Tine Guns maakt beelden in alle vormen en maten, met als enige voorwaarde dat ze beweeglijk moeten blijven. “Fotografie wordt vaak gezien als een manier om de realiteit te bevriezen. Dat probeer ik juist te ontwijken.”

Binnenkort gaat haar eerste volwaardige film in première en heeft ze een solo-tentoonstelling in Netwerk Aalst.
De Gentse is een multidisciplinaire kunstenaar pur sang: ze is fotografe en maakt fotoboeken tegen een hels tempo, maakt films en visuals, bouwt installaties. 2015 was een vruchtbaar jaar: haar werk werd geselecteerd voor de tentoonstelling ‘De zee’, een salut d’honneur aan de legendarische ‘kunstpaus’ Jan Hoet; ze was te bewonderen op de landelijke kunstroute Pass; haar werk werd geselecteerd voor het .tiff-project van het fotografiemuseum te Antwerpen, én haar nieuwste boek ‘The Diver’ stond op de shortlist van de First Book Award.
Kan ze het allemaal nog bolwerken? “Het is druk dus ik mag niet klagen. Bovendien mag ik mijn eigen ding doen. Ik heb het geluk dat ik vaak carte blanche krijg. Voor Pass bijvoorbeeld, nam Kris Martin (kunstenaar en oprichter van de kunstroute, sh) me mee naar alle dorpjes aan de route. Ik koos voor de zijmuur van de kerk van Wannegem, waarvoor ik speciaal een beeld met petanqueballen maakte. De context is namelijk heel belangrijk voor mijn werk.”

Gedaanteverandering

Als voor Guns het medium niet de constante in het verhaal is, wat is dat dan wel? “Ik ben bij film beland door het monteren met beelden. In mijn werk moet een beeld veel betekenissen kunnen hebben, het is een keten van associaties.” Niet toevallig spelen herinneringen een belangrijke rol: “Bij herinneringen veranderen bepaalde beelden voortdurend van betekenis. De herinnering bepaalt hoe je in het leven staat. Ik vind dat kunst hetzelfde moet doen. Het mag niet in één blik te vatten zijn. Zelf heb ik het meest aan kunstwerken waar ik een paar keer naar terugkeer.”
Kan een werk dan wel actueel zijn? “Ja, maar het moet de mogelijkheid in zich dragen om niet alleen in het nu te zijn.” Opnieuw zijn de petanqueballen van Pass een mooi voorbeeld. Ze hingen groot als kanonskogels tegen de kerk, net boven een oorlogsmonument. “Tegelijkertijd maakt petanque deel uit van ons collectief geheugen, het brengt associaties met zich mee van Franse zomers. Ik gebruikte het beeld ooit voor een workshop met kinderen van andere culturele achtergronden; zij legden die verbinding helemaal niet.”
Vaak zijn in de beelden die natuurlijke elementen aanwezig, die een rauwe schoonheid representeren. Beelden die van gedaante veranderen of vele gedaantes hebben dus. In haar fotoboeken wordt meteen duidelijk hoe Guns het onderscheid tussen bewegend en stilstaand beeld tracht op te heffen. Ze gebruikt film- en montagetechnieken en past die toe op fotografie, zo ook bij ‘Amoureux Solitaire’: “Het begint met het idee van een flipboek, waar je doorbladert om het beeld in beweging te zetten, maar daarmee ga ik spelen. Er verschijnt zo een ruimte die pas zichtbaar wordt door de montage.” Tussen de soep en de patatten schrijft ze ook nog een doctoraat over hoe montagetechnieken worden gebruikt in fotografie.

Maskerade

Op het moment van het interview is ‘To Each His Own Mask’ nog in volle ontwikkeling, maar begin 2016 is alles ongetwijfeld op zijn pootjes terechtgekomen en gaat de film in première.
Het is een werk over maskers, macht en oproer. Guns toetst maatschappelijke protestacties aan de rituelen en tradities van carnaval. Ze registreerde drie rituelen: eentje in Baskenland met heidense demonen, het sinaasappelgevecht in het Italiaanse Ivrea en het carnaval van Aalst. “In Aalst filmde ik de traditionele poppenverbranding en de laatste ochtend van het carnaval. Het tafereel staat voor destructie, de Apocalyps, het einde van de mensheid.”
Met die drie situaties construeert ze een narratief. “Carnaval is de metafoor voor revolutie. Drie dagen lang is het volk aan de macht. Volgens sommige wetenschappelijke theorieën, bijvoorbeeld die van Michail Bachtin, is het de voorbode van een revolutie, maar er zijn ook stemmen die het tegengestelde beweren: carnaval wordt toegestaan door de machthebbers en daarmee wordt ontevredenheid gekanaliseerd en ontladen. Het masker is een carnavaleske strategie: de anonimiteit ervan staat een individu toe te transformeren tot een idee.”
“Het masker wordt steeds vaker verboden, denk maar aan Anonymous en de Arabische Lente, en de macht is anoniem geworden.” Daarmee zijn zowel protesterenden als machthebbers hun gezicht kwijt. “We weten niet meer tegen wie we vechten. Hoe kun je collectief een slecht iets omverwerpen als dat slechte geen gezicht meer heeft? Als je in een massa loopt, krijg je ook het gevoel dat alles georkestreerd is. Als je als individu in onvrede bent met de huidige wereldwijde situatie, weet je niet of je deel uitmaakt van een carnaval, dan wel van een verandering. En dat zorgt voor onrust.”
Is het gemaskerde ritueel dan niet meer dan een collectieve persona om sociaal protest in een vorm te gieten? Nee, als we echt niet meer weten wat te doen, is de enige optie om alles te herhalen wat in de geschiedenis gebeurd is. Ook in ‘To Each His Own Mask’ werk ik met cycli. Om niet over te komen als een complete nihilist, kan ik niets anders bedenken dan alles te blijven herhalen. Een trage verandering is volgens mij realistischer dan het idee van revolutie.”
De film stelt de juiste vragen op het juiste moment. Op 13 november 2015, die noodlottige vrijdag in Parijs, zat Tine Guns op een terras op vijf minuten van zaal Bataclan. De weken die erop volgden toonden eens te meer hoe we niet meer weten tegen wie we vechten. Tegen verdwaalde individuen of tegen een professioneel internationaal netwerk, tegen een bevolkingsgroep of tegen maatschappelijke vervreemding en radicalisering, tegen onze eigen machthebbers, legers en inlichtingendiensten, tegen het systeem? Evengoed weten we niet waar we vóór moeten zijn, voor welke vlag, voor welke solidariteit, voor welke waarden. We zijn argwanend om in eurocentrische redeneringen te vervallen, we zijn vatbaar voor complotdenken. De verwarring haalt de grond onder onze voeten weg, Guns geeft ons rituelen om aan vast te houden en langzaam kauwend tot een oplossing te komen.

Verscholen engagement

Hoewel Guns’ werk vaak een politieke betekenis lijkt te hebben, is de vorm waarin het gepresenteerd wordt abstract. “Ik vertrek wel degelijk vanuit een maatschappelijke verontwaardiging, maar de abstractie zorgt voor een openheid van de associaties. Mensen die aan de politieke betekenis voorbijgaan, kunnen ook aangetrokken worden tot het beeld op zich. Dan is het een louter esthetische ervaring.” Ze geeft haar publiek weinig handvaten, betekenis zit diep verscholen achter stilering. “Dat zoek ik zelf ook op. Als je op een later moment in je leven iets terugziet, denk je: ‘Verdorie, dat ik dat toen niet gezien heb’.”
Het moeilijke evenwicht tussen abstractie en narratief is precies waarom ‘To Each His Own Mask’ zo’n huzarenstukje is. “Ik onderzoek wat het minimum aan narratief is dat je moet aanreiken. Er is een groot verschil tussen een film van tien minuten en een van vijftig minuten. Nu moet ik werken met basisverteltechnieken bijvoorbeeld. Omwille van de minimale verhalende structuur zou ik het ook geen documentaire noemen.” Een speelfilm is het ook al niet, een visueel essay noemt ze het dus.
De muziek van de film komt toepasselijk van de gemaskerde Zweedse band GOAT en van haar oude makkers van Church of Ra, waar ze voordien reeds mee samenwerkte en visuals voor maakte. In januari wordt een work-in-progress van de film getoond in Netwerk te Aalst, gekoppeld aan een solotentoonstelling over hetzelfde thema. De tentoonstelling opent op 16 januari en loopt tot en met 6 maart. Op de openingsavond opent ook Charlotte Lybeers tentoonstelling Epidermis, en kun je het concert bezoeken van CHVE, die eind vorig jaar gedebuteerd met album ‘Rasa’.

Dit artikel verscheen eerder in GC #131.

Live

Bibliografie