Als een stand-upcomedian vertelt kunstenaar Feiko Beckers over alledaagse problemen en sociale ongemakken. Zijn verhalen en redeneringen zijn herkenbaar, maar door hun neurotische absurdisme werken ze tegelijkertijd vervreemdend. Het Fries Museum presenteert in januari 2018 de eerste museale solotentoonstelling van zijn werk.

‘Oddly convincing’, zo wordt het werk van Feiko Beckers ook weleens treffend genoemd. Nadat hij in zijn video ‘Why I don’t own a sofa’ heeft uitgelegd waarom hij bijvoorbeeld een hekel aan sofa’s heeft, moet je erkennen dat hij toch wel een punt heeft. Beckers: “Het beeld dat je van mij krijgt via mijn werk is een overdrijving, een uitvergroting. Hetzelfde geldt voor de sociale situaties die ik schets en de oplossingen die ik voor ongemakken zoek. Na afloop van een performance kwam er een keer een wat oudere man op me af die tegen me zei: ‘Zo werkt het niet in het echt.’ (lachend) Nee, dat is de hele bedoeling ervan.”

Sisyphus

Beckers studeerde aan kunstacademie Minerva in Groningen. Na zijn afstuderen viel zijn werk op: hij nam deel aan verschillende groepstentoonstellingen, ontving stipendia en heeft er een mooi aantal solotentoonstellingen op zitten. Zijn werk was te zien op plaatsen als filmmuseum EYE en Vlaams Cultuurhuis De Brakke Grond in Amsterdam, de Beursschouwburg in Brussel en de voormalige Amsterdamse galerie Jeanine Hofland. En vanaf januari 2018 is er een solotentoonstelling van hem te zien in het Fries Museum in Leeuwarden, waarover op moment van schrijven nog niet veel bekend is.
Zijn werk slaat aan, wellicht omdat het absurde ervan een filosofische lading heeft die eigenlijk niet te missen is als je er gevoelig voor bent. “Als ik over mijn eigen werk moet schrijven, haal ik altijd de Franse filosoof Albert Camus aan. Hij schrijft dat het absurde het gat is tussen wat we willen en wat we daadwerkelijk kunnen bereiken. Het enige wat de mens rest, is constant oplossingen daarvoor zoeken – zoals de mythische figuur Sisyphus die steeds opnieuw een steen heuvelopwaarts moet rollen, waarna die weer naar beneden rolt en hij opnieuw moet beginnen. Mijn video’s en performances gaan over dat gat. Voor alledaagse problemen probeer ik oplossingen te vinden. In mijn werk doe ik dat met een soort wiskundig schema, om controle te krijgen over situaties. Oplossingen worden ver doorgevoerd, waardoor ze vanzelf iets absurds krijgen. Tegelijkertijd ‘moet’ ik ook de consequenties ondergaan van mijn logica.”
Dat ondergaan is duidelijk te zien in de video ‘Why I don’t own a sofa’, waarin Beckers verschillende redenen geeft waarom hij het niet zo op dat meubel heeft. Een daarvan is dat hij onderaan een heuvel heeft gewoond en hij op de heenweg bergopwaarts moest, en op de terugweg gemakkelijk heuvelafwaarts kon. Bij een sofa, legt hij uit, is het andersom: gaan zitten is eenvoudig, maar als je eenmaal zit, kom je er moeilijk uit, en Beckers doet de moeilijkste dingen het liefst als eerst. De consequentie is dat hij in de video verschillende keren plaats moet nemen op oncomfortabele stoelen, die duidelijk ongeschikt zijn om op te zitten. Als een moderne Sisyphus legt Beckers meerdere keren uit dat hij de sofa te comfortabel vindt, waarna hij steeds weer op een vervelende stoel plaats moet nemen – alsof hij niets heeft geleerd van het voorgaande, en daar zit een niet onbelangrijk deel van de humor in.

Seinfeld

In de video ‘A conversation is a risk to lose your own opinion’ zit een scène waarin Beckers een gesprek met iemand voert dat is gebaseerd op iets wat de kunstenaar eerder mee heeft gemaakt. “Een vriend kwam me opzoeken in Parijs, waar ik toen tijdelijk woonde. Hij wilde graag naar mijn favoriete restaurant gaan. Maar dat zag ik eigenlijk niet zitten omdat je daar de, naar mijn mening, beste pizza van Parijs kunt eten.” In de video legt Beckers uit waarom ze daar niet kunnen eten: als zijn vriend de pizza vindt tegenvallen, kan die dan nog wel de beste pizza van Parijs zijn? “We komen tot een absurde oplossing: we gaan samen Indiaas eten, want dat lust ik niet. Zo voorkom ik de teleurstelling dat mijn vriend de pizza minder lekker zou vinden dan ik. In het echt is het overigens wel handiger opgelost, maar ik voelde me er toch niet helemaal goed bij om met hem naar mijn favoriete restaurant te gaan. De oplossing in de video is een veel te vergaande consequentie van dat probleem.”
Enigszins vergelijkbaar is de performance ‘A disappointment you can rely on’. Zoals de titel al doet vermoeden, draait die om het idee dat een teleurstelling ook heel geruststellend kan zijn, omdat je precies weet wat er zal gebeuren. Beckers vertelt tijdens die performance onder meer over hoe zijn eerste pannenkoek altijd mislukt. Daar is hij aan gewend geraakt, gehecht zelfs, zou je kunnen zeggen. Dan vertelt een vriendin hem dat haar eerste pannenkoeken soms lukken, waardoor Beckers’ zekerheid op losse schroeven komt te staan. Dat vraagt om een oplossing: zelfgemaakte pannen waarin je niet fatsoenlijk pannenkoeken kan bakken, dus de eerste mislukt sowieso. “Zo voorkom je de teleurstelling dat je niet teleurgesteld raakt.”
In ‘A conversation is a risk to lose your own opinion’ dragen Beckers en zijn gesprekspartner opvallende, blokkendoosachtige kostuums. Dat zorgt voor een vervreemdingseffect à la Bertolt Brecht: je hebt door dat je naar een kunstwerk kijkt, naar iets ‘neps’, en niet naar een gesprek dat zich ‘in het wild’ voordoet. Beckers: “Ik zoek naar een combinatie van kunstmatigheid en iets dat je ‘echt’ zou kunnen noemen. Ik gebruik altijd opvallende decors, kostuums of rekwisieten die het geheel iets kunstmatigs geven. Die maak ik ook echt voor de video of de performance, zodat die specifiek daarvoor zijn vervaardigd. Het echte daarentegen zit in de verhalen die ik vertel. Die zijn gebaseerd op dingen die ik werkelijk mee heb gemaakt, met bijvoorbeeld vrienden of mijn ouders.” Dat vertellen doet Beckers op een droogkomische wijze die aan stand-upcomedy doet denken. “Ik kijk daar ook graag naar om ervan te leren. Toen mijn vriendin voor het eerst Seinfeld zag, begreep ze waar ik de manier van praten in mijn werk vandaan heb.”

Fysieke ervaring

Soms vertelt Beckers over zijn ouders, en soms doen ze mee in zijn werk. “Ik maakte op een gegeven moment korte video’s waarin ik bijvoorbeeld over een bananenschil probeerde uit te glijden. Daarop kreeg ik als feedback dat het te gemaakt overkwam, een beetje nep. Toen besloot ik er iets heel echts bij te halen: mijn moeder.” Dat resulteerde in een video waarin Beckers en zijn moeder samen een taart bakken. Dat levert natuurlijk een hoop aanknopingspunten voor interpretatie aan: de video zou opeens over familiebanden kunnen gaan, of over de band met zijn moeder. Op die manier zou het alledaagse van een taart bakken een heel andere lading kunnen krijgen. “Die mogelijkheid interesseert me. Vervolgens ben ik verhalen gaan vertellen over wat ik heb meegemaakt, want wat is er nu echter dan verhalen vertellen? Ik schreef al teksten over opvallende dingen die ik meemaakte, of waarin ik voorvallen tot in het bizarre uitwerkte, maar hield ze gescheiden van mijn kunst. Op een gegeven moment ben ik ze toch samen gaan voegen.”
Dat vertellen en redeneren heeft een groot voordeel: helderheid. “In musea kijk ik altijd eerst op het bordje naast het kunstwerk wie het heeft gemaakt, hoe het heet, in welk jaar het is gemaakt, en waar het over gaat. Dat schijnt niet de ‘juiste’ manier te zijn: je moet eerst kijken en daarna, als je er niet uitkomt, pas het bordje lezen. Om kunst hangt het aura dat het een heel fysieke ervaring moet zijn, een soort ontdekking, en dat er niet te veel uitgelegd mag worden. Dat fysieke ervaren heb ik ook wel als ik kunst kijk, maar in mijn eigen werk vind ik duidelijkheid belangrijk. Op bordjes staat eigenlijk nooit iets dat niet in de performance of video ter sprake is gekomen, en de titel komt altijd uit de tekst die tijdens het werk wordt uitgesproken.”
Beckers voert performances uit en maakt video’s. Hoewel beide vormen in zijn werk duidelijke raakvlakken hebben – het filosofische, de droge humor, het vertellen – zijn er ook verschillen die om een vormspecifiekere benadering vragen. “Een performance is veel fysieker. Dan klim ik bijvoorbeeld in een gordijn, waar ik na een tijdje uit donder. Je ziet dan echt iemand vallen, terwijl dat in een video heel anders is: dan kijk je naar een video waarin iemand valt, dat schept toch afstand. In mijn video’s zit de teleurstelling vaak in de tekst, maar in de performances zit het in iets fysieks. Ik wist ook nooit goed hoe ik ze moest beëindigen, en zo’n soort slapstickachtige climax leek me wel goed. In ‘A disappointment you can rely on’ ga ik na mijn verhaal bijvoorbeeld op een aanrecht zitten, laat ik dat ding kantelen en val ik om. Dat gebeurt onverwachts en het publiek raakt erdoor verrast. Maar eigenlijk volgt die actie ook uit de wens om de eerste pannenkoek altijd te laten mislukken. Als het aanrecht op z’n kant ligt, mislukt die pannenkoek echt wel.”

Utopisch

Hoewel het niet direct opvalt, heeft het werk van Beckers iets utopisch, een soort variant op het aloude ‘verbeter de wereld, begin bij jezelf’. “De kostuums in ‘A conversation is a risk to lose your own opinion’ verwijzen naar Russische avant-gardekunst, en specifiek naar de behoorlijk abstracte opera ‘Overwinning op de zon’ waarvoor Malevich de kostuums en decors ontwierp. De opera was bedoeld om de wereld te verbeteren en werd een aantal keren opgevoerd, maar veranderde de wereld niet. Zo’n idee van mislukking speelt ook wel een beetje mee in mijn werk. Hoe kan ik de hele wereld verbeteren als ik al zo’n gedoe heb met een pizza? Daarom pak ik het liever klein aan. Onder zo’n discussie over pakweg waar te eten zit bovendien iets abstracts, misschien wel over converseren op zich, waar anderen zich in kunnen herkennen. Als iedereen met z’n vrienden iets gaat eten waar hij een hekel aan heeft, zou de wereld een betere plek worden.”
Zijn aanpak heeft Beckers, naast lof, weleens kritiek opgeleverd. “Dan vraagt iemand weer: ‘Waarom houd je het allemaal zo klein?’ Ik geef ook les op kunstacademies en merk dat veel studenten heel veel willen, iets heel groots willen maken, dat tegelijkertijd teruggaat op iets vrij kleins dat ze vaak zelf hebben meegemaakt. De toeschouwer moet allerlei informatie terug weten te leiden tot dat ene. Denk aan een piramide die breed begint en toeloopt tot één punt. Ik beschouw mijn werk liever als een omgekeerde piramide: vanuit iets kleins vertrekken, wat steeds groter, steeds breder wordt. Iets wat helder is, maar waarover toeschouwers kunnen nadenken nadat het afgelopen is.”

Te zien

25/01-29/04, Fries Museum, Leeuwarden, friesmuseum.nl

Dit artikel verscheen eerder in GC #142.

Bibliografie