Zwerm deed al aan noise, impro, hedendaags klassiek en Engelse renaissancecomposities. Veertien jaar later is de Belgisch-Nederlandse experimentele gitaarrockband nog even nieuwsgierig als in het begin; op hun derde lp snuffelt het viertal enthousiast aan pop en microtonale muziek.

‘Wat zou er gebeuren als?’ is altijd de vraag waarmee Kobe Van Cauwenberghe, Johannes Westendorp, Bruno Nelissen en Toon Callier een nieuw project beginnen. Die nieuwsgierigheid lijkt voor hen belangrijker dan pionieren, want microtonale muziek is niet origineel of nieuw. Een band als King Gizzard & The Lizard Wizard probeert de laatste jaren vaak niet-westerse toonstelsels uit en de muzikanten van Zwerm zijn zelf ook geen microtonaliteits-novieten. Op de lp ‘The World’s Longest Melody’ voerden ze tien jaar geleden muziekstukken van de Amerikaanse gitarist-componist Larry Polansky uit. Zo verkenden ze de just intonation, een stemming die op de harmonische boventoonreeks is gebaseerd en wordt beschouwd als zuiverder dan andere stemmingen.

Pop

Zo’n opdracht moet wel spek voor de bek zijn geweest voor conservatoriummuzikanten met een fascinatie voor klassieke avant-garde en microtonale muziekexpert Harry Partch, maar Callier en consorten zijn absoluut geen puristen. Werken met andere toonsystemen was bij het maken van ‘Great Expectations’ handig om de krijtlijnen uit te zetten, en mocht geen dwangbuis worden. ‘Als we zulke leuke vondsten deden, bouwden we daarop verder. Maar stukken waarvoor dit niet het geval was, zetten we evengoed op de plaat. In sommige liedjes zijn die niet-westerse tonen trouwens heel subtiel verwerkt: in het titelnummer zit een loop en daarin is slechts één klankje microtonaal,’ aldus Callier en Nelissen.

Voor een experimentele groep klinkt ‘Great Expectations’ opvallend poppy, maar Zwerm heeft altijd affiniteit gehad met mainstream muziek. In 2011 coverde de band samen met Gruppo di Pawlowski-drummer Jeroen Stevens en Dez Mona-zanger Gregory Frateur nummers van onder anderen Björk, Daan en The Cardiacs voor het Popcorn-project. Maar hun derde langspeler catchyer laten klinken dan de vorige was geen vooropgezet plan: ‘Het enige wat we vooraf wisten, was dat we liedjes wilden maken. Een plaat is ook een momentopname: deze is inderdaad meer poppy, maar de volgende kan weer iets helemaal anders zijn,’ zo stelt de groep.

‘Als je echt krijgt wat je wil, wat dan?’

Zich bewust laten inspireren door andere muziek doet de band ook niet, maar wanneer ‘Here Come The Warm Jets’ van Brian Eno ter sprake komt, knikt Van Cauwenberghe instemmend: ‘Toen we ‘Crow In The Dark’ opnamen, verwees ik ook al naar die plaat. In de studio hebben we namelijk, net zoals Eno, veel geëxperimenteerd met allerlei effecten en instrumenten.’

Zwerms andere speeltuin was het internet, want net als bij het maken van ‘Badminton In Tehran’ werd er een onlinevergaarbak gemaakt waarin ieder bandlid zijn thuisopnamen dropte. Daarna werden die ‘demootjes’ bewerkt tot basis voor de nummers. Die werden in de studio in hun definitieve plooi gelegd, en daarbij kreeg het kwartet de hulp van Rudy Trouvé: ‘‘Badminton In Tehran’ produceerde ik ook en toen was ik toch belangrijk voor de popgevoeligheid en structuur in de nummers. Nu had de band daar zelf meer oog voor,’ stelt de ex-dEUS-gitarist.

Achterhaald

‘De balans tussen compositie en impro is voor ons heel belangrijk, het is voor Zwerm vaak zelfs 50/50. We improviseren alle vier erg graag en hebben het gevoel dat dit heel stimulerend werkt en een positieve invloed heeft op hoe we met genoteerde composities omgaan,’ vertelde Callier tien jaar geleden in een interview voor de Belgische muzieksite Kwadratuur.

Improvisatie moest ook op ‘Great Expectations’ een grote rol spelen, maar door de coronacrisis was er minder tijd dan voorheen om samen te spelen.
Wie tijdens die schaarse momenten voor het eerst meedeed, was Inwolves-brein en drummer Karen Willems. ‘Maar dat ik de drum als instrument koos, is eerder toeval. Ik ben niet echt geïnteresseerd in het voortbrengen van strakke, machinale ritmes, maar des te meer in het creëren van klanken, het scheppen van een sfeer,’ vertelt ze. Daardoor zijn volgens Trouvé haar drumpartijen op ‘Great Expectations’ echt een deel van de arrangementen van de nummers, maar ook Willems ritmes op zich zijn volgens hem belangrijk voor de plaat: ‘Haar stijl heeft iets tribaals, zorgt voor een mooi contrast met de soms dromerige en soms hoekige en strakke nummers van Zwerm.’

Omdat de vier leden geschoolde gitaristen zijn die elkaar begin jaren 2000 leerden kennen tijdens LAbORATORIUM (een workshop rond hedendaagse klassieke muziek, kl) en de in België georganiseerde uitvoeringen van Glenn Branca’s symfonie voor honderd elektrische gitaren ‘Hallucination City’, wordt de band nog altijd bestempeld als ‘avant-gardistisch gitaarkwartet’. Niet alleen omdat ze gebruikmaken van drums, vinden de vier die term achterhaald. ‘Zo zijn we zeker begonnen, maar ondertussen gebruiken we ook synthesizers, een saz en sinter; onze focus ligt daar al lang niet meer op,’ aldus Callier. ‘En het nieuwe nummer ‘Peel Off The Sentiment’ is zelfs deels op een piano geschreven,’ voegt Nelissen daaraan toe.

Onrust

Zwerm wil dus vooruit, al laat de albumtitel iets anders vermoeden. Die roept namelijk associaties op met het gelijknamige boek van Charles Dickens. Hoewel de auteur bekendstaat vanwege zijn kritiek op het met imperialisme en conservatisme vergiftigde Victoriaanse Engeland en de liedtekst van ‘No Questions No Lies’ een collage is van diens schrijfsels, wilde het viertal niet verwijzen naar de negentiende-eeuwse schrijver.

‘Great Expectations’ doelt wel op de gedachte dat door de coronacrisis op het vlak van vervoer en zorg voor de natuur drastische veranderingen mogelijk zijn. Daar putten heel wat mensen tijdens de eerste lockdown hoop uit, maar al snel bleek daar niets van terecht te komen. ‘De autosnelwegen waren toen leeg en de lucht klaarde snel op, maar in een mum van tijd was alles weer vuil,’ schampert Nelissen. ‘Als je echt krijgt wat je wil, wat dan?’ is de centrale vraag op deze plaat,’ vervolgt hij. Een zekere onrust, veroorzaakt door het zich niet kunnen neerleggen bij het status quo en altijd op zoek zijn naar iets nieuws, klinkt door in alle teksten op Zwerms nieuwe plaat.

Andersheid

Dat de vier hun horizon blijven verbreden blijkt ook uit ‘Lalaei’, een voorstelling rond Iraanse volksmuziek die ze momenteel met het muziektheatergezelschap Walpurgis maken. De voorstelling zal volgend jaar in maart op het Klarafestival in Brussel in première gaan. De band herbewerkt daarvoor een aantal Iraanse slaapliedjes en live zullen de Iraanse zangeres Sarah Akbari en verhalenvertelster Marie Phillips er ook bij zijn.

Door dit project belandt Zwerm midden in de discussie rond culturele toe-eigening, want volgens critici kunnen kunstenaars geen verhalen maken over mensen uit andere culturen dan de cultuur waartoe zij zelf behoren. Voor Westendorp wordt de ‘andersheid’ van Iran daarmee bevestigd en is een samenwerking al bij voorbaat onmogelijk – en dat is voor Zwerm onaanvaardbaar. ‘Iraniërs zijn ook maar mensen die gewoon willen leven en uitzoeken hoe ze dat onder een repressieve regering kunnen doen,’ zucht Nelissen.

Dat werd hem en de andere groepsleden wel duidelijk toen ze in 2018 op het Tehran Contemporary Music Festival speelden. ‘Mensen maakten spontaan een praatje: ze waren niet bang om kritisch te zijn over misstanden en hadden een grote drang om te tonen dat absoluut niet iedereen er een fundamentalistische moslim is. Toen we eens met enkele locals de bergen introkken, gingen op een bepaalde hoogte de hoofddoeken trouwens gewoon af,’ vertellen ze.

De middelen zijn er beperkt, maar het viertal had de indruk dat kunstenaars hun ding kunnen doen. Het festival waarop ze speelden, was met weinig geld erg goed georganiseerd. De andere acts klonken experimenteel en werden zeker niet beperkt in hun artistieke vrijheid. ‘Ze moeten het wel zonder subsidies doen, want alleen heel mainstreampopgroepen kunnen die krijgen,’ zegt Callier.

Feshareki

Aan werk trouwens geen gebrek, want naast het ‘Lalaei’-project is er ook ‘Our Ears Felt Like Canyons’. Voor de tweede editie van de concertreeks die Zwerm voor het muziekcentrum Bijloke te Gent en het Leuvense Transit-festival op poten zet, slaat het kwartet de handen ineen met Stephen O’Malley en de Brits-Iraanse componist Shiva Feshareki. Daarbij springt vooral de samenwerking met de dronemetalgrootheid in het oog. De organisatoren van het Festival Musica in Straatsburg stelden al in 2017 een samenwerking met de gitarist voor: daar kwam toen niets van terecht, maar het eerste contact was wel gelegd. ‘En toen we hem voor dit project vroegen om voor ons een hedendaags klassiek stuk te schrijven, zag hij dat meteen zitten,’ aldus Van Cauwenberghe.

Het was de eerste keer dat de Amerikaan componeerde voor andere gitaristen, en ook omdat hij oorspronkelijk niet uit de klassieke avant-garde komt, vond de band die samenwerking wel spannend. ‘Maar je weet nooit wat je krijgt als je iemand anders vraagt om muziek voor je te schrijven,’ relativeert Van Cauwenberghe, ‘O’Malley werkte ondertussen toch ook met een pionier als Alvin Lucier, wat je duidelijk hoort in de compositie die hij voor ons maakte. We hebben het al gerepeteerd in het Parijse experimentele muziekcentrum La Muse en Circuit, en hij was oprecht heel blij met het resultaat,’ vervolgt Van Cauwenberghe.

Live wil Zwerm het publiek helemaal onderdompelen in O’Malley’s en Feshareki’s muziek door zich rond de liggende en zittende toeschouwers op te stellen, maar wellicht zal dit programma pas in de herfst voor het eerst worden uitgevoerd. Voor het zover is, gaat de band op initiatief van de Sunn O)))-kopman het stuk van O’Malley op plaat zetten. De zaadjes voor een verdere samenwerking zijn geplant.

Dit artikel verscheen eerder in GC #163.

Koop deze editie in onze webshop!

Live

27/05 - Stuk Leuven

10/05 - Spring Festival Antwerpen

Discografie

Great Expectations (Time Goes By, 2021)
Badminton In Tehran (Time Goes By, 2018)
Zwerm Plays Electric Consort (Eigen beheer, 2015)
Underwater Princess Waltz (A Collection Of One-Page Pieces) (New World Records, 2013)