Voor zijn laatste album sloeg wereldreiziger, yogaleraar, jazz- en bluesmuzikant en avant-gardecomponist Ariel Kalma de handen in elkaar met Robert ‘Lichens’ Lowe. Het leverde het uitstekende ‘We Know Each Other Somehow’ op, dat verscheen bij RVNG Intl.

‘We Know Each Other Somehow’ is niet alleen een ontmoeting van een oudere en een jongere componist, ook is het een botsing tussen verschillende muzikale benaderingen. Daarmee is het album het resultaat van confrontaties. Vol van bewondering voor Kalma’s album ‘Osmose’ ging Robert Lowe die graag aan, en ook de Franse new age-pionier zag die samenwerking als een uitdaging. Gewapend met een modulaire synthesizer zet Lowe zich onder de nom de plume Lichens immers radicaal af tegen de westerse muziektraditie, terwijl Kalma daar gretig gebruik van maakt.

Omgevingsgeluid

‘Het album werd opgenomen in het door de akkers van de Australische staat Nieuw-Zuid-Wales omringde Mullumbimby. Aanvankelijk bewoonden Bundjalung-aboriginals het aan de voet van Mount Chincogan gelegen stadje. Zij waren ervan overtuigd dat de geesten van vermoorde krijgers daar rondwaarden, en waren er dan ook voor beducht om zich alleen in de bergen te begeven.
Hoewel spiritualiteit voor Kalma erg belangrijk is, hecht hij geen enkele waarde aan die legende: “Ik ben een mens van de wetenschappen en meditatie. Dat laatste heeft niets met geloof te maken; als ik mediteer put ik kracht uit het innerlijke en ik laat mij van buitenaf niets opleggen. Het is kinderachtig om te geloven in een systeem van normen en waarden dat via mythes van generatie op generatie wordt overgeleverd. Ik geloof niet in God, maar wel in het goede.”
Kabbelende kreken, gezoem van insecten en vogelgezang zijn op ‘We Know Each Other Somehow’ nadrukkelijk aanwezig en zijn bepalend voor het opnameproces. Soms in hun pure vorm en andere keren bewerkt, waren die omgevingsgeluiden het vertrekpunt om muziek te maken, want de toonladders waarin Kalma saxofoon en fluit speelde, paste hij aan het geluid van de beekjes en het vogelgetsjirp aan.
Niet toevallig is een titel als ‘Gongmo Kalma Lowe’ dan ook een knipoog naar het nummer ‘Gongmo’ op ‘Osmose’, het album dat Kalma aan het einde van de jaren 1970 maakte met behulp van Richard Tinti’s veldopnamen, en dat als zijn meesterwerk wordt beschouwd. Midden jaren 1970 ging de componist bij het GRM (Groupe de Recherches Musicales, het door Pierre Schaeffer opgerichte onderzoekscentrum voor elektroakoestische muziek) aan de slag als technisch assistent, maar hij werkte er ook aan zijn eigen muziek. Zodoende raakte hij in de ban van een verloren gewaande cassette vol met vogelgezangen. Toen Tinti Kalma contacteerde en hem vijftien uur veldopnamen van Borneo aanbood, was Kalma daarover zo enthousiast dat hij daaruit de meest bruikbare fragmenten selecteerde en die combineerde met de uit zijn twee ReVox-bandopnemers geperste drones, wat resulteerde in ‘Osmose’.

Ambachtelijk

Hoewel Kalma destijds ook al behoorlijk experimenteerde en zo zijn open loop-systeem creëerde, is hij nog altijd sceptisch over de muziek die aan het GRM werd gemaakt: “Als technisch assistent moest ik voor de Franse componist Michaël Lévinas een piano prepareren. Hij was een fantastische pianist, maar wat hij toen liet horen, vond ik niet goed. Ik ontmoette er veel klassiek geschoolde muzikanten met een fantastische techniek, maar ze waren niet in staat om eigen composities te maken. Om die reden stortten ze zich op musique concrète.” Puur talentverlies, aldus de multi-instrumentalist.
Kalma verkiest de saxofoon, fluit, didgeridoo en een ambachtelijke benadering van musiceren boven experimenteren met allerlei ingewikkelde elektronica. Juist daarom was hij erg onder de indruk van het concert dat de Dagar Brothers in 1974 in Parijs gaven. Ustad Nasir Zahiruddin en Ustad Nasir Faiyazuddin speelden toen een belangrijke rol in de revival van dhrupad, de oudste vocale stijl in de Hindoestaanse klassieke muziek. Kalma raakte er zo door begeesterd dat die muziek voor hem een van de redenen was om datzelfde jaar nog door India te reizen. Daar onderwees een slangenbezweerder hem in circulaire ademhaling, een techniek waarbij de mondholte met zo veel mogelijk lucht wordt gevuld door de wangen op te blazen, terwijl er door de neus wordt ingeademd en de lucht met de wangspieren door het instrument wordt gedrukt. Zonder adempauzes te moeten inlassen, kan een muzikant zo een continu geluid creëren, wat typerend is voor Kalma’s saxofoonspel op ‘We Know Each Other Somehow’.
Wat zeker zo bepalend is voor dat typische geluid, is het door de componist in het midden van de jaren 1970 uitgevonden open loop-systeem. Met behulp van twee ReVox-bandopnemers kan hij een loop creëren waar hij andere partijen overheen speelt en opneemt. Daardoor verandert die loop voortdurend, hetgeen zijn composities erg gelaagd maakt: “Digitale loops waarbij steeds hetzelfde wordt herhaald zijn saai en maken mensen dom. Daarom vind ik het belangrijk om in mijn analoog opgenomen loops variatie te kunnen aanbrengen.”

Yoga

Voor Kalma is improvisatie net zo belangrijk als variatie. De zeven stukken op ‘We Know Each Other Somehow’ zijn dan ook grotendeels geïmproviseerd, en daarbij speelde Robert Lowe een belangrijke rol. “Lowe is een geboren improvisator: hij weet nooit waar hij zal uitkomen als hij met een modulaire synthesizer experimenteert. Ook ik improviseer graag, maar heb vooraf altijd een harmonische structuur nodig van waaruit ik kan vertrekken”, lacht Kalma.
Een ander verschil is dat Lowe zich geheel afzet tegen de westerse muziektraditie, terwijl Kalma juist wel gebruikmaakt van westerse akkoordenschema’s en harmonieën. Omdat hij echter ook altijd elementen uit Afrikaanse, Indische, Russische en zigeunermuziek in zijn composities verwerkte, mag hij zeker niet beschouwd worden als een traditionele muzikant.
Toch waren het de losbandigheid en libertaire sfeer in het Parijs van de jaren 1970 die Kalma uit de Lichtstad wegdreven. Als lid van de begeleidingsband van de radicaal linkse, controversiële Franse zanger Jacques Higelin leidde hij een van seks en drugs doordrenkt muzikantenleven, maar had daar al snel genoeg van: “Ik gebruikte wel geregeld marihuana en sporadisch cocaïne, maar dat was niet mijn ding. Ik heb zelf altijd een grote afkeer gehad van naalden in mijn lichaam en vond het pure waanzin dat anderen heroïne spoten. Ook het hebben van seks puur om de seks vond ik niet bevrijdend; ik had dat niet nodig om creatief te kunnen zijn.”
Behoefte aan muziek had hij wel, en om daarvan steeds meer te ontdekken, reisde hij door Afghanistan, Turkije, Israël en dus ook India. Daar raakte hij in de ban van Raja Yoga, een vorm van yoga die zich richt op concentratie. Door de jaren heen specialiseerde hij zich dan ook in het maken van relaxatie- en meditatiemuziek zoals die te horen is op ‘Endless Breath’, een verzameling van stukken die Kalma aan het einde van de jaren 1970 en aan het begin van de jaren 1980 had opgenomen. Dat album kwam tot stand toen Kalma met de Franse schrijver, tantradocent en zijn minnares Margot Anand in Québec yoga en rebirthing-sessies gaf. Rebirthing is een ademhalingstechniek die de ademhaling moet bevrijden van blokkades, zodat de patiënt in het reine kan komen met nog niet verwerkte ervaringen. Het ritme van de compositie ‘Deep Breath’ is een door elektronica bewerkte rebirthing-oefening.

Hart

Ook ‘Ecstasy Musical Mind Yoga’ van de verzamelaar ‘An Evolutionary Music’ (2014) is een voor yogasessies geschreven stuk. Een andere opvallend nummer daarop is ‘Echorgan’, wat refereert aan middeleeuwse orgelmuziek. Kalma was in de jaren 1970 in Parijs dan ook actief in het ensemble van Michel Lecoubé, waarmee hij middeleeuwse muziek herinterpreteerde. Ook is hij een groot bewonderaar van Hildegard von Bingen, de benedictijnse abdis en vertegenwoordiger van Duitse middeleeuwse mystiek. Als eerste componist van middeleeuwse muziek die bij naam bekend was, schreef Von Bingen, naast het mysteriespel ‘Orde der deugden’, een zeventigtal gezangen voor de liturgie op basis van haar visioenen, en creëerde zo haar eigen, unieke muziektaal. Omdat ze daarnaast ook actief was op het gebied van de kosmologie en de plantkunde, had ze een grote invloed op de new age-beweging.
Ook Kalma wordt beschouwd als een van de grondleggers van de new age-muziek, al zet hij zich daar al snel tegen af. Net zoals tegen elke vorm van muzikaal purisme trouwens: “Ik was in Parijs actief in de free jazz-scene, werkte er met musique concrète-artiesten, maakte meditatie- en new age-albums, maar ik wilde me nooit tot een stijl beperken. Mijn muziek is het resultaat van al die invloeden en evolueert nog steeds.” Het is dan ook niet voor niets dat Matt Werth de door RVNG Intl. uitgebrachte compilatieplaat ‘An Evolutionary Music’ noemde’, aldus Kalma. “Bovendien is het opnemen van oceaangeluiden en die dan eindeloos herhalen misschien wel rustgevend, maar na een tijdje wordt dat saai.”
Wel was het gebrek aan natuur een van de redenen waarom Kalma de Franse hoofdstad dertig jaar geleden verliet, om zich uiteindelijk in Australië te vestigen. Onder het bewind van de centrumrechtse minister-president Tony Abbott is jagen op witte haaien echter toegestaan, wordt er op ‘s werelds grootste koraalrif Great Barrier Reef bagger gestort, en wil Abbott de bossen van Tasmanië van de UNESCO Werelderfgoedlijst laten schrappen. Bovendien bevestigde VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR dat Australië afgelopen juni mensensmokkelaars betaalde voor het laten omkeren van een vluchtelingenboot met 65 vluchtelingen uit Sri Lanka, Bangladesh en Myanmar, en door de strenge immigratiewetgeving worden migranten zonder papieren onverbiddelijk in de streng bewaakte gesloten detentiecentra van het in de Stille Oceaan gelegen eiland Nauru gedropt.
Als baas van de platenmaatschappij Music Mosaic, die muzikanten vanuit alle hoeken van de wereld samenbrengt, is Kalma uiteraard sterk gekant tegen dat harde immigratiebeleid. Toch is zijn mening over de regering Abbott genuanceerd: “Natuurlijk moet hij het Verdrag van Genève respecteren, maar hij doet ook goede dingen zoals het verlengen van het zwangerschapsverlof.” Net zoals Kalma zich niet wil vastrijden in een muziekstijl, laat hij zijn kijk op de samenleving niet beïnvloeden door een enkele politieke overtuiging: “Zowel links als rechts heeft sterke en zwakke punten. Hoewel het orgaan meer aan de linkerkant van het borstbeen ligt, kunnen we ons niet altijd laten leiden door de illusie van het hart.”

Dit artikel verscheen eerder in GC #129.

Koop deze editie in onze webshop!

Discografie

Robert Aiki Aubrey Lowe & Ariel Kalma - We Know Each Other Somehow (RVNG Intl., 2015, lp/cd)
Ariel Kalma - An Evolutionary Music (Orginal Recordings 1972- 1979) (RVNG Intl., 2014, lp/cd)
Ariel Kalma - Open Like A Flute (Astral Muse Productions, 1982, cassette)
Ariel Kalma - Musique Pour Le Reve et l ‘Amour (Astral Muse Productions, 1981, cassette)
Ariel Kalma & Richard Tinti - Osmose (Société Française De Productions Phonographiques, 1978, lp/cd)
Ariel Kalma - Ariel Kalma (Astral Muse Productions, 1975, lp/cd)

Mind the Gap

Luister naar Ajna Vision van Ariel Kalma op MTG#116