Op de kunstacademie raakte Felicity Mangan geïnteresseerd in geluid als fenomeen. Haar verhuizing van Australië naar Europa maakte haar bewust van de grote verschillen tussen omgevingen in klank.

Die fascinatie leidt tot werk waarin akoestische en elektronische geluiden in elkaar overgaan, zoals het recente album ‘Bell Metal Reeds’.

‘Het resultaat van mijn bewerkingen doet vaak denken aan techno.’

In 2018 werd Felicity Mangan uitgenodigd voor een ultrakorte residency bij Qvidja, een experimentele boerderij op een eiland voor de kust van Finland. Daar wilde ze met een microfoon opnemen wat zich in de grond afspeelt. De eigenaren van de boerderij onderzoeken methoden om voedsel te produceren zonder de Baltische Zee te vervuilen. ‘Wat mij inspireerde is hoe deze mensen boerderijen nieuw leven in kunnen blazen’, zegt Mangan.

‘Door te experimenteren met methoden om kooldioxide op te slaan, levert Qvidja een bijdrage aan het in stand houden van ecosystemen. Ze hebben apparatuur waarmee ze koolstof meten. Ze gebruiken speciale bemesting. Omdat het een uitzonderlijk droog jaar was, lukte het me niet om bewegingen in de grond op te nemen. Daarom heb ik opnamen gemaakt van geluiden rond de boerderij. Het klikken van de meetapparatuur, het diepe ruisen van water in buizen, het sjirpen en zoemen van insecten, de paarden die er rondlopen. Die geluiden vormden de basis voor de compositie die ik bij Sonic Acts laat horen.’

Vogels

Mangan is vooral geïnteresseerd in geluiden waarvan niet meteen duidelijk is of ze akoestisch zijn of elektronisch. ‘Mijn interesse in geluid werd gewekt op de kunstacademie. Voor ik daar begon, speelde ik gitaar en bas in een rockband, maar ik raakte uitgekeken op dat klankbeeld. Toen ik ging studeren, kwam ik in aanraking met muziek van John Cage en Fluxus-kunstenaars. Die gaven me een heel andere kijk op geluid als verschijnsel.’

Haar verhuizing van Australië naar Berlijn versterkte die belangstelling. ‘Australië heeft ongelofelijke klankomgevingen. De liervogel met zijn perfecte imitaties van wat hij om zich heen hoort, van andere vogels tot kettingzagen en het alarm van een auto. Het schelle lachen van de kookaburra. De zwartkeelorgelvogel met zijn uitgebreide en complexe zangrepertoire. In het tropische noorden van Australië kun je spreken van een dichte deken van geluiden. Er is ook een grote kleurenrijkdom. Ik had verwacht dat Europa net zoveel vogelsoorten zou hebben als Australië. Maar Europa is veel opener, er is veel minder verscheidenheid aan klanken. Het heeft me meer bewust gemaakt van die klanken.’

Techno

De laatste jaren bewerkt Mangan vooral opnamen die ze zelf gemaakt heeft, maar in het begin werkte ze met geluiden die ze op het internet vond. ‘Daar zitten dieren tussen die niet van synthesizers te onderscheiden zijn. Daar heb ik ook de geluiden van kikkers en andere dieren vandaan gehaald die ik gebruikt heb voor ‘Stereo’frog’ic’. Het waren allemaal afzonderlijke geluiden. Die heb ik in een stereobeeld geplaatst, waardoor ze ruimtelijk werden. Het idee was om de ritmiek van kikkergeluiden om te zetten in een minimalistische mantra.’ De titel is, uiteraard, een toespeling op ‘stereofonisch’. Ze begint met de diepere roep van een kikker die ze van links naar rechts beweegt. Daar volgt een hogere kikker op die ritmisch achter de eerste aan tikt. Uit die twee komt een nieuwe amfibie tevoorschijn met drie korte krakende kwaakjes. Een steeds sterker fluitend zoeven steekt op, terwijl een haperende galop er onderdoor klopt. Dan maakt zich ook een uilig ‘hoehoe’ kenbaar. Na verloop van tijd staat de dierlijke oorsprong minder op de voorgrond, en wordt het muziek. Zij het wel muziek van merkwaardige klanken.

In de stukken die Mangan maakt, werkt ze niet met een vooropgezet plan dat ze vervolgens stelselmatig uitwerkt. Wel begint ze steeds met kleine bewerkingen van de opnamen met galm en delay. ‘Daarna voeg ik andere klankobjecten in. Ik verdeel de klanken over het frequentiespectrum, alsof ik een orkest samenstel met geluiden in alle registers. Ik kan de toonhoogte veranderen als dat beter in het geheel past. Met Ableton kan ik ruimtelijke effecten inbrengen. Het resultaat doet vaak denken aan techno. De stukken ontwikkelen zich intuïtief. Ik ben vooral bezig met het creëren van overgangen tussen de verschillende klanken.’

Herovering

Terwijl het werk van Mangan aanvankelijk voortkwam uit een fascinatie voor geluid, is er ook een ecologische lading bijgekomen. ‘Net als de manier waarop ik geluiden bewerk, was mijn belangstelling voor die geluiden intuïtief. Maar de catastrofale bosbranden in Australië hebben die geluiden een nieuwe betekenis gegeven. Door de schaal van die branden worden diersoorten bedreigd, of lopen ze zelfs het risico helemaal te verdwijnen. Het heeft me doen beseffen dat er op grote schaal veranderingen plaatsvinden, en dat het belangrijk is om ecosystemen in stand te houden. In mijn composities wil ik overbrengen wat er met het milieu gebeurt. Ik word ook meer en meer uitgenodigd om daar lezingen over te geven.’

Sinds maart vorig jaar kon ze rond Berlijn opnamen maken die eerder niet mogelijk waren. ‘Op het terrein van het voormalige vliegveld Tempelhof ligt nu een groot park. Dat werd vanwege de lockdowns bijna niet bezocht. Het is nu een plek waar veldleeuweriken op afkomen. Je hoort er nachtegalen. Omdat het overal zo stil was, heb ik daar veel opnamen kunnen maken. Dieren worden in reservaten teruggedrongen, omdat mensen steeds meer ruimte in beslag nemen. Ze worden verjaagd uit hun eigen omgeving. Nu mensen beperkt worden in hun bewegingen, zie je dat dieren de ruimte die hen afgepakt was, weer heroveren. Dat is een mooie omkering. De magie van omgevingsopnamen zit in het feit dat je alles vastlegt wat er op een gegeven moment gebeurt. In de keizerlijke tuinen van Kyoto heb ik de cicades opgenomen, terwijl tegelijkertijd te horen is hoe mensen verderop aan het tennissen zijn.’

Op haar recente album ‘Bell Metal Reeds’ zijn geluiden uit de natuur vervangen door de klanken die ze zelf op een mondharmonica blies. ‘Maar ik heb het materiaal op dezelfde manier benaderd als dierengeluiden. Het was ook ingegeven door mijn geestesgesteldheid. Ik had ontslag genomen van een baan die ik negen jaar gehad had. Dat verergerde het isolement dat veroorzaakt werd door corona. Ik vond het lastig me ertoe te zetten om te componeren, en ik ben me gaan richten op diep en geconcentreerd luisteren, vooral naar de natuur. ‘Bell Metal Reeds’ was een manier om aan die inertie te ontsnappen. Het was niet eenvoudig. Dierengeluiden zijn abstract. Het werken met harmonicageluiden die ik zelf geproduceerd had, riep veel meer emotie op. Ik was er persoonlijk mee verbonden, voelde me kwetsbaar. Ik moest behoorlijk wat gêne overwinnen.’

Dit artikel verscheen eerder in GC #168.

Discografie

Mind the Gap