Stevige, ritmische aanslagen op een Afrikaanse luit en een raspende en genepen stem weerklinken als een overdonderend hoorspel. De pure oerklanken van King Ayisoba dringen diep in onze ziel door, om niet meer los te laten.

Albert Apozori alias King Ayisoba is in Ghana een grote ster aan het nationale folkfront. Gewapend met zijn tweesnarige kologoluit zingt hij sterke teksten over dagelijkse maatschappelijke thema’s die in Afrika spelen. Zijn kleurrijke verschijning gaat aan niemand onopgemerkt voorbij. Soms gaat hij gekleed in mooie grote gewaden of in een traditioneel tenue dat eerder richting een adamskostuum gaat, samen met zijn handgemaakte traditionele teenslippers die een paar maten te groot lijken en altijd gewapend met een grote houten staf, waarop een hand staat afgebeeld die een ei vasthoudt (het teken van leven en dat niet mag breken, sb).
In 2007, een tijd waarin traditionele muziek zich nog buiten het gehoorveld van de meeste Ghanezen bevond, won hij op het Ghana Music Awards Festival de prijs voor beste nummer van het jaar met de nummer 1-hit I Want To See You My Father. Daarin zingt hij over de taak van vaders om het goede voorbeeld te geven aan hun kinderen. Sinds een paar maanden is zijn plaat Modern Ghanaians opnieuw uitgebracht op het Nederlandse Makkum Records, het platenlabel van Arnold de Boer alias Zea en zanger van The Ex. Gedurende de maanden mei, juni en juli was en is King Ayisoba in onze lage landen te bewonderen, zowel solo als met zijn originele band uit Ghana.

Genezer

Gevoel voor muziek kan niet vroeg genoeg worden aangeleerd. Naar eigen zeggen begon King Ayisoba muziek te maken vanaf het moment dat hij leerde stappen. Zijn grootvader, een muzikant, gaf hem zijn muzikale genen en vormt dan ook zijn inspiratie. Rond mijn derde of vierde levensjaar leerde ik de kologo spelen. Ik speelde gewoon, ik kon zelfs nog niet praten en speelde beter kologo dan ik babbelen kon. Toen ik tien jaar oud was, wilde mijn vader dat ik alleen binnenshuis muziek speelde. Doordat de kologo een spirituele kracht bevat, had mijn vader geregeld dat mensen met mentale of fysieke problemen bij ons thuis langs mochten komen zodat ik ze kon genezen door voor ze te spelen. Mijn vrienden probeerden mij altijd mee naar buiten te krijgen, want zij wilden dansen op mijn muziek. Ze namen me dan mee naar de lokale markt, waar ik speelde en mensen volop dansten. Ik kon dus niet meer binnen blijven en mijn vader kon mij ook niet dwingen.
King Ayisobas muziek straalt een positieve boodschap uit, maar wat kan hij ons daarover vertellen? Heeft hij een bepaald doel voor ogen? Mijn boodschap is een levensverhaal. Ik zing over samenzijn, liefde, tegen het kwade, maar ook over politici. Ik wil de problemen van mensen oplossen. Een paar jaar geleden vochten mensen een lokale oorlog in de noordelijke streek Bolgotanga, waar ik vervolgens ging zingen dat ze moesten stoppen met vechten en bij elkaar moesten komen. Mijn boodschap is geen wapen om mensen te laten vechten, maar een wapen om je rug te rechten en je links en rechts te kennen, zoals het Ghanese gezegde luidt. De weg kan zowel naar links als rechts afbuigen, niet slechts naar n kant.
Bij het begin van elk nummer is een bijzondere sfeer voelbaar, omdat hij het publiek actief benadert met een call and response-ritueel van kreten in een Ghanese taal. Wat is voor hem persoonlijk de betekenis van deze speciale communicatie met het publiek? Het is geen Twi, maar Frafra, de taal van de noord-oostelijke regio Bolgotanga in Bongo Soi, Ghana. Ik vind dat wanneer je zingt voor mensen, je wilt dat ze je op een bepaalde manier kunnen begrijpen. Zingen is niet alleen de liefde voor muziek, maar soms ook het vertellen van een verhaal. Dus ik moet mijn eigen verhaal vertellen; wie ik ben, wat ik speel, de kologomuziek die spreekt over goed en kwaad. Men moet dit weten. Ik vind dat ze dit moeten weten en daarom laat ik iedereen mijn kreten meeschreeuwen. Fuma! betekent Sta sterk! en Bata Sui betekent Weg met al het kwade en slechte. Het is een gevoel en een goede boodschap die ik wil delen met het publiek.

Droomstemmen

In zijn liedjes zingt hij in verschillende en soms vreemde stemmen, om verscheidene persoonlijkheden te creeren. Hoe het schrijven van deze nummers in zijn werk gaat, en of hij enkel dagelijkse themas gebruikt of ook dieper probeert te graven met een filosofische context, legt hij als volgt aan ons uit: Ik schrijf geen liedjes, ik krijg deze gewoon door in mijn dromen. Zodra ik wakker word, herinner ik me alles van de afgelopen nacht en maak vervolgens een nummer aan de hand van gedroomde boodschappen. Ik zing altijd over gebeurtenissen in mijn leven, zowel goede als slechte dingen van vroeger of nu. Mijn teksten hebben veel verschillende themas; ik wil mijn kennis delen met de mensen, ze adviseren en de waarheid zeggen, over tradities en ook over de spirituele wereld. Mensen denken niet vaak terug aan vroegere tijden, onze oude tradities worden stilaan vergeten. Ik wil niet dat mensen dat vergeten. Vervolgens praat hij even vurig door over traditionele wetten, zoals het gebruik om een bruidsschat te betalen met dieren (koeien, parelhoenderen, hanen en ceremonile kolanoten), en dat men niet meer op deze oude manier wil trouwen, maar zonder bruidschat en met weinig respect voor de (voor)ouders.
Over zijn meerdere stemmen zegt hij het volgende: Ik zing in drie stemmen en creer graag mijn eigen stem. Een van de stemmen is mijn dierlijke bush -stem, de stem van de dieren, want deze is verbonden aan onze grootvaders die vroeger gingen jagen in de bossen. Mijn grootvader bleef soms in het bos slapen en kreeg met de jaren zon kenmerkende krachtige stem. De hoge, sterke stem praat over God en komt van God. Fuma! Wanneer ik mijn ogen ten hemel sla, dan sta ik in verbinding met God en praat over zijn wetten, over het goede. Dit is niet de kerkelijke christelijke God, maar de God die mij inspiratie geeft en de kologo laat spelen. Zijn naam in het Frafra is Ti Dugina Naawinne (Onze Vader God, sb).
Wanneer ik wakker word, weet ik niet wat er deze dag zal gebeuren en waar ik zal werken, maar ik word altijd gevraagd om ergens te spelen waardoor ik mijn geld kan verdienen. Gods wegen zijn ondoorgrondelijk. Onze wet en de kerkelijke wet zijn totaal verschillend. Ik ben een traditioneel persoon en de kerk gelooft niet in onze tradities. De kerk is een business geworden waar Gods naam als uithangbord wordt gebruikt, waar pastoors even zondig zijn als een normaal mens en geen zuiver hart hebben zoals ze beweren. Wij maken soms gebruik van juju (Afrikaanse voodoo, sb), waarbij een spirituele medicijnman je kan helpen wanneer je ziek bent. De kerk bidt alleen maar voor je en zegt dat juju slecht is, zonder te accepteren dat dit deel uitmaakt van onze traditie.

Klimaat

King Ayisoba speelt vooral solo, maar zo nu en dan werkt hij samen met artiesten uit de Ghanese highlife- en hiplifescene. Deze samenwerkingen ontstaan in verschillende omstandigheden, waarbij hij voornamelijk door anderen wordt uitgenodigd. De kologo is van origine een solo-instrument uit het noorden van het land, later leerde ik pas dat de kologo ook met xylofoon en drums gecombineerd kan worden. Met instrumenten konden zo verschillende delen van het land bij elkaar worden gebrachtt, in muzikale zin. Ik heb met verscheidene artiesten gewerkt in de stijlen die je noemde, maar ook in hiphop en reggae. Als ik de beat volg kan ik vrij makkelijk de kologo binnen laten stappen. De klank van de kologo geeft deze stijlen altijd meer kleur en ik merk dat mensen daar van houden. Het zijn altijd de muzikanten zelf die me uitnodigen, zoals Terry Bonchaka, een hiplifeartiest die zich traditioneel kleedde en de vermenging opzocht tussen traditionele klanken en moderne, elektronische hiplife. In heel Ghana was hij erg bekend, helaas is hij tien jaar geleden overleden.
Het muzikale klimaat van Ghana is met de opkomst van elektronische muziek en nieuwe labels als Akwaaba Music sterk aan verandering onderhevig. In hoeverre is er nog plaats voor traditionele folk naast de moderne elektronische stijlen? Mijn muziek is uiteraard traditioneel, het is kologomuziek. Het is niet meer hetzelfde als mijn grootvaders muziek omdat hij nooit in het Engels zong, maar hij zong verhalen net als ik nu. Ik zing in het Engels zodat meer mensen mij kunnen verstaan, niet enkel degenen die Frafra spreken.
De jonge Ghanese garde van nu maakt vooral elektronische muziek, waarbij we ons afvragen hoe ze King Ayisobas meer traditionele muziek zien. Daarover zegt hij het volgende: Ik denk dat ze in Afrika of in Ghana tegenwoordig liever elektronische muziek met een beat horen. Het is een moderne stijl en mensen houden er gewoon van om te dansen. Toen ik I Want To See You My Father uitbracht, kwam de highlifeartiest Tic Tac naar mij toe; hij wilde er graag een remix van maken. Wanneer mensen van je muziek houden en je willen helpen, dan kun je geen nee zeggen tegen een moderne klank. Ik ben blij dat ik met mijn kologo in veel verschillende stijlen pas, al blijf ik vooral trouw aan mijn eigen muziek.

West versus zuid

Na verscheidene tournees in Europa, waaronder in Nederland en Belgi, heeft King Ayisoba al een flink pak westerse ervaring opgedaan. Mijn eerste Europese optreden was in Zwitserland in 2005, het jaar daarna heb ik door de Verenigde Staten getoerd en in 2008 en 2010 ook in Denemarken. Vorig jaar contacteerde Zea (Arnold de Boer) mij en bracht me naar Nederland, Belgi, Duitsland, Frankrijk en andere landen. Dit jaar hebben we zelfs de band kunnen meebrengen (voor concerten in juni, sb) en dat is goed voor onze ontwikkeling, want we moeten niet alleen maar binnen Ghana blijven. Mensen hielden eerst van mijn muziek in Bolgotanga, daarna in de hoofdstad Accra en nu zelfs in Europa.
Westerse muziek is speciaal voor me, omdat het juist geen hiplife, highlife of kologo is zoals thuis. Als muzikant moet je ervoor open staan om andere muzikanten te zien spelen en van hen te leren. Sinds ik hier speel, heb ik nog nooit artiesten of bands zien playbacken. In Ghana is dat wel anders; veel artiesten playbacken waardoor de jeugd denkt dat playbacken ok is en niet de moeite neemt een echt instrument te leren spelen. Veel hiplifeartiesten kunnen niet eens live optreden! Het toeren in Europa is totaal verschillend, want hier neemt men de tijd om naar muziek te luisteren en veel mensen staan open voor verschillende muziekstijlen. Soms is het klimaat hier wel wat koud voor mijn warme Ghanese gestel.
Mijn toekomstdroom is om meer mensen kennis te laten maken met de kologo. Ook zou ik graag een muziekschool willen openen om les te geven in de kologo, drums en andere traditionele instrumenten. Ik wil ook graag een eigen studio beginnen, gekoppeld aan de school. Op mijn volgende album wil ik beslist werken met xylofoon en drums. Onlangs heb ik samen met artiest/producer Mo Black een modern nummer met een housebeat gemaakt in de Sata-studio in Ghana. Momenteel loopt een samenwerking met de goede producer Panji Anoff van Pidgen Music, ook werk ik met Zea aan een aantal nummers die wellicht dit jaar nog zullen uitkomen. De steun in Ghana en Europa blijft me maar zetjes in de juiste richting geven en dat doet me goed.

Seb Bassleer m.m.v. Arnold de Boer

Dit artikel verscheen eerder in GC #116.

Discografie