Uitgeverij Voetnoot zorgt met fotografie, literatuur en poëzie voor een eigenzinnigheid die niet vanzelfsprekend is in de huidige uitgeverswereld. Aan het hoofd? Twee gepassioneerde mensen, Henrik Barends en Anneke Pijnappel.

Voor Barends en Pijnappel begint en eindigt alles met Baudelaire. Hun fotogalerie in Antwerpen heet Galerie Baudelaire, het vorig jaar bij Voetnoot verschenen jubileumboek draagt de naam Hommage Baudelaire en de eerste boeken in het fonds waren de kunstkritieken van de Franse auteur. Toen we ontdekten dat daar geen Nederlandse vertaling van bestond, dachten we: dan doen we het wel zelf. Pijnappel vertaalde de eerste kunstkritiek en Barends verzorgde de vormgeving. Het was meteen de geboorte van uitgeverij Voetnoot.
Intussen zijn we 26 jaar verder en heeft Voetnoot zijn plaats in de uitgeverswereld meer dan bewezen. Barends en Pijnappel houden zich voornamelijk bezig met fotografie, iets dat blijkt wanneer ze ons in hun galerie enthousiast het ene fotoboek na het andere tonen. Zo maken we kennis met de eigenzinnige Gerard Fieret en de bevreemdende portretten van William Ropp. Een groot deel van hun fonds bestaat uit fotoboeken. Vooral de reeks Holland zonder Haast met afbeeldingen van het naoorlogse Nederland is prachtig.

Staalkaart

Even gepassioneerd zijn Barends en Pijnappel over het literaire luik van hun fonds, met name de drie novellenreeksen die ze uitbrengen. Deze herkenbare A5-boekjes proberen een staalkaart te brengen uit respectievelijk de Tsjechische (Moldaviet), Franse (Perlouses) en Belgische (Belgica) literatuur. De Franse reeks is intussen stopgezet vooral omdat er in Nederland te weinig aandacht voor was maar Moldaviet ziet intussen al nummer 24. Ze hebben een nauwe band met Tsjechi, die onder meer te danken is aan hun vriendschap met een aantal Tsjechische fotografen. De Belgica-reeks bestaat sinds 2010 en brengt korte verhalen en essays uit de Vlaamse en Franstalige Belgische literatuur. Tot slot is er nog de reeks Eigentijdse Pozie.
Al deze reeksen hebben een eigen redactie, al ligt de uiteindelijke beslissing bij Barends en Pijnappel zelf. Barends: Ik ben geen poziekenner, maar ik weet wat ik goed vind. Pozie moet voor mij beelden oproepen. Pozie is meer dan een appelboom in een tuin, zoals bij Rutger Kopland.

Papier en schaar

Voetnoot is een stichting zonder winstoogmerk, iets waar ze naar eigen zeggen zeer goed in slagen. Ze hebben geen mensen in dienst, waardoor ze ook geen rekening hoeven te houden met deadlines en dus alle tijd kunnen nemen om een boek zo goed mogelijk te maken. Barends is ontwerper en heeft met zijn lange, smalle letters een erg herkenbare typografie. Die stijl is eigenlijk het gevolg van een zetfout. Voor het Photoshop-tijdperk moest je met papier en schaar in de weer, en het lettertype moest je ingeven via codes. Op een gegeven moment kwamen de letters helemaal fout uit de zetmachine, maar Henrik zag er meteen nieuwe mogelijkheden in.
Ook als kleine uitgeverij zijn ze onderhevig aan de markt. Bekende namen verkopen nu eenmaal beter. In de Perlouses-reeks deden vooral Houellebecq en Proust het goed. Verder vinden Barends en Pijnappel het jammer dat er in Nederland maar weinig aandacht is voor hun werk. In n zucht klagen ze de dictatuur van de Nederlandse boekhandel aan, die ervoor zorgt dat uitgeverijen met handen en voeten gebonden zijn. Een van de gevolgen is dat het fonds van Voetnoot maar in vijftig van de ongeveer twaalfhonderd Nederlandse boekhandels te vinden is.

Studio Paradiso

Dat neemt niet weg dat ze enorm enthousiast zijn over wat nog komen gaat. Een van de grotere projecten die op dit moment in de pijplijn zitten, is het fotoboek Studio Paradiso van Max Natkiel, een vervolg op het uitverkochte Paradiso Stills. Deze nieuwe uitgave met ruim zeshonderd paginas een stuk dikker dan het eerste boek toont ontelbare portretten van Paradiso-bezoekers uit de jaren 1980. Barends stond mede aan de wieg van de Amsterdamse muziektempel en vertelt: Wat mij opvalt, is hoe extreem mensen er toen uitzagen. Tegenwoordig is iedereen een stuk braver. Nog op de plank liggen de dagboeknotities van Baudelaire, zodat de cirkel weer mooi rond is.
Stap voor stap de vrijheid veroveren door te overtuigen dat je het gelijk aan je kant hebt door kwaliteit te leveren gaat gemakkelijker als er gelijkgestemden naast je staan; samen denken, kijken, promoten… . Dat was en is een opdracht die Barends en Pijnappel zichzelf stelden. Terwijl Barends de passage voorleest uit Hommage Baudelaire, krijgt hij tranen in de ogen; hij is blij met de erkenning. Het toont met hoeveel liefde Pijnappel en Barends hun uitgeverij runnen.

Dit artikel verscheen eerder in GC #116.

Bibliografie