De media-aandacht voor protesten lijkt de laatste jaren te groeien. Viewmaster Projects nodigde een twintigtal kunstenaars uit om te reflecteren op het fenomeen, integreert de uitkomsten daarvan in de prachtige locatie in hartje Maastricht รฉn wordt daarmee een kunstwerk op zichzelf.
Een groepje middelbare scholieren kijkt gebiologeerd naar de beelden op het wandvullende scherm. Een andere scholier tuurt op zijn smartphone op zoek naar referenties. Anderen vragen of hij iets heeft gevonden. โJa, maar ik begrijp het niet helemaalโ, antwoordt hij. Toch blijft het groepje aandachtig kijken. Ook als het beeld al minutenlang op zwart staat en enkel de trommel klinkt. โDoggerelโ (2022) is een installatie van de Ierse kunstenaar Eoghan Ryan en verhaalt over het Europa van nu dat (weer) ten prooi valt aan extreem-rechtse ideologie. Protagonist in zijn verhaal is Oskar Matzerath uit de roman โDer Blechtrommelโ van Gรผnter Grass. Terwijl de trommel weerklinkt, toont Ryan een duizelingwekkende combinatie van donkere beelden uit Europese heden en verleden. Indrukwekkend en bedwelmend. Ook wanneer je de referenties niet kunt plaatsen.
โDoggerelโ is onderdeel van PROTEST; een tentoonstelling met 24 audiovisuele kunstwerken over politieke actie in de openbare ruimte. Curator Bart van den Boom van Viewmaster Projects vat de essentie als volgt samen: hoe beoordelen, interpreteren en verwerken kunstenaars de vaak heftige beelden van protesten, hoe voegen zij beeldende en overdrachtelijke waarde toe in het steeds sneller groeiend medialandschap wanneer een protestactie de directe nieuwswaarde verloren heeft รฉn brengt kunst, anders dan een onderzoek of rapport, de informatie en emoties van protesten over en biedt zij nieuwe perspectieven op deze publieke protestacties?
Van den Boom had geen beter moment kunnen kiezen: er is een groeiende media-aandacht voor protesten รฉn ze nemen toe. Eerder dit jaar publiceerde Unicef het rapport โYouth, Protest and the Polycrisisโ over de toename van jongerenprotesten wereldwijd. De afgelopen maanden gingen jonge demonstranten in onder andere Indonesiรซ, Nepal, Madagaskar, Frankrijk, Marokko en Peru de straat op.
De wereldwijde pro-Palestijnse protesten worden door Lotte Geeven vastgelegd in haar videowerk โThe People United Will Never Be Defeatedโ (2025). Geeven volgde activisten in Maastricht met een warmtebeeldcamera en registreerde de lichamelijke reactie op emoties als angst, woede en verbondenheid. De betekenis van het werk komt extra goed naar voren in combinatie met de video van Rehab Nazzal die in de aangrenzende ruimte hangt en verhaalt over een Palestijns protest in het dorp Bilโin dat door Israรซl bestookt wordt met traangas. โBilโinโ (2010) is beklemmend – mede door de kleine ruimte waarin het werk is geplaatst – en angstaanjagend, juist omdat er op het beeld niet veel meer te zien en horen is dan flitsen, rook, geweerschoten en geschreeuw.
De twee werken confronteren ons met de kwetsbaarheid van de demonstrant. In โOn Violenceโ (1953) citeert Hannah Arendt de socioloog C. Wright Mills die benadrukt dat de ultieme macht, ook politiek gezien, uiteindelijk geweld is. Hij refereert daarin naar een andere socioloog, Max Weber, die de staat verwijt zijn legitimiteit te verkrijgen door het monopolie op geweld. Demonstranten staan altijd tegenover een staat die per definitie gewelddadiger is dan zij. Om de angst daarvoor te neutraliseren gebruiken protesten verschillende rituelen: van de zwarte leren jassen, baretten, zonnebrillen als representatie van discipline en uniformiteit van de Black Panthers in de jaren 1960 tot de opblaasbare pakken tijdens de anti-ICE protesten in Portland, die op speelse wijze de hiรซrarchische verhoudingen ontmantelingen.
De keuze van straathonden, in onder andere Chili en Griekenland, om zich aan te sluiten bij de demonstranten werkt eveneens als geruststelling: ze kiezen de juiste kant. Een van die honden, Loukanikos, werd in 2011 wereldnieuws als mascotte van de protesten in Athene. In โFor a While (Story of Loukanikos)โ (2021) doet de conceptueel kunstenaar Pierre Chaumont een poging om het verhaal van de protesten te vertellen door in de huid van Loukanikos (die in 2014 overleed) te kruipen. De korte film laveert in drie minuten tussen uitersten: de humoristische gedachten van de hond, dansende iconen van zwaar-bewapende politieagenten รฉn beelden van extreem geweld en speelt zo met subjectivering en objectivering. Confronterend en heftig.
Ook in โEcho Chantโ (2022) van Lotte Geeven spelen dieren een rol, in dit geval vogels. Die imiteren geluiden die ze in hun omgeving vaak horen. Ook die van protesten. In een gifgroene ruimte zingen en krijsen op twaalf platenspelers hun imitaties die Geeven opnamen in onder andere Bogotร , Hong Kong en Parijs. De vogels voegen geluiden van sociale gebeurtenissen toe aan de akoestische ruimte. Ontroerend en indrukwekkend.ย
Zo toont PROTEST dat protesten meer zijn dan een gewelddadige botsing tussen groepen. Zo is er altijd sprake van a-symmetrie, zoals de filosoof Slavoj ลฝiลพek in zijn boek โViolenceโ (2008) beschreef: de staat heeft het monopolie op systemisch geweld. De indrukwekkende film โSlow Violenceโ (2019-2021) van Studio Lemercier legt dat pijnlijk bloot door te laten zien hoe het gebied rond Hambach in Duitsland (niet ver van Maastricht) ondanks protesten wordt vernietigd door gigantische machines die traag bruinkool van de grond schrapen. Voelt bijzonder pijnlijk.
Bijzonder gelaagd is de video-installatie โA Sod Stateโ (2022) van Eoghan Ryan waarin de recente protesten rond Brexit in Noord-Ierland worden voorzien van historische, politieke en religieuze context. De combinatie van historische beelden, een vervreemdend poppenspel en referenties aan popcultuur zorgen voor een ongemakkelijke en gelaagde inkijk in de essentie van protesten waarin persoonlijke en gemeenschappelijke belangen bij elkaar komen en waarin performatief gedrag en popculture clichรฉs hand in hand gaan.
Wat dat betreft is PROTEST een kunstwerk op zichzelf. In de al jaren leegstaande en inmiddels onderkomen en afgebladderde ruimten van de faculteit Arts and Social Sciences (FASOS) daagt Viewmaster Projects, de organisatie achter de expositie, Maastricht University uit om zich te verhouden tot de protesten en daarmee de eigen studenten die kritisch staan tegenover de houding en het beleid van de onderwijsinstelling.
PROTEST ontroert, speelt, irriteert, confronteert, emotioneert en overrompelt zonder opdringerig te zijn.
PROTEST is nog te zien tot en met 16 november aan Grote Gracht 76 in Maastricht.
Openingstijden: do-zo 12.00-16.30u. Meer info: viewmaster-projects.com