Melanie Bonajo
Voor een tentoonstelling met als titel ‘The Death Of Melanie Bonajo’ loop je verrassend vrolijk naar buiten. Ook gezien de onderwerpen, want Bonajo’s sterk vervlochten thema’s suggereren dat de mensheid op veel vlakken een verkeerde weg bewandelt. De tentoonstelling die het Bonnefantenmuseum Maastricht momenteel presenteert omvat haar (spiritueel) activistische video’s van de afgelopen vier jaar, waarin de Nederlandse kunstenares kort gezegd de volgende mededeling doet: door de focus op vooruitgang en bezit zijn we het contact met de natuur en onszelf verloren en nu maken we er een puinhoop van. Daarbij heft ze geen belerende vinger, maar kijkt en luistert zonder oordeel naar mensen die voor een alternatieve levenswijze hebben gekozen. De dood uit de titel is dan ook vooral een noodzakelijkheid voor een wedergeboorte waarbij je jezelf opnieuw kunt uitvinden – bijvoorbeeld via de ayahuasca-sessies waar ‘Night Soil, Fake Paradise’ over gaat.
Activistische films zijn meestal bloedserieus, maar Bonajo blijft luchtig en mild. Ze combineert observaties en interviews met humoristische ensceneringen en animaties. Zo bevat ‘Progress vs. Regress’ een scène met Bonajo en vrienden in geknutselde pakken als ‘zorgrobots’. ‘Economy Of Love’ bevat een krachtige scène van twee vrouwen met hoodies, zonnehoeden en maskers van planten, in een bootje op het water tussen bomen. Aan het eind kent die video nog een prachtig beeld: mannen en vrouwen die met hun naakte, gekleurde lijven als een regenboog op elkaar liggen.
Performances
De ensceneringen doen denken aan performances. Niet verwonderlijk, want Bonajo’s productieve kunstenaarsloopbaan bewoog zich – grofweg – van fotografie naar performancekunst en video’s. Bij museale presentaties krijgen de video’s in recente jaren een passend decor (met dank aan Theo Demans). ‘Economy Of Love’ bekijk je bijvoorbeeld vanaf een pastelkleurig matras tussen kunststof druipstenen en ‘Progress vs. Regress’ vanuit rolstoelen, in blauw licht en tussen planten en stenen. Veel performance-kunstenaars zijn, nadat videoapparatuur vanaf 1965 bereikbaarder werd, hun performances gaan vastleggen; vervolgens maakten velen de overstap naar ‘echte’ videokunst. In Nederland waren dat bijvoorbeeld Marinus Boezem, Nan Hoover en – in de jaren 1980 – Lydia Schouten. Schoutens video’s behandelen vaak (vrouwelijk) verlangen, het schoonheidsideaal en de schijnwereld van de media, zoals ‘Romeo Is Bleeding’ (1982) of ‘Echoes Of Death/Forever Young’ (1987). Die video’s zijn nog te zien op een monitor of in projectie; Schouten breidt vervolgens uit in de driedimensionale ruimte. Van single channel-werken gaat ze over naar installaties met foto’s, video’s en objecten. In ‘A Virus Of Sadness’ (1990) plaatst ze foto’s van moordenaars en verkrachters naast die van hun slachtoffers en plaatst op hun hoofden contactadvertenties – de eenzaamheid van de moordenaar en die van liefdeszoekers komt dicht bij elkaar. Persoonlijke videoboodschappen verschijnen op transparante fauteuils en op de vloer worden beelden van de Amerikaanse tv geprojecteerd, zoals van dominee Jimmy Swaggart die theatraal spijt van zijn overspel betuigt. De videobeelden kun je niet als afzonderlijk werk zien: alles samen vertelt over eenzaamheid, verlangen en de wijze waarop de massamedia daarmee omgaan. De essentie van (video-)installaties: alle elementen geven samen betekenis eraan.
Totaalplaatje
Dat is niet het geval bij Bonajo. Haar video’s – feitelijk single channel – kunnen zonder die omgeving worden getoond en dat gebeurt ook op festivals. Van de Duitse filmmaakster Hito Steyerl was zeer recent in de tentoonstellingszalen van het EYE Filmmuseum in Amsterdam videowerk te zien. Ook zij presenteert haar video’s het liefst in een zelfgecreëerde omgeving. Steyerls sterk digitaal gemaakte films bieden gelaagde verhalen waarin feiten en fictie verknoopt raken en de kijker wordt overladen met informatie. Steyerl legt daarmee de driehoek kunst, (neoliberale) economie en technologie bloot. ‘Liquidity Inc.’ (2014) verbindt de bankencrisis aan martial arts en het weerbericht aan geld- en informatiestromen; het publiek bekijkt de film vanaf een enorme blauwe golf. ‘The Tower’ (2015) is een film over de render-industrie in Oekraïne, waar in opdracht van westerse klanten onder meer 3D-architectuurtekeningen voor oorlogsgames worden gemaakt. De video wordt getoond op drie schermen in een Ferrarirode omgeving, inclusief twee designstoelen. Bieden deze architectonische omgevingen, zoals Steyerl ze noemt, een extra betekenislaag? Vergroten ze het begrip? Nee, evenmin als bij Bonajo.
Het doet mij denken aan de filmtentoonstelling ‘Cité-Ciné’, rond 1989 te ondergaan in Gent. Het publiek kon rondlopen tussen decors en geprojecteerde filmfragmenten zien, die telkens nauw op elkaar waren afgestemd. Kijken naar een scène op een dak deed je op een dak. Inhoudsloos vermaak, mogelijk… ‘Cité-Ciné’ trok 410.000 bezoekers, een derde meer dan verwacht. Bonajo en Steyerl bieden hun museale videopresentatie als comfortabel ‘totaalplaatje’, dat misschien nog verleidend werkt ook. Kritische kunst met een randje amusement. Waarom niet?
Reacties