Veteraan, ‘OG’, pionier. Meer dan dertig jaar geleden liet Jana Rush voor het eerst van zich horen binnen ghetto house-kringen in Chicago. Noem haar dus wat je wilt, maar na een tussentijdse afwezigheid van meer dan twintig jaar is deze producer nog maar net begonnen.

In 1996 werd ze op ‘The Armegeddon’ van Chicago ghetto house-pionier DJ Deeon gepresenteerd als ‘de jongste vrouwelijke deejay’. 22 Jaar later is zij zelf een van de oudste dj’s binnen het (voor ons) nog kersverse juke- en footwork. Met haar meer dan twee decennia aan ervaring kun je Jana Rush dus met recht een veteraan – of ‘OG’ ((Original Gangster) noemen, maar dat betekent niet dat ze is uitgeleerd of dat ze haar hoogtepunt al heeft bereikt. Sterker nog: “Ik ga nu pas echt van start,” vertelt ze tijdens een korte stop in Amsterdam tijdens haar eerste echte Europese tournee.
Hoe kan zo’n iconische artiest binnen en buiten de Chicago-scene nu pas voor het eerst op tournee gaan? Dat is een lang verhaal, dat voor een groot deel definieert wie Jana Rush is als persoon en als artiest. Het begint in het Chicago van de vroege jaren 1980. Rush: “Ik groeide op in een huis waar bijna altijd muziek was te horen. Als mijn moeder zich klaarmaakte om naar haar werk te gaan, stond de radio aan. Als mijn vader thuiskwam, luisterde hij naar zijn favoriete artiesten. Bij mijn oom stond de stereo altijd aan. Vanaf jonge leeftijd werd ik dus ondergedompeld in muziek. Ik luisterde, danste door het huis, imiteerde Rick James. Daar kwam ik soms mee in de problemen.”
Op haar achtste kreeg Rush haar eerste radio, een gettoblaster. Sindsdien was ze verknocht aan Chicago house-radiostation WBMX-FM, waar pioniers als The Hot Mix 5, Ron Hardy en Frankie Knuckles draaiden. “Door die gasten raakte ik geïnspireerd. Toen ik tien was, kocht ik mijn eerste acid-houseplaat: ‘Land of Confusion’ van Armando. Dat was de basis van een alsmaar groeiende muziekcollectie. Op een dag raapte ik al mijn moed bij elkaar en belde een radiostation om te vragen of ik ook dj kon worden. Ze nodigden me direct uit voor een auditie.”

Gant-Man

Die auditie ging haar niet zo goed af… “Ik had geen idee wat ik deed,” herinnert Rush zich. “Ik wist dat ik iets moest doen met mijn platen op de platenspelers, maar ik wist niet hoe. Ik kon niet blenden, niet mixen of de platenspelers bedienen. Ze boden aan me het alsnog te leren. Zo heb ik DJ Gant-Man ontmoet. Hij was ook nog maar een kind, maar hij was al veel beter dan ik. Als ik op de draaitafels aan het oefenen was, kwam hij luisteren om feedback te geven. Meestal luisterde ik niet naar hem, we waren allebei nog jong, maar ik heb er toch iets van opgestoken.”
Een belangrijk zijstapje: in 1995, een jaar voordat Jana Rush voor het eerst op vinyl uitkwam, bracht Gant-Man het album ‘The Youngest Professional D.J.’ uit bij iconisch ghetto house-label Dance Mania. Jaren later zou hij uitgroeien tot een van de pioniers van Chicago juke en footwork, de veel snellere vormen van ghetto house die ritmisch uitdagender in elkaar zitten. Samen met DJ Rashad en DJ Spinn wist Gant-Man de Chicago-sound van footwork te definiëren met het door hun opgerichte collectief Teklife. Sinds het vroege overlijden van DJ Rashad in 2014 is Teklife uitgegroeid tot het meest toonaangevende footwork-label ter wereld.

Zijlijn

Terwijl anderen opschoven van ghetto house naar juke, bleef het akelig stil aan de kant van Jana Rush. Ondanks haar potentie maakte zij geen carrière in die florerende muziekstijl. “Ik denk dat ik tot 1998 op de radio draaide, daarna nam ik informeel afscheid. Ik verhuisde met mijn familie naar een voorstad van Chicago, wat het moeilijker maakte om bij te blijven.”
Hoe was het voor haar om vanaf de zijlijn te zien hoe Chicago zichzelf weer op de muzikale kaart zette? “Rashad herinnerde me er de hele tijd aan. Hij belde me op om te vragen of ik kwam producen met hem en DJ Spinn, of met DJ Clent erbij. Hij moedigde me altijd aan om muziek te blijven maken en betrokken te zijn bij zijn nieuwe muzikale ontwikkelingen, maar ik was te druk met mijn werk als brandweerman en met mijn studie. Soms had ik spijt ervan, maar ik was er simpelweg niet klaar voor om mijzelf uit mijn dagelijkse leven los te rukken en me opnieuw in de muziek te storten. Ik kon het vooral niet verantwoorden tegenover mijn moeder, die de hele dag werkte om in ons levensonderhoud te voorzien.” Rush’ muzikale afwezigheid zou uiteindelijk bijna twintig jaar duren. “Ik bleef expres aan de zijlijn staan, maar ben nooit gestopt met muziek maken.”

Werkethiek

Wanneer Rush wordt gevraagd wat voor muziek ze in die tussentijd produceerde, geeft ze blijk van een sterk staaltje perfectionisme. “Ik verafschuw het woord producen, omdat het tegenwoordig zo is verloederd. Iedereen noemt zichzelf een producer. Maar een muziekinterface installeren of een instrument kopen en daar wat beats op spelen maakt je nog geen producer. Om de eer van dat woord hoog te houden zal ik zeggen dat ik toen wel muziek maakte, maar niet produceerde.” Wat is dan het verschil? “Voor mij schuilt er een werkethiek achter producen. Daar komt een schema bij kijken. Het is een serieuze onderneming. Dat is niet hetzelfde als thuiskomen en even wat klooien met een 808-drumkit.”
Die werkethiek heeft Rush geërfd van haar moeder. “Zij heeft me zo goed als ze kon opgevoed. Ze wou dat ik succesvol en zelfvoorzienend zou worden. Voor haar wilde ik op mijn beurt succesvol én financieel en emotioneel onafhankelijk worden. Ook daarom riep ik mijn muzikale ambities een halt toe. Het helpt immers niet als je dan de hele dag thuis muziek zit te maken. Ik heb al mijn opleidingen afgerond en heb gewerkt als brandweerman en apotheker. Tegenwoordig werk ik als technicus medische beeldvorming. Ik voel me dus succesvol, kan in mijn eigen levensonderhoud voorzien en ben gelukkig. Nu de muziek opnieuw in mijn leven komt, kan het alleen maar beter worden.”

Footwork

Met het vorig jaar verschenen ‘Pariah’ zette Jana Rush zichzelf weer op de muzikale kaart. Dat album, uitgebracht bij Lara Rix-Martin’s Objects Limited is een van de beste footwork-albums sinds de inmiddels legendarische ‘Bangs & Works’-compilaties van Planet Mu. ‘Pariah’ is een succesvolle combinatie van old en new school footwork: experimentele, schurende beats gaan gepaard met verassende samples en gedetailleerd sounddesign. Nummers als ‘Break it’, ‘Acid Tek 2’ en ‘CPU’ vieren de agressievere aspecten van footwork. Vooral ‘CPU’ is een meesterwerk, een net zo schizofrene als dansbare interpretatie van een opgevoerde computerprocessor. ‘Midline Shift’, ‘Divine’ en ‘Chill Mode’ laten een andere kant van footwork horen. Op die abstractere nummers is meer hoofdruimte, alsof een Aphex Twin medio jaren 1990 zich aan 160 beats per minuut waagt.
‘Pariah’ komt op een gelukkig moment. Nu footwork is uitgegroeid van lokale scene tot wereldwijde modus van muziekproductie rijst de vraag of het genre zich nog verder kan ontwikkelen qua geluid. Haar album is wat dat betreft een stap in de goede richting, maar zelfs Rush zoekt naar het antwoord op die vraag. “Er zijn nog goede producers, maar ik hoor tegenwoordig te vaak dezelfde geluiden. De stijl lijkt amper nog te evolueren. Ik ben blij dat mensen het geluid willen voortzetten, maar als iedereen footwork komt kaalplukken, blijft er niets meer van over. Daarom moet er iets veranderen, en snel ook.”

Impulsen

Voor inspiratie wendt Rush zich niet meer tot haar mentors van vroeger. In plaats daarvan kijkt ze naar de nieuwe(re) generatie: “Ook al ga ik al jaren mee en noemen mensen mij een veteraan of een OG, ik heb juist de behoefte om te zien hoe de jongeren het doen. Daar voel ik me zeker niet te goed voor. Ik zou het geweldig vinden als zij mijn mentor worden in plaats van andersom. Ik noem een DJ Manny of DJ Taye die allebei sterk gegroeid zijn in hun muziek. EQ Why is al helemaal een artiest die met elk nieuw album steeds een stap verder gaat. Zo blijft het leven voor mij interessant. Ik wil altijd blijven leren.”
Wat daarbij ook helpt is dat ze eindelijk op tournee gaat. Zo speelde ze begin februari in Panorama Bar tijdens CTM-festival in Berlijn, haar eerste grote buitenlandse show. Op dezelfde flyer stonden artiesten als Perera Elsewhere, Jason Hou en Hyph11E. “Ik was zo zenuwachtig toen Jason Hou voor mij optrad. Hij was zo goed. Even werd ik daar onzeker van, maar toen realiseerde ik me dat ik met een heel andere stijl kwam en dat ik er klaar voor was. Op dat festival spelen was zo inspirerend voor me, ik werd blootgesteld aan allerlei nieuwe stijlen en geluiden. Ik moet bekennen: er zijn tijden geweest dat ik niet meer geïnspireerd raakte door de elektronische muziek om me heen. Nu hoor ik zo veel nieuws dat het mij weer motiveert om nog beter te worden.”

Gender

Een andere muzikale inspiratiebron komt van SISTER, een virtueel collectief waar meer dan dertienhonderd vrouwen en genderneutrale artiesten aan deelnemen. Haar ‘Break It’ staat samen met muziek van onder andere Bell Curve, Anna Morgan en HABIB1 op de eerste officiële SISTER-compilatie, die gratis te downloaden is via Bandcamp. Rush is trots op haar plek op deze compilatie, maar voelt zich als zwarte artiest uit een lagere sociaal-economische klasse – wat een rol heeft gespeeld in haar artistieke afwezigheid – niet geroepen haar huidige positie als artiest in de muziekindustrie ook nog eens te evalueren op de gender-as van het intersectioneel feminisme. “Misschien heb ik geluk gehad, maar het grootste deel van mijn leven voelt het niet alsof gender een rol heeft gespeeld in wat ik kan doen en in wat ik doe. Ik wil me dan ook niet conformeren aan de genderspecifieke normen die gelden voor een ‘vrouwelijke’ producer. Ik ben nu een producer, van een zekere leeftijd en van een zeker gender, tuurlijk, maar dat speelt geen rol meer. Sommige dingen zijn gewoon niet zo belangrijk voor mij.”
Wat dan wel belangrijk is? “Voor mezelf uitvinden wat mij verder drijft in het leven. Ik ben misschien wel ouder dan de meeste artiesten in mijn scene, maar ik ben nog steeds op zoek naar hoe het leven in elkaar steekt en wat ik ermee moet doen. Hopelijk stop ik nooit met daarnaar te zoeken, want dan is er niets meer om naar uit te kijken. Terwijl dat juist het beste is wat je met je leven kunt doen.”

Dit artikel verscheen eerder in GC #145.

Koop deze editie in onze webshop!

Live

Taso (Teklife) in GC#142 [dit is eigenlijk lees meer
DJ EARL in GC#135

JLIN in GC#132

Footwork in Nederland en België in GC#130

Footwork: een introductie in GC#99

Discografie

Jana Rush - Pariah (Objects Limited, 2017)
Jana Rush - MPC 7635 (Objects Limited, 2016)
Jana Rush - 1 Strange Bytch (Juke Trax Online, 2010)
Jana Rush - Wicked (Contaminated Muzik, 1998)
Jana Rush - DJ Deeon Presents The Youngest Female DJ DJ Jana Rush - The Armagedon (Dance Mania, 1996)