je muziek minimalistischer en abstracter is geworden.
Marsen Jules: “Sinds mijn eerste platen als Marsen Jules heb ik de muzikale uitgangspunten steeds verder ontwikkeld en verfijnd. Ik heb mijn muziek beter leren kennen. De recente uitgaven zijn veel sterker in hun uitdrukking en ook wezenlijk abstracter geworden. Daarbij heb ik me verder verwijderd van het gewoonlijke componeren en ben ik dichter bij abstracte kunst en schilderkunst gekomen.”
Vind je ook je inspiratie in abstracte kunst?
Marsen Jules: “Op dit moment vind ik abstracte schilderkunst inderdaad erg inspirerend, bijvoorbeeld die van mensen als Gerhard Richter en Wassily Kandinsky. Er is een grote overeenkomst met de manier waarop ik muziek maak. Heel intuïtief. Op het moment luister ik ook veel naar de muziek van Morton Feldman, György Ligeti en Luigi Nono.”
Vond je daarin ook inspiratie voor je meest recente album?
MJ: “‘The Empire of Silence’ werd oorspronkelijk gemaakt voor het Italiaanse label Glacial Movements. Het thematische uitgangspunt voor alle uitgaven van dat label zijn ijs- en gletsjerlandschappen. Die vormden dus ook de inspiratiebron voor deze plaat. De afzonderlijke titels van de stukken stammen uit de taal van de Eskimo’s. Skriniya betekent bijvoorbeeld ‘sneeuw die de grond nooit raakt’,tlaslo is ‘sneeuw die langzaam valt’ en chahatlin staat voor ‘sneeuw die een ruisend geluid maakt als hij op water valt.’”

Generatief

Eerder dit jaar verscheen een opvallende uitgave: een 24 uur durende versie van ‘The Endless Change of Colour’, uitgebracht op een metalen USB-stick met gelaserde inscriptie. Je geeft aan dat de compositie generatief is, wat suggereert dat ze als vanzelf ‘groeit’ volgens een bepaalde formule. Kun je uitleggen hoe dat werkt?
MJ: “Voor generatieve muziek zijn er verschillende uitgangspunten. Als Marsen Jules volg ik een heel oorspronkelijk uitgangspunt. Al bij mijn vroege uitgaven ‘Lazy Sunday Funerals’ en ‘Yara’ is de fasetechniek aanwezig, zoals je die bij de minimal music van Steve Reich kunt horen. Daarbij lopen patronen met een verschillende lengte naast elkaar, die zorgen zo voor een doorlopende variatie. Ik gebruik die methode op een bijzonder sterk vertraagde manier en op verschillende niveaus. Je kunt het vergelijken met een planetenstelsel waarin elke planeet zijn omvang, omloopsnelheid en afstand tot de zon heeft. Op die manier ontstaan binnen het gedefinieerde systeem verschillende constellaties, die wel inherent zijn aan het systeem. Ik vind het spannend om een streng kader als uitgangspunt te nemen, en van daaruit te bouwen aan een levendig muziekstuk dat steeds variaties op zichzelf maakt. Er zijn ook generatieve composities die zich ontwikkelen volgens algoritmen, die functioneren veeleer als een langzaam groeiende plant. Ik vind dat aspect minder interessant en heb me er dan ook nooit veel mee beziggehouden.”
De nieuwe uitgave van ‘The Endless Change of Colour’ is een uitgebreide versie van de 47 minuten durende compositie die twee jaar geleden uitkwam op het label 12k van Taylor Deupree. Heb je de 24-uurs-versie uitgebracht omdat je vindt dat een lange duur meer recht doet aan het generatieve karakter van de compositie?
MJ: “De schoonheid van een generatief muziekstuk is eigenlijk dat het altijd in het moment ontstaat en dat het op elk moment een zekere uniciteit heeft. Hoe complexer het stuk wordt, des te minder zal het zichzelf concreet herhalen. Dat is de bijzondere vorm van vrijheid in deze muzieksoort. Alles is bepaald, volgt zijn regels en toch heeft de luisteraar de indruk van een levende compositie. Vaak laat ik mijn stukken gedurende meerdere dagen en nachten op de achtergrond lopen, als ik aan ze werk. Elk stuk heeft zijn lengte. Op een gegeven moment heb ik ontdekt dat 45 tot 60 minuten voor veel van mijn stukken niet toereikend zijn. De 24-uurs-versie heb ik uitgebracht zodat de luisteraar een proefje kan krijgen van hoe groot de vrijheid in het muziekstuk is.”

Musique concrète

In 2009 heb je enige weken mogen werken in de studio´s van de Groupe de Recherches Musicales (GRM), op uitnodiging van het instituut. (GRM is een Frans instituut, geïnitieerd door Pierre Schaeffer in 1951 die een plek te biedt aan (onderzoek naar) elektronische muziek. Deze belangrijke peiler in de geschiedenis van de elektronische muziek wordt sterk geassocieerd met akoesmatische muziek en musique concrète, rm). Dat moet een hele eer zijn. Wat was de aanleiding voor de uitnodiging?
MJ: “Ja, het was een grote eer. Ik kreeg destijds bij de Qwartz Electronic Music Awards een onderscheiding en daarbij hoorde een residentieperiode bij GRM. In principe zijn de werken die ik maak als Marsen Jules sterk geïnspireerd door musique concrète. Het valt niet erg op, maar het album ‘Yara’ is bijvoorbeeld geheel in die traditie ontstaan. Alle klanken stammen van een concertopname in een bar, en op het album maak ik zelfs muziek van geluiden die anders niet als muziek zouden worden herkend. Het idee dat nagenoeg elk geluid muziek kan zijn, is een zeer belangrijke inspiratiebron geweest voor mijn werk.”

Oktaf

Op je eerdere albums als ‘Herbstlaub’, ‘Les Fleurs’ en ‘Golden’ zijn akoestische instrumenten herkenbaar. ‘The Endless Change of Colour’ is geheel gebaseerd op een sample van een jazzplaat, maar daar is niets meer van herkenbaar. Welke betekenis heeft het voor jou om akoestisch bronmateriaal te gebruiken, als de uitkomst van je bewerkingen klinkt alsof het met alleen een laptop is gemaakt?
MJ: “Bij Marsen Jules hebben alle stukken altijd een ‘natuurlijke’ herkomst; er worden geen louter elektronisch gegenereerde klanken gebruikt. Meestal kom ik een moment in een muziekstuk tegen dat me inspireert en dan haal ik de klanken uit elkaar tot hun afzonderlijke delen. Daarmee ga ik als een schilder of een beeldhouwer aan de slag. ‘Golden’ is in zekere zin een uitzondering, omdat ik daar alle klanken zelf heb ingespeeld. Het hele album is binnen een week ontstaan en centraal staat de Lowden-gitaar, die ik van mijn vader heb geërfd. Het is een instrument met een ongelooflijk lange nagalm. Voor mij is het heel belangrijk mijn stukken op basis van natuurlijk klinkende geluiden te maken. Die zijn veel rijker en levendiger dan elektronisch gegenereerde klanken en ik ben ervan overtuigd dat de luisteraar het verschil kan waarnemen.”
Wanneer ben je Oktaf Records gestart en wat was daarvoor de reden?
MJ: “Ik had al lang het idee om een label op te richten om mijn muziek in eigen hand te houden. Ik had destijds een contract voor drie albums bij City Centre Offices. Er zijn er maar twee uitgebracht (‘Herbstlaub’ en ‘Les Fleurs’, in respectievelijk 2005 en 2006, rm). Het is zeer demotiverend om goed materiaal jarenlang onuitgebracht te laten. Bovendien waren mijn eerste twee albums op Thinner/Autoplate niet meer beschikbaar. Ik heb ze opnieuw laten masteren, en dat werden de eerste uitgaven op Oktaf. Toen ik dat label in 2009 begon, had ik materiaal voor meerdere albums en het heeft tot het huidige album geduurd eer ik met mijn uitgaven weer mijn productie wist in te halen.”
Pas vorig jaar verscheen ook een cd met resultaten van je periode in de GRM-studio’s.
MJ: “De stukken op het album ‘Marsen Jules at GRM’ zijn vooral in technisch opzicht erg ingewikkeld. Een jaar lang heb ik de nieuwste Mac alleen kunnen gebruiken om alle sporen tegelijk te laten lopen.”

Nosferatu

Marsen Jules/Martin Juhls is niet alleen een solo-artiest. Met name op het podium gaat hij samenwerkingen aan met veejays en collega-muzikanten uit uiteenlopende genres. Zo vormt hij met de tweelingbroers Anwar Alam and Jan-Philipp Alam op piano en viool het Marsen Jules Trio; ook Roger Doering (Dictaphone) levert met regelmaat zijn akoestische bijdragen. Daarnaast zoekt hij samenwerking met andere disciplines. Zo hebben Doering en Marsen Jules samen een live uit te voeren soundtrack gemaakt voor de klassieke zwijgende film ‘Nosferatu’ (1922, F.W. Murnau). Met de Zweedse experimentele filmmaker Anders Weberg heeft hij live cinemaoptredens gegeven. Verder heeft Juhls muziek voor theater- en dansstukken gecomponeerd.
Heb je bij het componeren voor andere disciplines een heel andere aanpak?
MJ: “Ja, ik werk erg graag samen met kunstenaars in andere kunstvormen, maar het is daarbij wel belangrijk dat mijn geluid en mijn muziek gewenst zijn. Om gewoon zo maar iets te creëren vind ik ontzettend saai en onbevredigend. De muziek moet erbij horen, maar altijd ook haar eigen positie en uitdrukking hebben.”

Oneindig

Je componeert momenteel muziek voor Weberg, die werkt aan de langste film ooit (met een totale lengte van 720 uur). Dat brengt me terug bij de 24uurs-versie van ‘The Endless Change…’, waarover we het eerder hadden. Is een lange duur of misschien zelfs oneindigheid boeiend of belangrijk?
MJ: “De hoorbaarheid van een ritme door extreem trage herhalingen laten verdwijnen, dat vind je in veel van mijn stukken. Voorspelbaarheid is saai. Daarom houd ik ook niet van arrangeren. Liever stel ik een raamwerk op en kijk dan gefascineerd wat er gebeurt. De soundtrack voor de langste film is natuurlijk een grote uitdaging. Maar ik heb Anders precies op het moment ontmoet dat ik mijn technieken zo ver had verfijnd dat ik gemakkelijk heel lange en spannende muziekstukken kan opbouwen. Net toen ik me afvroeg ‘wat moet ik nu moest doen met al die muziek’, kwam Anders met zijn film en heb ik aangeboden hem bij de muziek te ondersteunen.”
Het roept bij mij de associatie op met ‘Organ2/ASLSP (As SLow aS Possible)’ van John Cage. (Cage heeft bewust een precieze tempoaanduiding voor het stuk achterwege gelaten. In het Duitse Halberstadt wordt met een speciaal gebouwd orgel sinds 2001 een versie gespeeld, die, als het helemaal slaagt, na 639 jaar eindigt in 2640, rm) Bevalt dat idee je?
MJ: “Ja, zulke composities hebben me altijd gefascineerd, het stuk van Cage, maar ook de ‘Vexations’ van Erik Satie en uiteraard de generatieve installaties van Brian Eno.” Inderdaad, Saties compositie uit 1893 besloeg slechts drie regels op een pagina bladmuziek maar dient, volgens interpretaties – onder meer van Cage – van een halve eeuw later 840 maal te worden gespeeld, waarmee het tussen de 14 en 28 uur kan duren). Eno startte rond 1995 met het gebruik van de SSEYO Koan-software, waarbij de componist de parameters bepaalt, waarmee de computer improviseert voor eeuwig en zonder exacte herhaling. Bovendien kan de componist telkens besluiten parameters aan te passen. De langste film, de langste compositie… Het gaat dus toch niet zozeer om de lengte, maar de zoektocht naar oneindigheid.”

Dit artikel verscheen eerder in GC #127.

Discografie