Ze is een super gitariste, maar niet van het type ‘kijk mij eens een boel noten eruit persen’. Gelukkig niet. Bij de Amerikaanse Ava Mendoza draait het om klank, textuur en communicatie, en vooral om de zoektocht naar een persoonlijke stijl.

“We spelen honderd procent ‘vrij’. Volle kracht vooruit en op het hoogst mogelijke energieniveau,” zegt Ava Mendoza ruim een uur voor aanvang van haar Amsterdamse concert met Cactus Truck. Even later wordt iedere letter van die uitspraak waargemaakt. Gewoonlijk is een optreden van het Amsterdamse noisejazz-trio al alsof er een handgranaat ontploft, met de Amerikaanse gitariste erbij wordt het een soort splinterbom.
Heel even kijken ze naar elkaar op het podium van het Amsterdamse OCCII. Dan gaat het allemaal zo snel dat niet eens is te zien of te horen wie aftelt of het startsein geeft. Ineens is daar een muur van geluid opgetrokken door Onno Govaert op drums, Jasper Stadhouders op de Rickenbacker-basgitaar, John Dikeman op tenorsax en natuurlijk Mendoza.
Wat onmiddellijk opvalt is hoe Stadhouders en Mendoza de blik voortdurend op elkaar gericht houden. Meer dan op de anderen. Er zijn improviserende musici die tijdens een concert steevast hun eigen plan trekken en daarbij van de anderen laten afhangen of die op hen reageren of er een contrapuntfeest van maken. Voor Mendoza heeft improvisatie alles te maken met luisteren, had ze eerder al gezegd. Met communicatie.
Bij Cactus Truc ligt het volumeniveau zo hoog en is het totaalgeluid merendeels zo massief, dat een enkele noot amper nog invloed heeft. Toch is er wel degelijk sprake van subtiliteiten, maar die zitten veel meer in het beïnvloeden van de textuur van het geheel. Daar weet de gitariste wel raad mee. Ze gebruikt niet opvallend veel effectapparatuur, maar zet die wel strategisch in. Een immense delay bijvoorbeeld. Even later is ze met een slide in de weer. Weer wat later met een E-bow – zo’n elektromagnetisch doosje dat de werking van een strijkstok heeft. De klankkleur verandert voortdurend. Wie zich inspant hoort onder de eerste geluidslaag een tweede, een derde en wellicht nog meer, al wordt hier de verbeelding mogelijk op een dwaalspoor gebracht.
De opbouw van het concert maakt indruk. Stadhouders wisselt bas en gewone gitaar af. Soms houden beide gitaristen even in om Dikeman uit te laten spatten op tenor. Maar uiteindelijk volgt toch vooral de ene overtreffende trap de andere op, om na iets meer dan twintig minuten plots te stoppen. Wat gezegd moet worden is gezegd. De ontnuchtering wordt nog even geremd door het nazinderen.

Massacre

“Improviseren heb ik echt moeten leren,” zegt Mendoza. “Ik kreeg al heel jong klassieke piano- en gitaarles. Later kreeg ik interesse in oude blues – die fingerpickin’ gitaarstijlen. Nog later, toen ik de muziek van Sonny Sharrock met zijn groep Last Exit hoorde en albums van rockbands als Sonic Youth, Black Flag en The Germs, begon ik te begrijpen dat er met een elektrische gitaar nog veel meer mogelijk was. Zeker toen ik Carla Bozulich en Nels Cline leerde kennen in Los Angeles. Maar dat was veel later, toen studeerde ik al…”
Even een stap terug in de tijd: de in 1983 in Miami geboren Mendoza groeit op in Californië, maar wordt als tiener naar een highschool in Michigan gestuurd waar veel nadruk wordt gelegd op muziek en andere kunstzinnige vakken. Na een jaartje CalArts, de befaamde universiteit nabij Los Angeles, kiest ze in 2003 voor het hoog aangeschreven, door vrouwen gedomineerde Mills College, een liberal arts college in Oakland bij San Francisco. Een academie waar onder anderen Laurie Anderson, Sophia Coppola, Steve Reich, Joanna Newsom en Holly Herndon studeerden. Daar volgt ze onder meer lessen bij Fred Frith, in de jaren 1970 gitarist bij de Britse progressieve rockband Henry Cow en sindsdien voortdurend actief in de muzikale frontlinies.
“Ik hield mij op Mills in eerste instantie veel met elektronische muziek bezig. Moog-synthesizers, ARP’s, et cetera. Frith doceerde daar onder meer ‘impro’. Verder speelde ik in die tijd gewoon met wie en waar maar mogelijk was. Ik was ontzettend geïnteresseerd in klankkleur en extended technieken en dook daar zo diep in als maar mogelijk was.”
Ze vervolgt: “Ja, ik kende Frith zijn verleden bij Henry Cow, maar dat sprak mij eerlijk gezegd nooit zo heel erg aan. Wel zijn albums met Massacre (Een hardcore-metal-impro-groep met naast Frith-bassist Bill Laswell en slagwerker Fred Maher, later vervangen door Charles Hayward, pbr). En natuurlijk zijn ideeën over improvisatie. Hij liet ons – zijn studenten – zijn album ‘Gravity’ uit 1980 naspelen. Daar had hij partituren van en dat was behoorlijk lastig. Allerlei vreemde maatsoorten: 15/8 en zo….”
Een kleine tien jaar later zou Frith zelfs een groep formeren om ‘Gravity’ live voor publiek uit te gaan voeren. Mendoza maakte ook deel uit van het twaalfkoppige ensemble en speelde in juni 2014 met The Gravity Band op de Music Meeting in Nijmegen.

Marketing

Opgegroeid met klassieke gitaarlessen en ondergedompeld in zowel de speltechnieken van de oude bluesmannen als in de grunge, metal en hardcore; voor Mendoza lijken de klassieke grenzen tussen muziekgenres helemaal niet meer te bestaan. “Nee, dat klopt wel. Ik speel rock en houd van improviseren, maar ik ben beslist geen ‘jazzgitarist’. Die hele genreverdeling is natuurlijk ook iets uit het verleden en had vooral met marketing te maken. Het onderscheid tussen ‘zwarte’ en ‘witte’ muziek in de jaren 1960. Het is natuurlijk ook een generatieding. Tegenwoordig groeien muzikanten die naar het conservatorium gaan op met rock en popmuziek – ook als ze klassiek of jazz studeren. Dat moet elkaar wel beïnvloeden.”
Het belangrijkste vehikel voor Mendoza haar eigen muziek is de groep Unnatural Ways die ze in 2012 opricht als ze nog in Oakland woont. Een jaar later verhuist ze naar Brooklyn, waar ze de band in een nieuwe bezetting voortzet. Tot dusverre verschenen er twee albums van het trio en een derde wordt in de zomer van 2018 verwacht. Het titelloze debuut van Unnatural Ways is nog in de Oakland-bezetting opgenomen en in 2015 uitgebracht op het kleine label New Atlantis. Het album is inmiddels uitverkocht maar via Bandcamp nog altijd te beluisteren. Het tweede album ‘We Aliens’ verscheen bij John Zorns prestigieuze label Tzadik. Het laat de groep in de nog altijd actuele bezetting horen met naast Mendoza bassist Tim Dahl en drummer Sam Ospovat.
Vooral op ‘We Aliens’ is de invloed van Massacre onmiskenbaar. Er wordt zwaar en indrukwekkend gerockt, zonder dat alles wordt ‘dichtgesmeerd’. Hoewel Mendoza bij vlagen razendsnel kan spelen, weet ze het beruchte ‘noten eruit persen’ consequent te vermijden.
“Ik schrijf rocksongs, maar zorg er ook voor dat er delen overblijven die helemaal ‘vrij’ kunnen worden ingevuld. Ik houd van de trio-vorm, die is compact en praktisch. Op de eerste twee albums van Unnatural Ways zing ik nog maar in een enkel nummer, maar teksten schrijven wordt steeds belangrijker voor mij. Ik vind het ook steeds leuker om te doen, dus op het nieuwe album is ieder nummer met zang.”

Violent Femmes

Behalve met Unnatural Ways en een enkel niet meer te vinden vroeg soloalbum, is Mendoza ook te horen op albums of in livebands van anderen. Al noemt ze zichzelf nadrukkelijk géén jazzgitarist, het zijn doorgaans wel degelijk musici uit het jazzcircuit die haar uitnodigen. Zoals trombonist Jacob Garchik, saxofonist Matt Bauder en drummer William Hooker – overigens ook stuk voor stuk muzikanten die veel verder denken dan de traditionele jazz. Zo maakte Bauder onder meer deel uit van de tourbands van Arcade Fire en Iron & Wine. Met Bauder speelt Mendoza nu regelmatig in de formatie Hearing Things en met Garchik in diens band Ye Olde, naast de gitaristen Mary Halvorson en Jonathan Goldberger.
Het cv van Ava Mendoza telt nog enkele opmerkelijke namen. Die van saxofoniste en multimedia-kunstenares Matana Roberts bijvoorbeeld. “Zij nodigde mij uit om met haar te spelen in The Stone, het door John Zorn opgerichte podium in New York. Ik heb ook meegewerkt aan de tournee van haar Coin Coin-project, al ben ik niet op de albums te horen.”
Met Unnatural Ways stond de gitariste een aantal keren in het voorprogramma van de Violent Femmes. “Ik was als puber al een enorme fan. Hun bassist Brian Ritchie woont tegenwoordig in Tasmanië en organiseert daar het MoFo-festival. Hij nodigde mij een keer uit voor een residency en dat contact is gebleven.”

Vertrouwen

Toch zijn de belangrijkste springplanken naar zowel een eigen publiek als een eigen muzikaal geluid voor Mendoza waarschijnlijk de eigenzinnige Californische singer-songwriter Carla Bozulich en gitarist Nels Cline geweest. Cline speelde jarenlang bij Bozulich in de band, maar toen hij in 2004 gitarist bij Wilco werd, nam Mendoza de gitaar in haar tourband over.
Cline is net als Fred Frith ook een spin in een uitgestrekt muzikaal web. Zo nam het befaamde Rova-saxofoonkwartet uit San Francisco in 2005 onder de titel ‘Electric Ascension’ een bewerking op van John Coltranes legendarische album ‘Ascension’ in een ‘sterbezetting’ met onder meer Fred Frith op bas en Nels Cline op gitaar. Toen het stuk in 2017 in reprise ging, werd Mendoza gevraagd de plaats in te nemen van de verhinderde Cline.
Ze kwam door de jaren heen veel bij zowel Bozulich als Cline over de vloer, al in de tijd dat ze nog studeerde. “Toen ik Nels zag spelen realiseerde ik mij hoe uniek zijn gitaargeluid was, hoe je je zo’n instrument helemaal eigen kunt maken, kunt personaliseren. Toen ik het daarover met hem had, zei hij dat je je beter helemaal op je eigen spelstijl kunt concentreren dan energie te stoppen in het perfect nabootsen van een ander, of dat nu Derek Bailey is, Hendrix of weet ik veel.”
Het valt niet mee om de vinger precies op die persoonlijke stijl van Ava Mendoza te leggen, juist door de veelheid aan speltechnieken die ze hanteert. Haar album met Unnatural Ways dat is uitgebracht bij het Tzadik-label, ‘We Aliens’, komt waarschijnlijk het dichtst in de buurt. Luister bijvoorbeeld eens naar stukken als ‘Extraterrestrial Suicides Are On The Rise’ of ‘Terraforming’: de wijze waarop ze haar gitaar daar als het ware laat ‘spreken’ en in een schijnbaar buitenaardse taal een verhaal vertelt, dat is typisch Mendoza.
“Natuurlijk had ik altijd wel andere gitaristen bestudeerd – John McLaughlin-solo’s na zitten spelen zelfs – maar omdat ik op Mills College toch vooral elektronische muziek studeerde, deed ik dat minder dan andere gitaristen. Uiteindelijk is het ontwikkelen van een eigen gitaartaal het belangrijkste geweest. Alle gitaristen waar ik van houd hebben ook nadrukkelijk hun eigen stijl.”
Op de vraag of improviseren voor haar een statement is, misschien zelfs een politiek statement, haalt de gitariste haar schouders op. “Iedere soort muziek die ik speel beschouw ik als een statement. Maar echt ‘vrij’ spelen heeft een eigen karakter en implicaties. Het vraagt een democratische houding. Het vraagt van mij als bandleider ook openheid en transparantie. De kunst om ieder in zijn waarde te laten. Improviseren heeft ook te maken met vertrouwen dat wat er gebeurt klopt. Pas dan durft iedereen zich kwetsbaar op te stellen en risico’s te nemen.”

Dit artikel verscheen eerder in GC #145.

Koop deze editie in onze webshop!

Discografie

William Hooker Trio - Remembering (Astral Spirits, 2018)
*Unnatural Ways - We Aliens (Tzadik, 2016)
*Sir Richard Bishop / Ava Mendoza - Ivory Tower (Unrock, 2016)
*Unnatural Ways - Unnatural Ways (New Atlantic, 2015)
Jon Raskin and Carla Harryman - Open Box (Tzadik, 2012)
Ava Mendoza / Nick Tamburro - Quit Your Unnatural Ways (Weird Forest Records, 2012)

Lees meer

Lees meer over Cactus Truck in GC # 110