Begin september ontving het Antwerpse kunstenhuis Objectif Exhibitions de vermaarde V. Vale, bezieler van de magazines ‘Search and Destroy’ en ‘Re/Search’. We grepen onze kans om met Vale te spreken over de subcultuur van vroeger tot nu.

Weet je eigenlijk waar de V. voor staat?, vraag ik de jonge assistent die Vale begeleidt tijdens zijn trip door Europa. Ze haalt haar schouders op. Dat weet niemand, denk ik.
Hoe noem jij hem dan?
Ze knippert met haar ogen, alsof ze zelf verbaasd is over het antwoord: Ik zeg gewoon Vale, zoals iedereen.
Het is een anekdote die de ongrijpbare Vale typeert. Hij vindt zijn status als ongrijpbaar buitenbeentje comfortabel, zoals ook blijkt wanneer hij na een interview van strak anderhalf uur bijna twee uur lang het publiek in de ban houdt met anekdotes over outsiders, avant-gardekunstenaars, freaks en alles en iedereen die voor hem deel uitmaken van de veelkleurige culturele onderwereld waarin hij zich al een heel leven voortbeweegt.

Geheugenbank

Vale stamt af van een familie die nauw betrokken was bij de oorspronkelijke Beat Generation en kreeg de tegencultuur als het ware met de paplepel ingegoten.
Mijn vader en oom waren twee Japans-Amerikaanse beatniks in San Francisco. De beatscene was in de jaren 1950 zeer klein, je zou het niet geloven letterlijk een handjevol mensen. Later werd dat opgeblazen tot een kolossale beweging, maar dat is onzin. Het waren er maar een paar, en mijn familie wordt zelfs niet vermeld in de boeken. Maar ik heb een tijdje bij mijn oom gewoond en hij kreeg voortdurend bezoek van al die beatniks. Niet de grote namen, maar ze maakten niettemin deel uit van de beweging: Alan Ansen bijvoorbeeld, die een aantal boeken heeft geschreven. Of Maury Rose, n van de weinige zwarte beatniks nu compleet vergeten!
In 1976 werd hij door een vriendin meegesleurd naar een optreden van de vroege San Francisco punkband The Nuns, en het voelde voor hem als thuiskomen. Vanaf dat moment was Vale een overtuigd lid van de piepjonge punkrockbeweging aan de West Coast.
Als punkrocker vond je allerlei manieren om elkaar uit de nood te helpen, dus het was helemaal geen kwaadgezinde beweging. Er heerst zon dom clich over punkrockers, dat het gewelddadige etters zijn die op mensen spuwen, van die dingen. Allemaal leugens natuurlijk, verzonnen door buitenstaanders die de tegencultuur willen afbreken. Tegelijkertijd hopen ze dan wel hun graantje ervan mee te pikken, ze zoeken altijd een manier om zo snel mogelijk geld te verdienen over de rug van een nieuwe beweging. Een echte underground is zeer breekbaar en wederzijds vertrouwen is bijna een basisvoorwaarde om ze te doen slagen: je wordt door de anderen geholpen, en jij helpt hen. En gedurende een jaar of twee bestond dat in San Francisco, 1977 en 1978 Maar het betrof echt minder dan tweehonderd mensen. Die gaven dan wel volledig hun oude leven op om punkrock te worden.
Voor Vale behelsde punkrock dan ook een uiterst brede subcultuur, die zijn basis vond in een fascinatie met alles wat buiten de gevestigde normen viel. We probeerden de meest duurzame subversieve levensstijl en cultuur op te bouwen die we allemaal samen konden opbrengen, en daarom waren we altijd op zoek naar nieuwe ideen. Als ik iemand na enkele dagen terugzag, dan was dat het eerste wat je zei: ‘Hey! Ik heb iets compleet waanzinnigs ontdekt en dan deelden we die ontdekkingen, boeken, muziek, films Iedereen deed daaraan mee. Soms bleven we de hele nacht wakker om te vertellen over alle rare dingen die de rest nog niet kende.
Punkrock is niet zomaar een muzikale stroming, het is een levensfilosofie die volgens mij erg van pas kan komen in een toekomst waar er misschien een tekort aan banen zal zijn. Je zult dan misschien weinig materile bezittingen hebben, maar dankzij boeken en platen beschik je toch over een grote culturele rijkdom. Je belangrijkste bezit is je eigen geheugenbank met je persoonlijke herinneringen.

Kroniekschrijver

Uit al deze subculturele inspiratie ontstond in 1977 het tijdschrift Search and Destroy, met een financieel steuntje in de rug van schrijver Allen Ginsberg en uitgever Lawrence Ferlinghetti. De publicatie begon als een tijdsdocument van de groeiende punkbeweging, maar Search and Destroy kreeg al gauw de ambitie om meer te zijn dan een punkfanzine met artikelen over notoire undergroundfiguren als William Burroughs, J.G. Ballard en Russ Meyer, of subversieve kunstcollectieven als Survival Research Laboratories. Vale wilde de kroniekschrijver zijn van een subcultuur, en niet haar scheidsrechter.
Ik wilde me niet bezighouden met het beluisteren van duizend singletjes per week, om vervolgens te bepalen welke deugt en welke niet. Dat is een autoritaire positie, en stel je voor dat ik het bij het verkeerde eind heb. Als jij me een plaatje stuurt en ik bespreek dat niet omdat ik het niet goed vind, dan geef ik je een verkeerd signaal. Want jij hebt tenminste de moeite genomen om iets te mken, en dat is een hoogstpersoonlijke daad die ingaat tegen de status quo. Ik wil dat aanmoedigen zo hard ik kan. Want dat is zeer moeilijk, al zou mijn ideale wereld bestaan uit mensen die allemaal een beetje artiest en een beetje wetenschapper zijn.

Punkuniversiteit

Met dezelfde mentaliteit begon Vale enkele jaren later de publicatie van Re/Search, een zine dat de definitie van punkrock nog verder zou opentrekken. Uiteindelijk groeide het uit tot een alternatieve uitgeverij met academische publicaties over de gevarieerde fauna en flora van de West Coast- tegencultuur. Met name de Incredibly Strange-reeks over muziek en films werd een toonaangevend werk in de recuperatie van undergroundcultuur in de jaren 1980 en 1990.
Ik speelde met het idee van een punkuniversiteit, waar je een soort van geschiedenis van de tegencultuur kunt leren: muziek, dans of elke andere vorm van kunst en creativiteit. Je kunt erin grasduinen en dieper graven in de onderwerpen die je interessant vindt, en de rest links laten liggen. Het is een interessant onderzoeksproject. Daarom vind ik Re/Search ook een goede naam met de schuine streep die aangeeft dat je zult blijven graven, dat je nooit voldaan raakt en telkens opnieuw aan de zoektocht begint. Je eindigt nooit als een autoriteit. Het is noodzakelijk dat je nederig blijft en beseft dat je misschien veel weet, maar nog niet alles. En dat zal zo blijven: het is onmogelijk om elke geweldige film te zien die ooit werd gemaakt, of elke geweldige plaat die ooit werd opgenomen.
Vale vertoont ook een fascinatie met het fenomeen pranks, bewust subversieve daden van verzet tegen de goegemeente, vermomd als creatieve schelmenstreken. Voor mij was de basis van punkrock niet de DIY-mentaliteit zoals iedereen beweert. Als ik nu terugkijk, zie ik aan de basis vooral veel zwarte, zeer donkere humor. Veelal gericht op gezaghebbende figuren en instanties, waar je ze ook kon vinden. Ik vind dat heel belangrijk: zo gauw je een aanplakbord ziet moet je jezelf intutief de vraag stellen: hoe kan ik dit belachelijk maken? Want dat is een creatieve manier om een idee neer te halen. Dat kan heel simpel: een affiche van een blond supermodel waar je een snor op tekent, of een ooglapje. Maar de gevestigde orde belachelijk maken, moet een natuurlijke reflex zijn.

Groucho Marx

Wanneer gevraagd naar zijn mening over de huidige toestand van subculturen, is Vale voorzichtig en bijna ontwijkend in zijn antwoord. Voor hem is de gedachte achter het individueel verzet belangrijker dan een welomlijnde georganiseerde beweging. Volgens mij is het onmogelijk dat de levende gedachte van tegencultuur helemaal geassimileerd wordt. De soort homo sapiens zou evengoed homo rebellious kunnen heten, zo sterk zit het in onze genen om zich te verzetten tegen alles wat voor de goegemeente doorgaat. Dat hoeft niet noodzakelijk met geweld te gebeuren natuurlijk, het kan ook met beelden of woorden.
Het volstaat echter niet om te rebelleren; je moet ook creatief zijn in je verzet. Ik zou zelfs durven stellen dat alle rebellie in wezen creatief hoort te zijn, elk verzet cultureel. Dus niet enkel politiek, want ik sta zeer weigerachtig tegenover welke politieke groepering dan ook. Ik scheer ze allemaal over dezelfde kam, of ze nu voortkomen uit de mainstream of uit de tegencultuur. Meestal eindigt het met n man aan de top die de rest vertelt wat ze moeten doen en denken. En zoals Crass al zei: de enige autoriteit ben je zelf. Het is moeilijk om te blijven rebelleren, om te blijven nadenken en verzet te plegen tegenover de status quo. Dat kan vrij vermoeiend worden, maar elke morgen moet je opstaan en jezelf ertoe verplichten (lacht), dan wordt het uiteindelijk even natuurlijk als ademen. Houd deze woorden van Groucho Marx in gedachten: Wat het ook is, ik ben ertegen!
Toch erkent Vale de nood aan een gevoel van samenhorigheid, maar dan vooral als een buffer tegen de natuurlijke reactie vanuit de mainstream op een alternatieve levensstijl.
Een echte underground is een kennisbeweging, en ook punkrock was oorspronkelijk veel rijker en veelzijdiger dan ooit in de mainstreampers werd verteld, want het was nu eenmaal hun taak om ons te beschimpen en vervolgens de kop in te drukken. Zoiets gebeurt natuurlijk op subtiele wijze. Het zou te opzichtig zijn om je gewoon neer te schieten, dus plegen ze een karaktermoord: ze maken een karikatuur van jou en je principes, zodat het grote publiek zegt: Nu weten we waar die punkrock om draait, ik heb erover gelezen en het is allemaal flauwekul. Het is hun bedoeling dat je uiteindelijk verdwijnt. Het interesseert niemand om te tonen wat een rijke cultuur erachter schuilt, en hoe leuk het kan zijn om dingen met elkaar te delen waarvan niemand ooit heeft gehoord.
Een gevoel van eenheid is een van de moeilijkste dingen om te bereiken voor een tegencultuur, want de rest van de wereld wil voorkomen dat ze zich verenigen. Je kent het oude adagio wel: eendracht maakt macht. Daar houdt de gevestigde macht niet van, want hun principe is juist verdeel en heers.

Collage

Voor Vale brengt de toekomst echter weinig soelaas. Vooral de moderne technologie speelt hierin een fatale rol: volgens hem wordt de mens daar bepaald niet creatiever van. Ik heb een probleem met de manier waarop onze soort evolueert. Al die hedendaagse toestellen vervelen me behoorlijk. Onlangs las ik dat een iPhone-gebruiker soms tot twintig procent van zijn tijd spendeert met op dat kleine scherm te staren. Dat is meer dan drie uur per dag die je kwijtspeelt! Op een mensenleven is dat een tijdspanne waarin je evengoed een boek had kunnen schrijven.
Ik ben ervan overtuigd dat je op het einde van je leven een gigantische collage van biljoenen beelden voorbij ziet flitsen. Al die mensen die je ooit hebt ontmoet en vervolgens weer bent vergeten… Maar dat ene ding waar je nog steeds blij van zal worden, is dat punksingletje dat je hebt uitgebracht toen je achttien jaar was. Dat is wat een mens gelukkig maakt: creatief zijn en mooie dingen verwezenlijken.

Bootleg

Nadat hij aanvankelijk enthousiast was over de mogelijkheden van een wereldwijd internet, is Vale nu teleurgesteld in de manier waarop de mogelijkheden voor kennisvergaring en -verspreiding worden vergooid. Er wordt gezegd dat internet een cultuur van delen met zich heeft meegebracht, maar volgens mij is internet juist vrij parasitair. Vroeger konden alternatieve schrijvers, kunstenaars en muzikanten nog wat geld verdienen met de verkoop van een plaatje of een boek, al was het maar een schijntje. Maar op internet wil iedereen alles voor niets krijgen, en alles is ook gratis beschikbaar omdat een of andere eikel er een bootleg van maakt en publiek aanbiedt. Dat is zelfs met mijn boeken gebeurd! En wat de meeste mensen niet beseffen, is dat het juist de tegencultuur is die het zwaarst door zulke praktijken worden getroffen. Je mag niet vergeten dat je uiteindelijk nog steeds in een mainstreammaatschappij leeft, en daar heerst een systeem van geld en banken. Persoonlijk ben ik daarop tegen, maar je kunt het niet negeren. Iedereen moet dus ergens een inkomen vandaan halen, en dan vind ik het erg asociaal om een artiest zijn broodwinning te ontzeggen, terwijl je wel van zijn werk wilt genieten. Anderzijds: ik kan best begrijpen dat een armoedige tiener ergens in de ghettos rond Parijs hongerig is naar muziek en cultuur, en nu zijn die ook voor hem vrij beschikbaar via internet. Het is dus geen eenvoudige kwestie, en jammer genoeg heb ik daar ook geen antwoord op.
Tot slot wil Vale toch enkele belangrijke gedachten meegeven voor een gezond leven als praktiserend subcultureel: Ik weet dat ik ongelooflijk veel voorspoed heb gehad in mijn leven, gewoon door mensen te ontmoeten die me op een later moment hebben geholpen. Er is zo veel in het leven dat afhangt van toeval, maar mijn eigen nieuwsgierigheid heeft ook altijd een belangrijke rol gespeeld. Of laten we het geestdrift noemen, de drang om zoveel mogelijk kennis te vergaren en die is eindeloos, want het is onmogelijk om ooit een allesomvattend genie te worden. Maar daar moet je wel op mikken.

Dit artikel verscheen eerder in GC #125.

Koop deze editie in onze webshop!

Bibliografie

V. Vale (red.), Re-search: Pranks 2 (San Francisco: RE/Search Publications, 2007)
V. Vale (red.), Re-search: Incredibly Strange Music (San Francisco: RE/Search Publications, 1993)
V. Vale (red.), Re-search: Modern Primitives: Tattoo, Piercing, Scarification- An Investigation of Contemporary Adornment & Ritual (San Francisco: RE/Search Publications, 1989)
V. Vale, Andrea Juno, Jim Morton (editors), Re-search No.10: Incredibly Strange Films (San Francisco: RE/Search Publications, 1985)