De Antwerpse filmmaker Jan Beddegenoodts reist de wereld rond om generatiegenoten te portretteren die feest en verzet combineren. In Gonzo (circus) #155 kun je meer lezen over ‘Rave & Resist‘. In dit stuk richt hij zijn blik op de rol van culturele vrijplaatsen in Antwerpen.
In Gonzo (circus) # 155 vertelt filmmaker Jan Beddegenoodts over de strijd die de Palestijnen Ayed Fadel en Sama Abdulhadi al dansend voeren en over activiste-dj Naja Orashvili, die in het Georgische Tbilisi, temidden van een heel conservatieve gemeenschap de lgbtq+-waarden tracht te verdedigen.
De films die Beddegenoodts in de reeks Rave & Resist draaide, raakten allemaal aan het thema ‘Dance of Urgency’, maar voor een volgend project wil hij samen met ondermeer Bogomir Doringer en Liese Kingma de ‘Space of Urgency’ onderzoeken.
Toen Beddegenoodts op 9 november in Antwerpen op Rave & Resist zijn drie filmportretten vertoonde, liet hij als uitsmijter een eerste versie zien van ‘Space of Urgency: Antwerp’, een film waarin hij de problemen schetst waarmee Antwerpse vrijplaatsen zoals Bar Paniek, Forbidden City, Het Bos, Audio Plant, Boot Tenace en vzw Emma zich geconfronteerd weten.
Vrijplaatsen
Antwerpen heeft sinds lang een vrij gezonde scene van ‘vrijplaatsen’, ruimten waar jongeren vrij kunnen experimenteren met muziek en kunst, los van het commerciële circuit.
Het bekendste voorbeeld is waarschijnlijk Scheld’apen, een jeugdcentrum dat ontstond toen een groep jongeren op een zomeravond in 1998 een oude treinkantine kraakten om er ruimte te creëren voor underground muziek en kunst.
Scheld’apen vervelde in 2014 van een kleinschalig initiatief tot Het Bos, een groot kunstencentrum in het midden van de stad. Maar de laatste jaren komt er meer en meer druk op die scene te liggen, vooral doordat de stad in hoog tempo ontwikkeld wordt, en leegstaande panden één voor één vervangen worden door nieuwbouw – vaak appartementsprojecten die op het hogere marktsegment mikken. Bovendien willen de kopers van die dure appartementen vaak rust, ook al komen ze wonen in een wijk als Het Eilandje, die vanouds een uitgaansfunctie invulde.
Beddegenoodts: ‘Een van de vragen die ik stelde was: hoe kan je communiceren dat vrijplekken belangrijk zijn. En wat is dat eigenlijk, een vrijplek? Het is alleszins iets waarvan je het belang heel moeilijk aan politici uitgelegd krijgt: het is een plek die niet helemaal af is, waar de verantwoordelijkheid ook bij de bezoeker gelegd wordt en waar er nog een beetje chaos is, omdat die chaos toelaat iets te maken dat er nog niet is.
Wat me bij het maken van de film het meest geraakt heeft, is het gesprek met Pascale van EMMA vzw (EMMA vzw was een vrijplaats op de grens tussen de Antwerpse wijk Het Eilandje en de huidige Antwerpse haven, sb)
Daar kon je nog echt ongegeneerd je ding doen. En als het feest afgelopen was, kwam je buiten en zette je je tegen de muur terwijl de zon opkwam. Maar die plek is dus verdwenen ondertussen. De lege ruimtes die mentale zuurstof geven zijn aan een hoog tempo aan het verdwijnen. Dat gaat enorm snel. Ze hebben het departement stadsplanning afgeschaft en zijn gewoon alles aan het ontwikkelen, ook hier op de kaai, waar wij met Onder Stroom zitten.’
Gentrificatie
Zelf heeft Beddegenoodts een werkplek in de coworkspace van Onder Stroom, een ‘broedplaats en krachtcentrale voor creatieve en creërende zielen’.
Onder Stroom vond onderdak in een ruimte die vroeger dienst deed als opslagplaats voor rivierboeien, een ruimte die ze huren van de stad. Maar diezelfde stad heeft grootse plannen met de kaaien waar Onder Stroom zich bevindt, nadat de nabijgelegen wijk Het Eilandje al stevig gegentrifieerd werd.
Onder Stroom komt niet aan bod in de versie van ‘Antwerp Space’ die we al konden zien – Beddegenoodts wilde een beetje afstand houden – maar net als de andere vrijplaatsen uit de film leeft ook daar het besef dat het uitbaten van een leegstaande ruimte als creatieve vrijplaats de weg plaveit voor toekomstige gentrificatie. Eerst komen de kunstenaars, daarna volgen de jonge gezinnen en dan komt het grote geld: het klassieke gentrificatie-patroon.
Zuurstof
‘Het gaat zo snel dat alle dingen met een randje af verdwijnen. Er wordt hier in Antwerpen door het stadsbestuur heel hard ingezet op lokale belangen van grote economische spelers. Maar er wordt niet uitgezoomd, vrijplaatsen en het creëren van zuurstof in de stad lijkt geen prioriteit te zijn. Er zijn nog vrijplaatsen, natuurlijk, maar als we ons daar niet heel bewust mee gaan bezig houden, zullen die binnen tien jaar allemaal verdwenen zijn.’
Tile Vos van Het Bos zegt in ‘Space of Urgency: Antwerp’ dat hij zich niet kan voorstellen dat het vandaag nog mogelijk is voor een achttienjarige om een werking als die van Scheld’apen op te starten. De initiatieven die in ‘Space of Urgency: Antwerp’ worden geïnterviewd, zijn voorlopig allemaal initiatieven die al heel wat jaren op de teller hebben.
Beddegenoodts vindt moeilijk de piepjonge tegenhangers, al wil hij die heel graag vinden voordat hij de film afmaakt. ‘Bij Onder Stroom hebben we ondertussen al wat ervaring, maar toch blijft het knokken om een ruimte als de onze in Antwerpen aan te kunnen bieden. Maar we doen met veel liefde voor onze stad verder, omdat we erg geloven in een diversifiëring van culturele initiatieven.
Het wordt de buitenbeentjes niet makkelijk gemaakt in Antwerpen. Onze buren zijn Roos en Saar van de Tenace boot en die mogen Antwerpen niet meer binnenvaren. Een alternatief schip met een volkskeuken en concerten, dat is toch een enorme meerwaarde voor een havenstad als Antwerpen?
Samen met ondermeer Bogomir Doringer ( curator) en Liese Kingma ( researcher) zijn we momenteel ‘Space of Urgency’ internationaal aan het uitwerken. Daarvoor interviewde ik al collectieven uit Detroit, Amsterdam, Berlijn en San Francisco. We kunnen namelijk veel leren van de fouten en succesverhalen in andere steden en we hopen met dit onderzoek een bijdrage te leveren.’