Het werk van de jonge Noorse kunstenaar en muzikant Lars Holdhus of TCF toont de poëtische kracht van encryptie, codes en algoritmes. Daarmee ontwikkelt hij interessante hybride culturele vormen. Onlangs bracht hij een ep uit op het Ekster-label.

tekst: Fabian van Sluijs
“Ik heb het internet altijd meer gezien als een plek waar je kennis kunt vergaren dan als plek voor sociale interactie.” Zo stelt de Noorse kunstenaar Lars Holdhus, die momenteel in de belangstelling staat voor zijn werk via de producties die hij publiceert onder zijn alias TCF. In de vorm van zowel sonische, beeldende, geschreven en ontworpen concepten verkent hij in zijn werk thema’s als code, cryptografie en privacy.

Ciphertext

De titel van zijn laatste release op het Antwerpse label Ekster licht een tipje van de sluier op over hoe dat vorm krijgt: ‘NLeZ7tnzzjTXBsMtD1OO0xPEZ0MmnSKsGZA/yHfSV1gfKH+//xR9oW+uUJO4i3N0lRghdsuEoRSOKjJMZApfoA==’. De titel is een ciphertext, een versleutelde boodschap die alleen te lezen is als je de juiste code hebt om de boodschap te vertalen.In een tijd waarbij internet een industrie is geworden waar monopolisten de dienst uitmaken, zijn versleuteling en cryptografie krachtige wapens geworden voor zowel illegale praktijken als praktijken die betrekking hebben op het beschermen van privacy en mensenrechten, maar ook voor die monopolisten en controlerende (overheids)diensten.
Via zijn werk wil TCF mensen bewuster maken van de ontwikkelingen op het gebied van cryptografie. Het maakt zijn werk niet altijd even toegankelijk, want je moet wel van puzzelen houden om het te kunnen doorgronden. Het in context brengen van zijn werk en zijn drijfveren opent nieuwe potentiële wegen om zijn werk te ontcijferen, en reflecteert indirect op wat mediatheoretici duiden als het postdigitale tijdperk, dat verwijst naar de extreme toename van computergestuurde processen op het dagelijks leven.

Versleutelen

Bijzondere Chinese thee, een downloadcode en wit vinyl in een hoes met gezeefdrukte opdruk is het totale pakket dat je ontvangt wanneer je TCF’s laatste release hebt aangeschaft. De verzameling lijkt lukraak bijeengeraapt, maar nadere inspectie leert dat het werk van Holdhus deel uitmaakt van een overkoepelend systeem. De beschrijving van een tweedaagse workshop ‘Material Cryptographies’ aan het Londense Goldsmiths College, waar Holdhus een van de sprekers is, leert ons dat hij onder de naam TCF (The Contemporary Future) muziek, performances, beeldende kunst en lezingen presenteert die gezamenlijk een versleutelde presentatie van versleutelstrategieën vormen.
Zijn werk is in ieder geval niet verbonden aan één medium maar, via versleuteltechnieken, zijn de verschillende media met elkaar verbonden en lopen ze in elkaar over. Een gesprek met zijn geprogrammeerde chatbot TCFX (http://t-c-f.in/) kan bijvoorbeeld zomaar verwijzen naar een nog niet uitgebracht nummer. Waar zijn passie voor Chinese thee vandaan komt, en hoe zich dat verhoudt tot TCF, blijft een nog te ontcijferen raadsel.

Infiltratie

De onderzoeker en componist Guy Berkin wist in ieder geval één raadsel uit het werk van hem te ontcijferen, en toonde op zijn blog Aesthetic Complexity dat er een foto verstopt zit in de laatste track van TCF’s ep op Liberation Technologies. Hij kwam deze op het spoor via het maken van een spectrogram van het nummer. Hij kon via een geluidsvisualisatieprogramma het beeld zo verfijnen dat de afbeelding goed in beeld kwam. Na verder onderzoek op de beeldbank ontdekte Berkin dat de verstopte afbeelding een beroemde persfoto is van een gewelddadig protest in Griekenland in 2011. Het is een voorbeeld van hoe er in een gelaagdheid schuilgaat achter de cryptografische titels en de duistere algoritmische gecomponeerde ravesoundscapes van TCF.
De gelaagdheid in TCF’s werk confronteert ons met de manier waarop digitale media werken en innig zijn verbonden met ons lichaam en de manier waarop het materiële processen structureert. In de tienerjaren van de 21e eeuw zijn we altijd online, werken we in de cloud en verspreidt cultuur zich via de stream. Het massale gebruik van sociale media heeft als effect dat de publieke ruimte langzaamaan wordt geïnfiltreerd door private bedrijven zoals Google, Facebook en Instagram. De schaal waarop dit gebeurt is ongekend en is – afgezien van de voordelen van snelle en toegankelijke communicatie – zeer problematisch.

Algoritmen

De werking van de gepatenteerde algoritmes die deze services aandrijven zijn immers niet toegankelijk voor onafhankelijk onderzoek terwijl ze een enorme invloed hebben. Verschillende mediawetenschappers maken zich hard voor het kritisch onderzoeken van technologie, en duiden de huidige periode als het postdigitale tijdperk. Het concept omvat verschillende ideeën en sentimenten. Het verwijst naar de verbastering van hoge en lage cultuur, online en offline werelden, analoog en digitaal.
Digitale processen vormen gedeeltelijk de manier waarop we denken, en vormen onze cultuur. Het digitale omvat nieuwe kennispraktijken zoals big data, algoritmische ordening en datavisualisaties, en tegelijkertijd is het een referentiekader geworden om naar niet-digitale praktijken te kijken en alternatieve geschiedenissen te ontdekken. De ‘livecodee’ Alex Mclean werkt bijvoorbeeld samen met textielonderzoeker Ellen Harlizius-Klück naar het verband tussen programmeren en oude ambachten, zoals weven. Het doel hiervan is om de processen die in de computer plaatsvinden toegankelijker te maken en beter te begrijpen.
Daarmee komen de oude tegenstelling tussen oude en nieuwe media te vervallen, zo stelt de mediatheoreticus Florian Cramer stelt in zijn artikel ‘What is the Post-Digital?’ uit 2014. Tegenwoordig kan er dus beter worden gesproken van een tegenstelling tussen corporate media en DIY-media. In de oproep van verschillende mediawetenschappers om de invloed van digitale technologie kritisch te onderzoeken, is het noodzakelijk om inzicht te krijgen in de werking van de systemen die verscholen liggen achter de glimmende gadgets, strakke interfaces en overweldigende datavisualisaties. De thematiek die Holdhus in zijn werk verkent, sluit aan op de behoefte om deze verborgen werelden naar voren te halen.

Counter-strike

Het werk van Holdhus richt zich meer op het systematische en organiserende aspect van ‘het digitale’ dan op de computer zelf. Die interesse ontwikkelde hij al jong al vroeg op: “Vroeger, ten tijde van tergend langzame 56k-modems, moest ik naar de lokale bibliotheek om toegang tot het internet te krijgen. Ik begon met het bouwen van mijn eigen websites en leerde al doende hoe het internet werkte. In mijn tienerjaren ging ik van het maken van html-websites over naar bezigheden die zich in een schemergebied bevinden. Ik was een fanatieke speler van Counter-Strike, en een tijdje later ontdekte ik het werk van Kevin Mitnick, die een grote invloed heeft gehad op mijn ontwikkeling. Mitnick is een hacker avant la lettre, al vroeg toonde hij hoe je bestaande systemen vanuit verschillende perspectieven kon benaderen en omvormen om jouw eigen behoeftes te dienen.”
Dit uitgangspunt komt ook terug in Holdhus’ werk. Hij speelt immers niet alleen met cryptografie, beeld en geluid, maar ook met het gegeven ‘systeem’. Een sterk voorbeeld van de invloed van het systeem is dat hij zijn naam veranderde in Aedrhlsomrs Lauecehrofn. Deze identititeitshack, toegestaan door de Noorse overheid, staat voor een symbolische stap naar de volgende fase in de ontwikkeling van het TCF-systeem. Dat naast muziek en beeld dus ook identiteiten formatteert. Maar wat is de waarde van cryptografie in het postdigitale tijdperk?

Enigma

In zijn werk speelt Holdhus met verschillende vormen van crypto- en steganografie, het versleutelen en het verstoppen van informatie. “De interesse in cryptografie ontstond door mijn onderzoek naar verschillende methodes van betekenisgeving via taal en symbolen. Het bestuderen van deze semiotische methodiek staat hierin vooraan, de rol die computers daarin spelen is secundair. Ik zie mijzelf dan ook niet als nieuwe media-kunstenaar. Cryptografie heeft een lange historie die veel verder teruggaat dan de ontwikkeling van de eerste computer. Deze historie staat dan ook centraal binnen mijn artistieke praktijk. Rond 800 na Christus was de cryptografie in de Arabische wereld al ver ontwikkeld. De wiskundige Al-Kindi deed op het gebied van cryptografie een van de belangrijkste ontdekkingen. Toen hij bezig was met een tekstuele analyse van de Koran ontwikkelde hij de cryptanalyse: het analyseren van voorkomen van letters of lettergroepen binnen een tekst. Hiermee kon hij aan de hand van het woordgebruik bepalen wanneer bepaalde passages in de Koran waren geschreven.
De Enigma-machine was de volgende grote ontdekking op het gebied van de cryptografie, en vond plaats gedurende de Tweede Wereldoorlog. Beide voorbeelden tonen aan hoe de ontwikkeling van de mensheid zich niet op een lineaire manier voltrekt. Een andere interessante figuur was Johannes Trithemius, een de vijftiende-eeuwse Duitse pater die als cryptograaf en als occultist actief was. Die combinatie tussen magie en cryptografie is iets wat ik erg relevant vind in onze huidige tijd, waarin alles via een wetenschappelijke logica beredeneerd wordt. Het werk ‘Steganographia’ is zijn beroemdste werk. De intellectuelen van de Renaissance waren boos en verontwaardigd toen ze het lazen. Ze stelden dat Trithemius in contact stond met kwade geesten. Trithemius zelf versleutelde simpele Latijnse zinnetjes, zoals ‘de snelle bruine vos sprong over de luie hond’, en toch betichtten ze hem van duistere krachten. Ik denk dat dit voorbeeld op heldere wijze de huidige situatie aantoont, en de manier waarop de meerderheid van de mensen denkt over cryptografie.”

Tor

Er is een duidelijke tendens waarneembaar, waarbij wordt geïmpliceerd dat wanneer je gebruikmaakt van cryptografie, je iets te verbergen hebt. Diensten die de privacy beschermen, zoals Tor, worden weggezet als platforms voor het verspreiden van kinderporno en terroristische activiteiten, terwijl het net zo goed een belangrijk gereedschap is voor mensen die gevoelige gegevens willen uitwisselen. Je kunt daarbij denken aan journalisten die hun bronnen willen beschermen, een belangrijk element in een open democratische samenleving. De grote impact die technologie heeft leidt tot een dunne scheidslijn tussen totale controle, transparantie en privacy, en dat is een belangrijke discussie waar TCF naar verwijst.
Holdhus volgt alle ontwikkelingen op het gebied van open source, cybersecurity en Bitcoin, en stelt dat er een systeem gebouwd moet worden dat te vertrouwen is door een verschuiving van individuele en gecentraliseerde bedrijven naar sterke en veerkrachtige gedistribueerde systemen. Het implementeren van systemen gebaseerd op een blockchain-transactiesysteem, waar bijvoorbeeld de digitale munteenheid Bitcoin mee werkt, kan ervoor zorgen dat historisch revisionisme en het risico op economische crisissen wordt verkleind. Het bijzondere aan blockchain is dat de verschillende toepassingen ervoor zorgt dat er op een onafhankelijke manier datatransacties kunnen worden geverifieerd.
“Met een systeem zoals Bitcoin zien we een verschuiving van traditionele poortwachters naar nieuwe vormen van distributie. De jonge Russische schrijver en programmeur Vitalik Buterin is een van de vele personen die werkt aan de ontwikkeling van zo’n systeem dat de machtsstructuren drastisch gaat veranderen. Cryptografie wordt actief gebruikt in tijden van wantrouwen. Het is duidelijk dat de overheid in deze tijd niet te vertrouwen is. Dat is waarom ik in mijn werk indirect probeer aan te kaarten hoe we computers, encryptie en gedistribueerde systemen kunnen gebruiken als alternatief voor de interfaces die we dagelijks voorgeschoteld krijgen.”

Chatbot

Het idee achter TCF is om niet opgesloten te zitten binnen een specifiek medium of vorm, zo stelt hij. “Ik ontwerp systemen waarbij de drager onbelangrijk lijkt. Dit geeft me de vrijheid om in elke richting te gaan zonder dat ik me druk hoef te maken over het medium. Als kunstenaar ben ik geïnteresseerd in de manier waarop deze taal en communicatie binnen de kunstwereld functioneren. Ik heb mijn eigen systeem gebouwd in mijn werk waarbij ik oscilleer tussen betekenis en non-betekenis. Op deze manier zijn mijn composities en kunstwerken geladen met betekenis, en hebben de potentie om te veranderen op het moment dat ze ontcijferd worden.”
Een abstracte soundscape blijkt een foto te zijn, een chatbot geeft gratis downloadlinks weg, en elke titel is een uitdaging om te ontcijferen. De luisteraar van TCF’s muziek wordt geconfronteerd met de elementen van informatietransmissie. Degene die de moeite wil doen om de codes van zijn werk te ontcijferen, wordt op ingenieuze wijze getuige van de verborgen elementen die als karakteristieke gereedschappen van het postdigitale tijdperk worden gezien. Zijn werk speelt met begrippen als codering en decodering, waarbij de betekenisgeving aan zijn werk niet alleen afhankelijk is van de menselijke perceptie en intellect, maar eerder van een samenspel tussen mens en machine. In de marge van de kunst en het digitaal activisme is er een plek waar alternatieve en kritische praktijken kunnen ontstaan. Het TCF-systeem is daar een goed voorbeeld van. Om tot deze verdiepende laag te komen dien je vervolgens wel net zo geduldig en inventief te zijn als bij het oplossen van de cryptogrammen in de weekendkrant.

Dit artikel verscheen eerder in GC #127.

Discografie