Het Belgische Nadar Ensemble springt uitdagend om met de combinatie van het visuele en het auditieve – hier geen een-op-een relatie die blijft hangen in sfeerschepping – zoals te horen en te zien zal zijn op 28 januari in deSingel tijdens Doppelgänger Deluxe.
Nadar Ensemble is dan ook niet aan zijn proefstuk toe. In oktober 2012 speelde het Belgische Nadar Ensemble een concert in het kader van de befaamde Donaueschinger Tage für Neue Musik; een concert dat integraal opgenomen werd in de box van drie cd’s die het label Neos uit het festival trok. Alle stukken van Nadar beleefden tijdens het festival hun première en de helft ervan wordt op 28 januari hernomen in deSingel voor Doppelgänger Deluxe: een programma waarin oog en oor afzonderlijk, maar vooral tezamen op de proef worden gesteld.
Drones
De blikvanger van de avond is ongetwijfeld ‘Generation Kill’ van de Belgische componist Stefan Prins. Voor dit werk worden vier live muzikanten (percussie, elektrische gitaar, viool en cello) opgesteld achter transparante beeldschermen. Uit de speakers komt hun geluid en op het scherm wordt hun beeld geprojecteerd, echter niet zonder drastische manipulatie. Daarvoor zorgen vier andere muzikanten die elk de klank en het beeld van één van hun spelende collega’s met een gameconsole bewerken en versnipperd op de luisteraar-toeschouwer afvuren.
Het resultaat is een desoriënterende en bevreemde stroom van geluid waarin de klank van ‘klassieke’ instrumenten wordt verhakkeld tot messcherpe glitch die zelfs in Donaueschingen niet onopgemerkt bleef. Schrijver en journalist Alex Ross (inderdaad, die van het bekroonde standaardwerk ‘The Rest is Noise’) noemde de uitvoering een van zijn momenten van 2012 en omschreef de performance op zijn blog als volgt: “As the composer intended, it was disturbingly difficult to tell what was real and what was virtual. The musicians were caught in temporal loops, as if Philip K. Dick had written a novel about chamber music. Instrumental timbres were distorted in the direction of glitchy noise, in the manner of much recent European music, but the extension of playing techniques achieved a kind of visceral precision.”
Precies misschien wel, maar echt fijngevoelig kan het werk moeilijk genoemd worden. Niet verwonderlijk voor een compositie die ontstond na het bekijken van smartphone-filmpjes van de Arabische lente en ‘succesvolle’ bombardementen met drones in Irak.
Een ander werk dat Nadar in Donaueschingen creëerde en dat in deSingel hernomen wordt, is ‘Der “Weg der Verzweiflung” (Hegel) ist der chromatische.’ van de Duitse componist Johannes Kreidler. Net als ‘Generation Kill’ is de compositie van Kreidler een audiovisueel werk, nu met door de computer gegeneerd geluiden, audio- en videosamples van een klassiek orkest of ongegeneerd ‘foute’ popmuziek en live spelende of playbackende muzikanten. Gevoelige pianozielen zullen het mogelijk even benauwd krijgen wanneer de pianist letterlijk met een hamer aan de slag gaat, maar ook de luisteraar die niet gevoelig is voor dit soort atypisch instrumentgebruik, wordt gedurende een kwartier van het kastje naar de muur getikt.
Irritatie
Blijft bij Prins en Kreidler het geluid overheersen op het beeld (hoewel beide werken wat van hun aantrekkingskracht verliezen bij een audio-opname), in het werk van Michael Beil zijn de twee onlosmakelijk met elkaar verbonden. Als weinig anderen heeft Beil een heel eigen manier ontwikkeld om audio en video met elkaar te combineren. Dat hij daarbij kiest om de live spelende muzikant(en) te confronteren met hun eigen filmbeeld (inclusief zelfde kleding en kapsel) leidt bij een live vertoning tot uiterst verwarrende situaties. Zeker wanneer Beil de synchronisatie bewust in de war stuurt en de toeschouwer zelf maar moet beginnen puzzelen hoe de vork aan de steel zit. Niet voor niets moet echte kunst voor Beil “irriteren”, niet doen wat voor de hand ligt.
Deze werkwijze leverde al audiovisuele pareltjes op als ‘Mach Sieben’, ‘Blackjack’ en ‘Doppel’, allemaal op YouTube te bewonderen. In deSingel zal het voor Nadar geschreven ‘Exit to Enter’ te horen en te zien zijn. Hierin trekt Beil meer dan ooit de speelse en plagerige kaart. Opnieuw lijkt de combinatie van beeld en geluid aanvankelijk te kloppen, maar geleidelijk aan moet de toeschouwer zijn eigen weg vinden (en verliezen) in het labyrint dat Beil en de uitvoerders met een brede grijns optrekken.
Choreografie
Op het programma staan verder twee werken van de Deense componist Simon Steen-Andersen, net als Prins en Kreidler een vaste waarde in het repertoire van het Nadar Ensemble. De partituren van ‘Study for String Instrument #1’ en ‘Study for String Instrument #3’ ogen alles behalve evident. In plaats van de gewenste noten te noteren, legde Steen-Andersen hier de ritmische beweging van de uitvoerder vast, waardoor de partituur meer weg heeft van een choreografie.
In ‘Study for String Instrument #3’, geschreven voor prepared cello of gitaar, komt hier nog een video met eerder opgenomen beelden van de uitvoerende muzikant bij. Die beelden worden bij voorkeur pal en op ware grote op de op het podium spelende muzikant geprojecteerd. Hierdoor wordt het procedé van de gelijklopende, uiteendrijvende en gespiegelde lagen niet alleen muzikaal, maar ook visueel duidelijk gemaakt.
Het ene waaruit het vele ontstaat, is ook de werkwijze in ‘L’Homme Orchestre’ van Georges Méliès waarmee het programma van Doppelgänger Deluxe volledig wordt. In dit filmpje van nog geen twee minuten uit 1900 splitst één personage, Méliès zelf als dirigent, op korte tijd in zes muzikanten om er later weer in te verdwijnen. Zes dubbelgangers dus, waarmee de affiche het bijvoegsel deluxe meer dan waard is.
Meer info vind je op de website van deSingel.