Verrassingen op het Holland Festival

Zoals gewoonlijk bevat het programma van het Holland Festival (HF) weer een aantal pretentieuze grote producties. Gonzo (circus) berichtte al eerder over ‘As Big As The Sky’ en ‘Urbo Kune’. Daarnaast zijn er veel kleine voorstellingen die verrassend kunnen uitpakken. Gonzo medewerker Oscar Smit koos er en paar uit en ontdekte daarbij interessante elektronische muziek uit Turkije en gepassioneerd spelende studenten van het Koninklijk Conservatorium. Tevens werd hij erg vrolijk bij de voorstelling ‘Koeien’, die na twee uitvoeringen al een cultstatus heeft verworven.

Misha Mengelberg

De componist en pianist Misha Mengelberg is één van de meest opvallende figuren uit het Nederlandse muzikale landschap van de afgelopen vijf decennia. Hij is origineel, eigenwijs en tegendraads en mede dankzij hem werd het ICP Orchestra (Instant Composers Pool Orkest) bekend in binnen- en buitenland. Een ontmoeting met (Fluxus) kunstenaar en componist John Cage maakte ooit grote indruk op hem en in 1968 was hij medeoprichter van STEIM. Misha Mengelberg is een veelzijdig man die naast zijn gewone (jazz)composities ook altijd graag een opera over koeien wilde maken. Hij is daar lang geleden al aan begonnen. De laatste jaren is hij echter, door een steeds verder oprukkende dementie, niet meer in staat te componeren. Dankzij (VPRO)regisseur Cherry Duyns en componist Guus Janssen is de opera ‘Koeien’ er nu toch gekomen. Hij ging tijdens het Holland Festival in première.

Koeien
Koeien

Bij koeien denk ik direct aan een groene weide met zwart witte beesten onder een blauwe hemel met Hollandse wolken. Die luchten waren tijdens de première in de Amsterdamse Rabozaal volop aanwezig middels een gigantische achtergrondprojectie. Het podium, inclusief verhoging, was de weide waarin wit geklede zangers liepen, die zowel de koeien als het koor waren. Voor de verhoging zat het ICP Orchestra met onder andere drummer Han Bennink, trombonist Wolter Wierbos en cellist Tristan Honsinger. Om de hele opera te relativeren liep acteur Pierre Bokma overal dwars doorheen om ongevraagd op een absurdistische manier commentaar te leveren, als ware hij Misha Mengelberg. De teksten die hij uitsprak kwamen rechtstreeks uit oude interviews met Misha Mengelberg. Zo’n zelfde ontregelende rol had de Italiaans ijsverkoper (Beppe Costa) die een paar maal als een soort Sjef van Oekel opkwam. De teksten die Misha Mengelberg schreef voor ‘Koeien’ werden vooral gezongen door een boer en boerin, het koeienkoor en een solo koe (Olga Zuiderhoek). Hierin gaat het over weidekoeien en luchtkoeien (bijen). Ze staan vol speelse en beeldende zinnen als: “Onbewogen eet de weidekoe de weide” of “Het viaduct zit in de knoop”. Middels boventiteling waren ze goed te volgen. En dan het ICP Orchestra! Dat zat er in jacket plus glimmende puntschoenen wel erg netjes en braaf bij. Er werd onstuimig gemusiceerd met weinig ruimte voor improvisaties of ontregeling, iets wat toch bij Misha Mengelberg hoort. Tristan Honsinger schreeuwde af en toe iets ongecontroleerds en Han Bennink deed zijn drumsolo zittend op het podium. De solo’s van de andere muzikanten waren ook redelijk gedirigeerd. Maar ontregeling of niet, de muziek stond  als een huis en swingde bij tijd en wijle behoorlijk. Het eindresultaat was een sober vormgegeven uiterst boeiende, licht absurdistische productie met typisch Hollandse humoristische teksten, ergens in de sfeer van Wim T. Schippers en Drs P. Tijdens het lange slotapplaus werd Misha Mengelberg (in rolstoel) ook nog even het podium op gereden. Hij glimlachte en hopelijk heeft hij iets mee gekregen van het enthousiasme over zijn opera. In mei 2016 gaat ‘Koeien’ op tournee door Nederland. In het Bimhuis is tot 6 oktober een tentoonstelling met foto’s van diverse fotografen waarop Misha Mengelberg te zien is gedurende zijn lange carrière.

Harp

In de productie ‘Resonating Universes’ bespeelde de Turkse harpist Sirin Pancaroglu een aantal uiteenlopende harpen. In het eerste deel speelde ze op een ceng, een kleine, van oorsprong eeuwenoude, hoekharp. De traditionele composities die ze samen met zanger Bora Uymaz speelde, klonken vrij braaf en saai. Na de pauze leek het ook die kant op te gaan. De elektronische muziek van de Turkse componist Erdem Helvacioglu maakte weinig indruk en ook de harpist leek nog aan het inspelen. Maar ‘Resonating Universes’ is een lang stuk en geleidelijk begon alles op zijn plaats te vallen en werd het steeds boeiender. De elektronische geluiden kwamen van overal uit het plafond van het Bimhuis vallen. Ineens produceerde Sirin Pancaroglu ook industriële klanken met haar harpen. Ze ging helemaal loos; ze sloeg op haar instrument, ging al wrijvend met een doek over de snaren of sloeg er op met een drumstokje. Naar het einde toe klonk de muziek rauw en vormden harp en elektronica een intrigerende eenheid, die uiteindelijk toch iets nieuws had toe te voegen aan het electronica genre!

Pierre Boulez

Boulez vs Cage Sinds een aantal jaren presenteert het HF gratis lunchconcerten in de fietsonderdoorgang van het Rijksmuseum. Dit jaar stonden die in het teken van Pierre Boulez. Het programma ‘Boulez vs Cage’ richtte zich in het bijzonder op de briefwisseling tussen de Franse componist en zijn Amerikaanse collega John Cage. Fragmenten uit brieven waren te zien op schermen en werden soms voorgelezen door muzikanten van het Koninklijk Conservatorium uit Den Haag. Onderdeel van deze opleiding is het KHZ Kollektiv, de afdeling voor elektronische muziek onder leiding van componist en elektronicus Yannis Kyriakides. De KHZ-studenten hadden zich in twee kampen verdeeld, tegenover elkaar opgesteld op aparte podia. Iedere keer als er een nieuwe letter op het scherm verscheen begonnen ze aan de bijbehorende compositie. De elektronische stukken werden gespeeld met deels bestaande instrumenten als gitaar, fluit, theremin, cello of synthesizer. Maar een groot deel van de muziek kwam tevens uit zelf ontwikkelde elektronische apparatuur. De akoestiek in de museumpassage was uitstekend en zo konden we genieten van een spannende ontmoeting tussen elektronische en modern klassieke muziek maar ook tussen geïmproviseerde en gecomponeerde muziek, in goede banen geleid door muziekregisseur Yannis Kyriakides. Intussen werd uit de briefwisseling op het scherm duidelijk dat het toeval zou leiden tot een breekpunt tussen beide componisten. Cage geloofde hier heilig maar Boulez houdt het ver weg van zijn composities. Leerzaam en zeer onderhoudend dit lunchconcert!

tekst:
Oscar Smit
beeld:
Koeien
geplaatst:
di 23 jun 2015

Nog meer nieuws krijgen over muziek en kunst?

Schrijf je in op de Gonzo (circus)-nieuwsbrief!