Een trouwe luisteraar blikt met Proc Fiskal, DJ Spinn, Jessy Lanza, Loraine James en Kode9 terug op vijftien jaar Hyperdub, het Britse label van Kode9 dat steeds weer geschiedenis schrijft door de clubgeluiden van de toekomst in te luiden.
Ik kan me nog precies herinneren wanneer ik Burial voor het eerst hoorde. Het was 2006, ik was dertien jaar. Mijn vader was naar de Plato in Utrecht gefietst en kwam terug met de meest ongewone muziek die ik ooit had gehoord. Clubby en elektronisch, maar ook ambient-achtig en weemoedig. Burials eerste gelijknamige album is dromerig, melancholisch, koortsachtig en bedwelmend. De hoes is een versluierd uitzicht op de Wandsworth-gevangenis in Zuid-Londen. Dat deze omgeving van belang was voor de muziek wist ik toen nog niet, maar zonder het door te hebben bracht deze mysterieuze artiest me al naar nieuwe werelden.
Ik had geen idee waar deze muziek vandaan kwam, al hielp het logo op de achterkant van de cd me verder op weg. Een onafgebroken ‘hd’, in bruut maar ook minimaal design, stond als een stempel op ‘Burial’ gedrukt. Hyperdub. Die naam had ik eerder gehoord… Hetzelfde jaar kocht mijn vader ‘Memories of a Future’, het debuutalbum van Kode9 & The Spaceape. Dat Kode9 (de artiestennaam van Steve Goodman) de oprichter van Hyperdub was, wist ik toen ook nog niet. Dat zijn lome dubmuziek iets te maken had met Burial werd echter wél duidelijk. Deze geluiden, doordrenkt met spanning en emotie, kon ik ineens een beetje beter plaatsen. Een ding was duidelijk: deze muziek ging nog ergens naartoe en ik was van plan om ze te volgen.
Mijlpaal
2019 is een feestelijk jaar voor Hyperdub, dat in 2000 nog een online blog was voor nieuwe muziek. Vijftien jaar geleden vormde Goodman de blog om tot een label om zijn eigen werk met The Spaceape te kunnen uitbrengen. Twee jaar later verscheen het eerste album van Burial en de rest is geschiedenis, zou je kunnen zeggen.
Wat Hyperdub zo fascinerend maakt is dat het label amper heeft stilgestaan. Een betere graadmeter van hoe elektronische muziek zich in de 21ste eeuw heeft ontwikkeld bestaat niet. Hyperdub heeft een paar van de meest invloedrijke underground-clubartiesten van de afgelopen jaren opgeleverd: Ikonika, Zomby, Terror Danjah, Lee Gamble, Scratcha DVA, LV, Fhloston Paradigm, Fatima Al Qadiri, Dean Blunt, Hype Williams, Inga Copeland, Laurel Halo, Traxman, DJ Spinn, DJ Taye en natuurlijk wijlen DJ Rashad. Het label is een broedplaats geweest voor dub, techno, grime, garage, UK funky, footwork, dancehall, dubstep en meer experimentele vormen van elektronische muziek. Een nieuwe generatie artiesten als Nazar, DJ Haram, doon kanda, ANGEL-HO, Proc Fiskal en Loraine James laat nu zien dat zelfs na vijftien jaar het label nog steeds zijn zinnen op de toekomst heeft gezet. Naar aanleiding van deze historische mijlpaal blikken vijf toonaangevende Hyperdub-artiesten terug.
1. De jonge adept: Proc Fiskal
‘Hyperdub symboliseert voor mij alle vreemde afslagen die clubmuziek kan nemen. Alsof het label nieuwe geluiden introduceert die tussen bestaande genres opereren.’ Aan de andere kant van een Skype-verbinding zit Joe Powers. Deze 22-jarige muzikant uit Edinburgh maakt als Proc Fiskal een hybride vorm van clubmuziek die ergens tussen UK garage, grime, jungle en footwork zit. Zijn debuut-ep ‘The Highland Mob’ werd in 2017 door Hyperdub uitgebracht. Na debuutalbum ‘Insula’ deed hij voor de ep ‘Hello Boss’ een kort uitstapje naar het label Cosmic Bridge van Om Unit. Onlangs is zijn nieuwste ep ‘Shleekit Doss’ weer op het label van Kode9 verschenen.
Hyperdub was het eerste label waar hij ooit muziek naar opstuurde. Powers viel met zijn neus in de boter; Kode9 was gelijk enthousiast. ‘Daarvoor maakte ik al jaren muziek,’ vertelt de Schotse producer. ‘Ik dacht er gewoon nooit aan om het ook ergens naartoe op te sturen.’ Waarom uiteindelijk dan toch naar Hyperdub? ‘Omdat die artiesten me altijd geïnspireerd hebben. Misschien wilde mijn onderbewustzijn wel specifiek op dit label verschijnen. Mijn nieuwe muziek is in ieder geval een reactie op wat zij hiervoor uitbrachten: de wulpse garage en grime van vroeger, met de ritmische structuur en creatieve vrijheid van moderne footwork.’
Clubmoeheid
Hyperdub heeft Powers’ beeld van wat clubmuziek mag zijn veranderd. Dat was hoognodig. Net als andere artiesten uit zijn generatie raakte hij een poosje uitgekeken op het aanbod van populaire elektronische clubmuziek. Rond 2013 ervoer Powers zelfs ook een soort clubmoeheid. ‘Ik kwam bij Hyperdub terecht door het vroege werk van Burial,’ herinnert Powers zich. ‘Zijn antwoord op garage was precies het soort clubmuziek die ik nodig had, maar daarna verloor ik mijn interesse. Ik heb jarenlang niet naar elektronische muziek geluisterd. Pas toen de Chicago footwork van DJ Rashad en DJ Spinn wereldwijd bekendheid verwierf, wist de muziek op Hyperdub mij weer te grijpen.’
Die dip in de bloei van clubcultuur heeft te maken met de explosieve climax van dubstep, toentertijd het dominante Europese clubgenre. Voor Powers voelde het alsof dubstep een leugen was. ‘Het had de schijn van een revolutionaire muziekstijl, maar deze koers werd wat mij betreft te vroeg opgegeven. Skream ontpopte zich als house-dj en andere producers vonden hun toevlucht in generiekere EDM.’
Niemand geloofde meer in de toekomst van dubstep. De enigszins voorspelbare ritmische structuur van trap kwam ervoor in de plaats. Qua geluid heeft dat clubgenre ook al lang gepiekt. ‘Daarom is de footwork op Hyperdub zo belangrijk voor mij geweest,’ beschrijft Powers. ‘Deze muziek leek ergens vandaan te komen én leek ergens naartoe te gaan. Het was verankerd in lokale cultuur, maar had toch enthousiaste nakomelingen over de hele wereld die het geluid verder wilden brengen. De footwork-ritmes waren voor mij ook een van de grootste inspiraties. Ik ervoer er een soort potentie in, een vorm van vrijheid, alsof de ritmes voor grotere ideeën stonden.’ Even later zegt Powers: ‘Ik denk dat footwork Hyperdub heeft gered.’
2. De OG: DJ Spinn
‘Man, precies daar doe ik het voor.’ Morris Harper reageert enthousiast als ik beschrijf hoe footwork de muziek van Proc Fiskal heeft geïnspireerd. ‘Het is het beste wat er is. Je geeft mensen een nieuwe opvoeding mee. Daarom blijft mijn nieuwe muziek ook altijd verwijzen naar haar wortels. Je kan naar mijn muziek luisteren en teruggaan in de tijd, want wij zijn niet de eersten die dit doen! Ik breng altijd een hommage aan de artiesten die me zijn voorgegaan.’
Harper, bekend als Chicagofootwork-dj en -danser DJ Spinn, verwijst naar het rijke verleden waar footwork uit put: de ghetto en acid house van de jaren 1980 en 1990. Samen met RP Boo, Traxman en de in 2014 overleden DJ Rashad gaf Spinn een nieuwe draai aan de lo-fi, hyperactieve housemuziek uit Chicago. De gesyncopeerde ritmes en het hoge tempo waren bedoeld voor danscompetities. Voor dansers om, inderdaad, hun voeten echt te laten werken.
Zegetocht
Lange tijd was Chicago footwork een volkomen lokaal genre: buiten selecte internetfora verscheen de muziek vooral op lokale radio en op kleinere labels. Het genre was misschien te niche om buiten de context van de danscultuur te worden geconsumeerd. De twee ‘Bangs & Works’-compilatiealbums op Planet Mu bewezen echter het tegendeel: sleutelfiguren uit de footworkscene werden in 2010 voor het eerst aan een wereldwijd publiek geïntroduceerd. Hyperdub nam het stokje van Planet Mu over met de grootste footworkrelease ooit: DJ Rashads ‘Double Cup’ (2013) was een zegetocht voor het genre. Dit album is een perfecte hybridevorm van underground en populaire dansmuziek. De met finesse bewerkte samples van soulzangers, r&b-hits en acidhouse-instrumenten maakten van ‘Double Cup’ het album van de toekomst, met een onbegrensde liefde voor Rashads inspiratiebronnen uit het verleden.
Op zijn recentelijk op Hyperdub uitgebrachte ‘Da Life EP’ eert DJ Spinn weer zijn voorgangers, terwijl hij ook vooruitkijkt. ‘Een paar jaar geleden is mijn hele studio leeggeroofd. Mijn hele muziekverzameling is weg. Inspiratie van vroeger moet ik nu dus terugvinden op het internet. Al hou ik het allang niet meer bij alleen bij ghetto house. Techno, dubstep, jungle, hiphop, trap en veel oudere vormen van muziek, ze passen allemaal in footwork.’
De uitwisseling van kennis, samples en inspiratie tussen allerlei genres werd voor Spinn en zijn belangrijkste muzikale partner DJ Rashad mogelijk dankzij Hyperdub. ‘We zijn gezegend dat we Kode9 mochten ontmoeten en dat hij onze muziek kon waarderen. Toen we hem leerden kennen hadden we nog geen idee of deze muziek internationaal zou kunnen aanslaan. We troffen hem aan in de Corsica Studios in Londen waar hij met The Spaceape een liveshow deed. Onze monden vielen open toen we zagen hoe zij muziek maakten. Op de Hyperdub-feestjes van Kode9 kwamen we in contact met andere artiesten op het label. Zij lieten ons dingen horen waar we zelf nooit op waren gekomen. Ik kan gerust zeggen dat wij velen in Europa hebben geïnspireerd, maar wij zijn ook naar huis gegaan met nieuwe creatieve energie’
3. De popster: Jessy Lanza
Ja, Hyperdub is een platform voor vernieuwende underground- en clubmuziek. Maar je zou ook kunnen stellen: Hyperdub is het thuis voor de populaire muziek die nog bekend moet worden. Niemand symboliseert dat beter dan Jessy Lanza, de Canadese zangeres en producer uit Ontario, Canada. In feite is haar muziek gewoon radiovriendelijke r&b, maar dan gegoten in een persoonlijke, unieke stijl. Dat ook haar muziek op Hyperdub thuishoort zegt veel over dit label: er is niet één geluid of genre dat het label definieert. ‘Tussen al die clubartiesten op het label heb ik me vaak een outsider gevoeld,’ vertelt Lanza voordat ze naar de studio gaat om aan haar derde album te werken. ‘Later realiseerde ik me pas dat dit hele label een buitenbeentjesfamilie is.’
Lanza had in 2013 een kleine doorbraak met haar debuutalbum ‘Pull My Hair Back’, een ijzig en sensueel antwoord op de steriele r&b die op dat moment overal te horen was. Ze had een wereldwijde toer met elektronica-act Caribou en verscheen op hun razend populaire album ‘Our Love’. 2015 bacht de ep ‘You Never Show Your Love’, het spannende resultaat van een samenwerking met DJ Spinn en DJ Rashad. In 2016 kwam haar tweede album ‘Oh No’ uit. Sindsdien heeft Lanza bijna onafgebroken getoerd. Ze probeert nu in New York te blijven om haar nieuwe album af te maken.
Lanza groeide in eerste instantie ver buiten de clubscene op. Ze studeerde jazz aan het conservatorium en bracht haar studiejaren door met het transcriberen van solo’s en het interpreteren van complexe akkoordenschema’s. Later vond ze haar muzikale wederhelft in Jeremy Greenspan, lid van legendarische electropopgroep Junior Boys. ‘Met hem ontdekte ik welke muziek ik echt wilde maken. Via Greenspans netwerk kwamen we ook bij Kode9 terecht, die ons debuutalbum wilde uitbrengen.’
Ambigue
Lanza wist dat ze zich op Hyperdub thuis zou voelen omdat de muziek van Dean Blunt, Hype Williams, Inga Copeland en Laurel Halo er eerder al op verschenen was: experimentele, conceptuele of simpelweg onnavolgbare, persoonlijke muziekvormen die minder geschikt waren voor in de club dan voor een liveconcert of intieme luistersessie bij iemand thuis. Volgens Lanza verbindt slechts één ding de eerdergenoemde uiteenlopende muziekvormen. ‘Op Hyperdub hoor je geen compromissen. Geen enkele artiest wordt in zijn of haar muzikale ambities geremd. Eigenlijk heeft vooral dat me geholpen om mijn eigen geluid te ontwikkelen en te kunnen doorgronden wat mijn muzikale visie is.’
De verschillende productiestijlen die op Hyperdub aan bod komen zijn voor Lanza van groot belang geweest. Haar vaste coproducent is nog steeds Greenspan, maar inmiddels werkt ze ook samen met DJ Spinn, DJ Taye, Taso en andere footwork-producers. Lanza’s muziek is op Hyperdub verschenen met remixes van Britse underground-grootheid Scratcha DVA en Amerikaanse clubproducent Morgan Geist. ‘De manier waarop sommige van deze artiesten omgaan met samples, drums en instrumentaties heeft iets magisch. Ze doen er bizarre dingen mee, maar uiteindelijk maken ze nog steeds een alternatieve vorm van popmuziek. Dit probeer ik ook te verwerken in mijn eigen productiestijl: ik wil doeltreffende r&b maken, maar het eindresultaat is altijd een beetje ambiguer dan dat.’
4. De muzikale vernieuwer: Loraine James
Hyperdubs nieuwste talent is Loraine James. De uit Londen afkomstige producer introduceert nieuwe geluiden op het label: een wilde, maar alsnog verfijnde combinatie van IDM, grime, techno en jungle met de strakke ritmepatronen van math rock en nu metal. Het verhaal dat volgt op de vraag hoe James op Hyperdub terecht is gekomen is er één uit duizend. ‘Ik werd door Objekt uitgenodigd om een Rinse FM show te spelen in Londen. Terwijl ik aan het spelen was tweette Objekt naar Kode9 dat hij mijn muziek op zijn label moest uitbrengen. Na de show had ik een bericht in mijn inbox met het verzoek demo’s te sturen.’
Het eindresultaat is ‘For You and I’, James’ meest persoonlijke werk tot nu toe. Op de albumhoes staan vier flats uit Noord-Londen. Op de achtergrond zijn de vier flats zoals ze er nu staan te zien, op de voorgrond staat James met een oude foto van diezelfde flats in haar hand. Heden en verleden botsen met elkaar in hetzelfde beeld. Daar gaat ‘For You and I’ ook over. ‘Ik groeide op in deze buurt. Hier heb ik vijftien jaar gewoond. Mijn moeder speelde er de steeldrum. En ook ik leerde er voor het eerst muziek maken.’ Haar album staat stil bij het verleden, maar kijkt ook vooruit, al levert dat niet altijd een optimistisch perspectief op. ‘Deze gebouwen dreigen te worden gesloopt. Er komen duurdere appartementen voor in de plaats. Het landschap van Londen is aan het veranderen. Er zijn steeds minder plekken beschikbaar waar gewone Londenaren kunnen leven. Als zwarte queer-vrouw ligt dit me na aan het hart.’
Ademlating
In ‘For You and I’ gaat James de confrontatie aan met haar angsten en onzekerheden. Eigenlijk is het album vooral een duwtje in de rug. Openingsnummer ‘Glitch Bitch’ is een soort lofzang op zichzelf: ‘het gaat over mezelf een boost geven.’ Andere nummers als ‘So Scared’ en ‘Hand Drops’ proberen James’ ongerustheid te vangen. Het zijn schokkerige, onvoorspelbare nummers die een desoriënterend effect hebben. En toch zit er een vorm van rust in de muziek die alle emoties weer grondt en onschadelijk maakt. Vooral ‘Sensual’ werkt als een soort ademlating, diepe pads en krakerige drums zwellen op tegen de achtergrond van de sensuele a capella van zangeres Theo.
‘Kode9 was niet per se overtuigd van ‘Sensual’,’ herinnert James zich. ‘Maar ik wist zeker: dat nummer moest op het album komen. Ik kon hem uiteindelijk overhalen. Toch was ik heel zenuwachtig toen ik bij hem thuis op bezoek ging om hem mijn muziek te laten horen. Al was hij over het algemeen heel enthousiast en relaxt. Als labelbaas drukt hij niet zozeer zijn eigen wil door. Na die luistersessie heb ik maar een paar kleine dingen aangepast aan de volgorde en lengtes van sommige nummers. Die vrijheid is, naast de muzikale diversiteit, uiteindelijk wat me het meest aanspreekt aan Hyperdub.’
5. De architect: Kode9
‘Het succes van Burial werkte als ons eigen Trojaanse paard,’ schrijft Steve Goodman terwijl hij door Amerika toert. ‘Als onze grootste artiest genereert Burial ook aandacht voor de kleinere namen die we op ons label huisvesten. Mijn ogen en oren staan namelijk altijd open voor jongere artiesten en nieuwe geluiden.’
Als we Hyperdub als een huis kunnen zien, dan is Goodman de architect. Als Kode9 bouwde hij het fundament van het label: elektronische muziek die vooruitkijkt en naar een onuitputtelijke bron van historische inspiratie terugverwijst. Toen hij in 1995 zelf de samplers en synthesizers erbij pakte, verdiepte hij zich ook in de kritische theorie die achter underground-clubmuziek schuilging. Aan de universiteit van Warwick werd hij lid van de Cybernetic Culture Research Unit (CCRU), waar wijlen muziekcriticus Mark Fisher ook deel van was. Zij beschreven de zich snel ontwikkelende geschiedenis van dansmuziek met de kapstokterm the hardcore continuum. ‘Dit traject van Britse dansmuziek wekte bij mij de interesse op om zelf ook te deejayen. Het hardcore continuum domineerde ook mijn luistergedrag.’
‘Ik was vooral geïnteresseerd in de historische context,’ vertelt Goodman over het intellectuele kader waarbinnen hij Hyperdub oprichtte. ‘Hyperdub is een veel breder concept dan slechts een update van Britse muziek uit de jaren 1990. Het verbindt de theorieën die Mark Fisher en zijn collega Simon Reynolds formuleerden, met de veel bredere muziekgeschiedenis van reggae funk en jazz, die schrijver Kodwo Eshun beschrijft als Afrodiasporisch Futurisme. Dat uit zich ook in disco, house, techno en hiphop.’ Kortom: ‘Mark en Kodwo lieten mij zien en horen dat het mogelijk was om jungle en kritische theorie in een adem te noemen. Die twee kunnen elkaar zelfs aanzienlijk intensiveren.’
In 2006 brachten Kode9 en The Spaceape (Stephen Samuel Gordon) hun debuutalbum ‘Memories of the Future’ uit, een haast profetische titel die het verdere verloop van Hyperdub zou inluiden. ‘Ik ontmoette Stephen in 2002. Hij had toen nog nooit muziek gemaakt. We deden dus wat er in ons bereik lag: lome beats combineren met spoken word. Hij schreef de teksten, ik bewerkte zijn stem. De nummers uit die tijd zijn het vroegste materiaal van Hyperdub en beïnvloedde mijn muzikale carrière als artiest.’
Nulversie
Zoals elk fenomeen dat deel van de geschiedenis wordt, heeft Hyperdub ook te maken gehad met verlies. 2014 werd gekenmerkt door het verlies van DJ Rashad en The Spaceape. In het begin van 2017 overleed Mark Fisher. Rouwgevoelens domineren dan ook het laatste album van Kode9. Op de hoes van het conceptuele ‘Nothing’ (2015), dat gaat over een geautomatiseerd, futuristisch hotel waar geen menselijk leven te bekennen valt, zweeft een holografische Ø.
Net als het eerste album met The Spaceape combineert ‘Nothing’ wat eraan vooraf is gegaan met wat nog komen moet. Het is een nulversie van nieuwe clubmuziek. Het is daarbij ook een van de meest experimentele albums van Hyperdub, een overtuigend bewijs dat alle genres op het label op een natuurlijke manier samen kunnen smelten.
Goodman heeft het rouwproces van ‘Nothing’ inmiddels omgevormd tot een positieve bijdrage aan zijn eigen omgeving. ‘Tegenwoordig verwijst ‘Ø’ naar een hub in Londen waar we onze eigen nachten voor Hyperdub-artiesten kunnen programmeren. Het is een geweldig platform om gevestigde artiesten van het label te introduceren aan nieuwe namen. Belangrijk is vooral dat we de opvattingen over wat een clubavond is kunnen verbreden. Ø combineert dj-sets met performances, interactieve werken en video- en geluidsinstallaties.’
Een nieuw platform voor een nieuwe tijd dus. En dat is nodig, vindt Goodman. Na vijftien jaar probeert hij namelijk minder terug te kijken of vooruit te blikken. ‘Het muzikale landschap is aanzienlijk veranderd en zal zeker blijven veranderen. De enige constante is dat ik nog steeds geen idee heb van wat ik aan het doen ben, en ook dat zal altijd zo blijven.’