De vroege elektronicapionier Suzanne Ciani kent een tweede leven nadat het Britse label Finders Keepers haar muziek vijf jaar geleden ontdekte. In april staat ze op de planken van Rewire waar ze haar befaamde modulaire Buchla-synthesizer zal bespelen. Een gesprek met een onvolprezen grande dame van de elektronica.

Het zijn interessante tijden voor de Amerikaanse componiste Suzanne Ciani. Tot een vijftal jaar geleden stond de Amerikaanse componiste vooral bekend om haar helende, zachte New Age-muziek. Met albums als ‘The Velocity of Love’ uit 1986 – veruit haar bekendste plaat – en haar ‘Pianissimo’-trilogie bouwde ze vanaf de vroege jaren 1980 een trouwe schare fans op. Haar rustige bestaan werd op z’n kop gezet toen haar de hand werd gereikt door Andy Votel, medeoprichter van het in Manchester gevestigde Finders Keepers Records.

In de late ochtend hebben we het er met haar over terwijl ze baadt in de Italiaanse winterzon in Napels. ‘Kan je me geloven als ik zeg dat ik niet stond te springen dat iemand mijn elektronische stukken opnieuw ging uitgeven?’ vraagt ze. ‘Ik stond al zolang bekend als New Age-muzikant, waarom zou ik die reputatie op het spel zetten en mijn fans in de war brengen met experimenteel werk waar ze nog nooit van gehoord hadden? Oh, wat was ik naïef,’ lacht ze.

Twijfel en een angst voor vervreemding van haar luisteraars knaagden aan haar toen ze uiteindelijk toch wat oude cassettes opstuurde naar het Britse label. Op de cassettes stonden futuristische elektronische geluiden die ze tijdens de jaren 1970 maakte op haar Buchla-synthesizer. ‘Dingen waarvan ik dacht: “Wie wil dit nou in godsnaam beluisteren?”’ Die gok heeft uiteindelijk zijn vruchten afgeworpen. Interviews met internationale muziekmagazines, deelname aan radioprogramma’s en performances op festivals over de hele wereld vullen tegenwoordig Ciani’s agenda.

Buchla

Nu ze eindelijk de erkenning krijgt als innovatieve wegbereider van elektronische muziek, heeft Ciani zich weer volop toegelegd op de machine waar ze om wordt gelauwerd: haar modulaire Buchla-synthesizer. ‘Voor een leek ziet het eruit als een wirwar van kabels en knopjes. Eerlijk gezegd was dat voor mij ook het geval toen ik de machine voor het eerst onder ogen kreeg eind jaren 1960,’ vertelt Ciani. ‘Als net afgestudeerde en klassiek getrainde componiste was ik danig onder de indruk van wat de machine allemaal kon doen.’

Voorafgaand aan 1969 had Ciani zeer weinig te maken met de elektronicawereld. De Amerikaanse was volledig ingelijfd in de klassieke wereld, en studeerde muzikale compositie aan de universiteit. ‘Na mijn studies als componiste aan Berkeley, de universiteit van Californië, voelde ik me toch niet helemaal thuis in die wereld,’ geeft ze toe. ‘Toen ik begon te zoeken naar jobs, moest ik vaststellen dat er bitter weinig toekomstperspectief voor me was. Zeker voor een vrouw in een door mannen gedomineerde industrie zag ik de toekomst zeer somber in.’

Eén persoon schudde haar wereld door elkaar: Don Buchla. ‘Ik stond open om nieuwe dingen te ontdekken toen ik concreet begon na te denken over hoe het nu verder moest. Mijn toenmalige vriend doceerde in die tijd kunst, en zijn professor had een studio net naast die van Buchla. Op een dag nam hij me mee naar zijn muziekstudio in Oakland om Buchla te leren kennen. Het klikte, en Buchla beloofde me een job in zijn laboratorium.’

Macht

Ciani was dolblij toen ze hoorde dat ze mocht meewerken aan de ontwikkeling van het revolutionaire elektronische instrument in Buchla’s labo. Maar op het einde van haar eerste werkdag ging het mis. ‘Er heerste een strikt arbeidsethos in zijn laboratorium. Er was een vooraf afgesproken schema wanneer we mochten eten, praten was verboden, iedereen moest volledig gefocust zijn op zijn werk. Aan het einde van die dag liep alles fout toen Buchla een bijna opgerookte joint terugvond in het lab. Ik, de nieuweling, kreeg natuurlijk de schuld. Gelukkig stond ik op mijn strepen en wandelde ik de volgende dag gewoon weer het laboratorium in.’

Uiteindelijk bleef Ciani tot in de vroege jaren 1970 aan de slag bij Buchla. Haar liefde voor de Buchla-synth groeide er ook elke dag. ‘Misschien was dit wel de reden waarom ik zo verliefd was op de Buchla-synth,’ bedenkt Ciani zich. ‘Ik beschouwde mezelf voortdurend als componist, nooit als iemand die een “echt” instrument bespeelde. De Buchla trok me zo aan omdat het op de een of andere manier zelf een soort orkest was. Ik had geen strijkers, gitaren, drums of andere dingen nodig, ik had zelf de controle. Als beginnende componist – en zeker als vrouw! – gaf dat me macht. Ik was degene die de touwtjes strak in handen had. Niemand anders. Niemand kon me vertellen wat ik wel of niet mocht of kon doen.’

De Buchla was zelf een orkest. Zeker als vrouw gaf dat me heel wat macht.

Conservatief

De wereld lag aan Ciani’s voeten. Na vijf intensieve jaren experimenteren met de Buchla verhuisde ze met haar modulair synth naar New York, waar ze in 1974 haar eigen bedrijf uit de grond stampte: Ciani-Musica. Op die manier ging ze financieel niet kopje onder en probeerde ze tegelijkertijd haar muziek aan de man te brengen. ‘Erg makkelijk was dat allemaal niet. Nog voor ik mijn bedrijf had opgericht in New York maakte ik al wat geluiden voor een aantal klanten, maar veel verdiende ik daar niet aan. Om niet te verhongeren was ik gedwongen om voor opdrachten bij reclamebedrijven aan te kloppen.’

Uiteindelijk kreeg Ciani een voet tussen de deur bij reclamebureau McCann Erickson, waar ze opgemerkt werd door haar intussen wereldberoemde ‘pop and pour’-geluidje voor Coca Cola. ‘Door zulke commerciële opdrachten kon ik langzaamaan toewerken naar voltijds componeren.’ Haar doel was om uiteindelijk een platendeal te kunnen versieren en voltijds componist te worden. ‘Een bijna onmogelijke opdracht voor een vrouw die geluiden maakt op een vreemde, eigenzinnige machine. De platenlabels keken voortdurend naar het verleden. Een album moest vooral geld in het laatje brengen. Zo’n onderneming wilde hits produceren die het goed deden op de radio.’

Voor een vooruitstrevende elektronicapionier was daarom geen plek. ‘Platenlabels zochten zangeressen, terwijl in de klassieke wereld vrouwelijke solo-performers felbegeerd waren. Maar dat was ik allemaal niet. Niemand was op zoek naar een componiste of dirigente.’
Grappig genoeg was de reclamesector veel vooruitstrevender dan de toenmalige platenlabels. ‘De jaren 1970 en 1980 waren hoogtijdagen voor de radio, daarom was er een overweldigende vraag naar innovatieve ideeën en geluiden in de reclamewereld. Ik kreeg haast volledig carte blanche van mijn opdrachtgevers. Ik kon als artiest de mogelijkheden en grenzen van de Buchla verkennen terwijl ik er ook nog eens voor werd betaald.’

Platenlabels wilden steeds hetzelfde, terwijl de reclamewereld vooruitkeek.

Omdat niemand wist hoe je zo’n machine moest opereren, was concurrentie voor Ciani vrijwel onbestaand; bedrijven die iets nieuws wilden proberen om hun product aan de man te brengen, konden niet om haar heen. ‘Zulke opdrachten – van discoachtige Star Wars-geluiden tot futuristische bliepjes voor Atari – hebben me volledig gevormd tot de artiest die ik nu ben.’

Dubbel

Zelf een album uitbrengen kostte handenvol geld, maar dit was een van Ciani’s enige opties om ooit serieus genomen te worden als componist. In 1982 bracht ze eindelijk haar debuut ‘Seven Waves’ uit, via haar eigen label. ‘Mijn studioplaten hebben altijd een soort doel voor ogen. Ik wil dat het mensen een veilige en mooie plek biedt. Ergens waar ze tot rust kunnen komen’ Vanuit dat opzicht is de zee – waar ze dagelijks op uit keek toen ze nog bij Don Buchla werkte – een constante in haar werk. ‘Wanneer ik mijn muziek live breng, zij het met een orkest, op de piano of met de Buchla, komen mensen met tranen in de ogen naar me toe.’

Vanaf haar derde album, ‘Neverland’ uit 1988, beginnen critici haar werk te categoriseren als New Age. Een term waar ze zelf nogal onverschillig tegenover staat. Ciani verzette zich echter niet tegen die benaming, en bouwde door de jaren heen een trouwe schare fans op. ‘Daarom was ik ook op mijn hoede toen Andy Votel van Finders Keepers contact met mij opnam. Ik had niet zozeer schrik om mijn fans teleur te stellen, maar was eerder bang dat ik hen zou verraden. Ik veronderstelde dat zij zaten te wachten op mijn rustige New Age-geluid, niet op mijn experimentele muziek van veertig jaar geleden. Mensen verwachtten vreedzame ambient, geen elektronische geluidswerelden vol ruis en stuiterende klanken. Er was geen manier om hen daarvan op de hoogte te brengen.’

Die controle heeft ze uiteindelijk toch moeten loslaten. ‘Eind jaren 2000 was er een soort revival aan de gang van analoge modulaire synthesizermuziek waar ik me helemaal niet bewust van was. Door Finders Keepers maakte ik uiteindelijk een grote comeback. Mijn huidige publiek begreep meteen dat ik een soort dubbele identiteit heb, en dat maakt voor hen eigenlijk helemaal niet uit. Thank God.’

Geschiedenis

Grofweg een halve eeuw na haar eerste stappen in de muziekwereld als componiste krijgt Suzanne Ciani eindelijk de lof die ze verdient. Volgens haar past dat in de huidige periode waarin het gangbaar is geworden om ruwe, onzichtbare diamanten uit het verleden opdiepen. ‘Weet je, geschiedenis herschrijft zichzelf constant. Mijn elektronische muziek heeft de laatste jaren misschien een snaar geraakt, maar er zijn nog zoveel andere facetten van mijn muziek die mensen kunnen ontdekken. Ik heb bijvoorbeeld naast elektronische, voornamelijk veel klassieke muziek gemaakt. Wie weet botst iemand daar wel binnen een aantal decennia op en zullen we ons afvragen hoe we zoiets gemist hebben.’

Ciani voert een warm pleidooi om steeds over het muurtje te kijken. ‘Er valt nog zoveel meer te ontdekken dan waar we ons nu bewust van zijn. Alle respect voor Brian Eno en wat hij voor ambientmuziek deed, maar beperk je daar niet toe. Kijk ook eens naar de voorlopers van dat genre. Inzien wat voor impact vroege componisten als Daphne Oram of Else Marie Pade hadden op elektronische muziek, is noodzakelijk om de geschiedenis van dat genre te vatten.’

Dit artikel verscheen eerder in GC #156.

Live

Discografie