Sound in Z

Veel mensen hebben weleens van de theremin gehoord, dat rare instrument dat in ‘Good Vibrations’ van The Beach Boys wordt gebruikt. Grofweg bestaat het uit twee antennes, een voor volume, de ander voor toonhoogte. Het wordt bespeeld door de afstand tussen de handen van de speler en de antennes te vergroten of verkleinen.
Het boek ‘Sound in Z’ gaat ook over de theremin. Of althans, over geluidsexperimenten en elektronische muziek in het begin van de twintigste eeuw in Rusland. De theremin, uitgevonden rond 1920 door Leon Theremin, is maar een van de vele voorbeelden. Experimenteel Rusland stond in bloei, kunstenaars, wetenschappers en componisten waren op zoek naar nieuwe uitdrukkingsvormen en vonden uitvinding na uitvinding uit, het tijdperk van de machine was in volle gang, een artistieke utopie werd uitgeroepen.
Generatie Z speelt de hoofdrol in het boek. De zigzaggende letter als symbool voor energie, radiotransmissie, elektriciteit en bliksem. Een waslijst aan personen passeert de revue. Naast Leon Theremin zijn dat onder andere Dziga Vertov, Alexei Gastev, Sergei Eisenstein, Vsevolod Meyerhold, Nikolai Bernstein en Arseny Avraamov. Vooral die laatste heeft een knap staaltje futuristisch idealisme bijgedragen. Vanuit een onverschrokken vooruitgangsideaal stelde hij vlak na de Oktoberrevolutie voor om alle piano’s te verbranden. Voor hem stond het instrument symbool voor een oubollige toonsysteem dat de muziek te lang had beheerst. In 1922 bracht Avraamov in Baku zelf zijn ‘Symphony of Sirens’ in première’. Een megalomaan project gedirigeerd met vlagen waarvoor vliegtuigpropellers, fabriekssirenes, scheepshoorns, vuurpelotons en koren die de ‘Internationale’ en de ‘Marsellaise’ zingen werden ingezet.
Qua uitvindingen worden er talloze elektronische instrumenten genoemd. Zo heeft Theremin ook de Terpsitone bedacht, een soort dans-spel waarbij de antennes de bewegingen van de danser opvangen en in geluid omzetten. Veel uitvinders gebruikten een synesthetisch uitgangspunt om hun instrumenten te ontwikkelen. De variophone van Evgeny Sholpo gebruikte bijvoorbeeld lichtsignalen om geluid te ontwikkelen.
Het boek beschrijft een florerende periode in de Russische geschiedenis. Jammer genoeg kwam aan de artistieke utopie vroegtijdig een einde door het opkomende Stalinisme. Alles wat in strijd was met communistische ideaal werd weggezuiverd. Daardoor werden veel kunstenaar belemmerd in hun werk of in het ergste geval voor het peloton gezet. Andrey Smirnov rakelt in zijn boek een schat aan informatie op en onthult kunstenaars en componisten die het vergeten niet waard zijn. Klein minpuntje is dat er geen cd is toegevoegd. Smirnov maakt je tijdens het lezen enthousiast over de instrumenten, geluiden en klanken die hij beschrijft maar maakt ze alleen niet hoorbaar.

tekst:
Jan Nieuwenhuis
beeld:
AndreiSmirnovJerem_SoundinZ
geplaatst:
ma 5 jan 2015

Nog meer nieuws krijgen over muziek en kunst?

Schrijf je in op de Gonzo (circus)-nieuwsbrief!