Interview: Angel Bat Dawid

Op nog geen jaar tijd was de doorbraak van freejazzartieste Angel Bat Dawid een feit. Bijna een jaar na de release van haar debuut blikt de klarinettiste terug op het verleden en haar pijnlijke ervaringen met racisme.
Jazzmuzikante Angel Bat Dawid tijdens een optreden

De nieuwste hemelbestormer van de jazz heet Angel Bat Dawid, een uit Chicago afkomstige klarinettiste, componiste en zangeres. Op haar freejazzdebuut ‘The Oracle’ neemt de jazzmuzikante je mee in een persoonlijk, pijnlijk verhaal over racisme, solidariteit en vriendschap.

‘Holy Christ!’ Angel Bat Dawid schreeuwt haar ongeloof uit wanneer we met haar praten over haar optreden op het Summer Bummer Festival in Antwerpen. De 39-jarige jazzmuzikante speelde er afgelopen zomer een soloset die het publiek en haar collega-artiesten van hun sokken blies. Wanneer we haar vertellen dat zelfs de vermaarde saxofonist Peter Brötzmann haar in de coulissen bewonderde en video’s van haar maakte, vallen haar ogen haast uit hun oogkassen. ‘Shut up! Are you freaking kidding me?!’

Het gaat hard voor Angel Bat Dawid, nom de plume van de Amerikaanse Angel Elmore. Haar debuut verscheen in 2019 bij het invloedrijke jazzlabel International Anthem, en laat een sterk staaltje freejazz horen, dat tegen het kosmische klankenspel van Pharoah Sanders en het afrofuturisme van Sun Ra aanschurkt. Na het verschijnen van ‘The Oracle’ is het leven van de jazzmuzikante in de vijfde versnelling gegaan. ‘Ik heb nog geen dag stilgezeten sinds de dag van mijn albumrelease. Ik slaap, eet, speel muziek, praat, lach, en doe elke dag opnieuw weer exact hetzelfde. En verdomme, ik heb me nog nooit zo geweldig gevoeld.’

Familie-uitje

Een koude novemberavond in de Ancienne Belgique, Brussel. Angel Bat Dawid heeft nog een paar uur te doden voor ze op de planken moet. In een kamertje backstage zetelen we met de jazzmuzikante en het zeskoppige collectief – The Brothahood – waarmee ze ook al in Chicago muziek maakte. ‘Dit is mijn familie,’ vertelt de jazzmuzikante wanneer we haar ontmoeten. ‘Elk persoon uit het collectief heeft mijn leven op de een of andere manier beter gemaakt. Zonder hen zou ik hier nu niet staan.’

Ook haar biologische familie is ze heel dankbaar. Angel Elmore groeide op in een steng christelijk gezin waar kunst alomtegenwoordig was. Haar vader, een priester, liet haar via zijn enorme platenverzameling kennismaken met de meest uiteenlopende muziekgenres. ‘Hij had werkelijk alles,’ lacht Elmore terwijl ze haar jeugd levendig uit de doeken doet. ‘The Doors, The Beatles, -Elvis, Funkadelic – vaak kwam ik in de problemen omdat ik thuis overal platenhoezen en cd’s liet rondslingeren.’

Al vanaf een jonge leeftijd was Elmore geboeid door muziek. De uitgebreide muziekcollectie van haar vader, waar ze nog uren over zou kunnen vertellen, is maar deels de reden waarom ze muzikant wou worden. De belangrijkste katalysator was een doodgewoon familie-uitje naar de cinema. ‘Ik wilde heel graag de film ‘Amadeus’ van Miloš Forman bekijken, omdat ik de viool een mooi instrument vond.’ Toen Elmore uit de cinemazaal stapte, zo beweert ze, was ze een ander mens. ‘Mozart was mijn rolmodel. De manier waarop muziek zijn leven beheerste – dat wilde ik ook. Toen we de zaal uit kwamen, wilde ik niets liever dan een viool oppikken en tot het einde der tijden jammen met mijn broers en zussen.’

Teleurstelling

Het lot zou anders beslissen over welk instrument Elmore later zou spelen. Toen leerlingen zich konden inschrijven voor het schoolorkest van haar lagere school, bruiste ze van enthousiasme. ‘Yes! dacht ik meteen toen ik overal in onze school posters en flyers zag hangen. Eindelijk kan ik mezelf als een badass bewijzen op de viool.’

Elmore wist een plekje in het orkest te bemachtigen, maar de teleurstelling was groot toen bleek dat er haast geen instrumenten meer beschikbaar waren. Haar enige optie was de klarinet. ‘Ik herinner me nog dat ik me constant afvroeg: wat moet ik hier in hemelsnaam mee? Eerlijk gezegd had ik geen flauw benul wat ik met dat langwerpige ding moest aanvangen. Het zag er niet eens cool uit!’

Veel rolmodellen voor kleine zwarte meisjes die de klarinet willen spelen, waren er ook niet. Na wat speurwerk in de lokale bibliotheek was haar enige voorbeeld Benny Goodman – ‘een of andere corny-ass white dude’. Een klarinetconcerto van Mozart uit 1791 zorgde ervoor dat ze haar instrument uiteindelijk volledig in de armen sloot. Haar liefde voor klassieke muziek ontsproot door duizenden keren naar hetzelfde magische concerto te luisteren, vertelt ze. ‘Voor ik ging slapen, tijdens het weekend, voordat ik naar school ging – ik was plots tot over mijn oren verliefd op de klarinet.’

“Wat moest ik in hemelsnaam met een klarinet? Het zag er niet eens cool uit!”

Lingerieboetiek

Op de middelbare school werkte Elmore hard om haar instrument onder de knie krijgen. ‘Ik was geen natuurtalent op de piano of klarinet. Elke dag moest ik muziek spelen om op hetzelfde niveau als mijn medestudenten te blijven.’ Later ging Elmore klassieke muziek studeren aan het conservatorium, waar ze steeds meer geconfronteerd werd met racisme. ‘Ik hou van klassieke muziek, maar ik haat het gebrek aan diversiteit in die wereld. Toen ik studeerde werd ik dagelijks geconfronteerd met het feit dat ik anders was dan de anderen. Soms kreeg ik racistische dingen naar mijn hoofd geworpen – zelfs van mijn leraren. Het ging op den duur zo ver dat ik muziek begon te haten.’

Dat, en een hersentumor deden haar stoppen met haar studie en het spelen van muziek. ‘Ik stopte ermee. Het werd me allemaal te veel. Ik moest ook wel, want ik moest peperdure doktersrekeningen afbetalen.’ Elmore genas, en wist uiteindelijk ook een goedbetaalde baan te versieren in een luxueuze lingerieboetiek in Chicago. ‘Zeven jaar heb ik het er volgehouden,’ vertelt ze, ‘maar de hele dag naar borsten kijken gaf me weinig voldoening.’ In 2014 zwaaide ze de commerciële modewereld uit en besloot ze om zich een jaar volledig op muziek toe te leggen. ‘Toen ik nog fulltime werkte, moest ik allerlei interessante kansen afslaan. Spontaan jammen in een cafeetje met een oude vriend? Nope, vergeet het maar. Naar een concert gaan? Veel te afgepeigerd. Die periode was nu voorbij. Thank God.’

Chicago

Chicago is vanaf het begin van de 21e eeuw een broedplaats voor moderne muziek. Van vroege Dixieland-jazz naar Chicago-blues tot de eerste elektronische houseklanken, Chicago kan pronken met een rijke muziekgeschiedenis. Ook jazz en daaraan gerelateerde experimentele genres zijn al sinds de jaren 1960 een gevestigde waarde, mede door het gerenommeerde Association for the Advancement of Creative Musicians-collectief en het Art Ensemble of Chicago.

Opvallend aan de avant-gardejazzscene in Chicago is de manier waarop muziek wordt gekruist met performance- en visuele kunst. ‘Interdisciplinariteit is vandaag de dag nog steeds de belangrijkste motor van de bredere avant-gardescene van Chicago,’ weet Viktor Laurent Ewing-Givens, vocalist van Elmores Brothahood en performancekunstenaar. ‘Angel en ik leerden elkaar kennen toen we samen jamden in een Sonic Healing Ministries Free Jazz Session, een wekelijkse freejazz-jamsessie georganiseerd door multi-instrumentalist David Boykin. Op zich maakte ik zelf niet veel muziek, maar het punt van freejazz is juist om ook theater, dans en andere kunsten ermee te vermengen.’

De tongen beginnen te rollen wanneer de muzikanten herinneringen ophalen aan de wekelijkse Sonic Healing Ministries. Adam Zanolini, etnomusicoloog en multi-instrumentalist, kan nauwelijks zijn enthousiasme in toom houden wanneer hij vertelt over de prille jamsessies met Elmore. ‘Man, we waren niet te stoppen!’ joelt hij. ‘We vonden het zo geweldig om met elkaar te jammen dat we het bijna dagelijks deden.’

Hoe zo’n sessie eruitziet kan je nagaan op de YouTube-pagina van VPRO Vrije Geluiden, waar de groep erop los jamt in een liveperformance. In ‘Indestructable Consciousness Chant’ zie je de muzikanten, de meesten met hun hoofden naar de wolken gericht, ingetogen zingen, dansen en instrumentale klanken produceren. Elmore lacht wanneer ze de video opnieuw bekijkt. ‘Ik vind het gek om terug te kijken naar wat ik in zo’n korte tijd allemaal heb gedaan. Toen ik stopte met fulltime werken, was ik zelfs behoorlijk onzeker over zelf jazz maken. Laat staan dat ik ook maar iets afwist van hoe je moest improviseren.’ David Boykin wist haar te sussen. ‘Wanneer ik vroeg wat ik moest spelen, zei hij: “Wat je maar wilt!” Dat was één van de meest bevrijdende zinnen die iemand ooit tegen me zei. Een nieuwe wereld ging voor me open toen ik op het podium stapte en alle conventies en structuren losliet.’

“Zolang racisme blijft bestaan, heb ik altijd werk.”

Thuiskomen

Elmore perfectioneerde de kunst van het improviseren toen ze samen met andere kunstenaars de Participatory Music Coalition uit de grond stampte. ‘We waren zodanig veel aan het jammen dat we besloten om een eigen ruimte te huren in het zuiden van de stad en zelf onze eigen evenementen te organiseren.’ Iedereen die geïnteresseerd was in muziek maken, praten of zelfs koken, was er meer dan welkom om langs te komen. ‘Te veel mensen leefden geïsoleerd van elkaar in Chicago. Onze bedoeling was om mensen samen te brengen door kunst en muziek.’

Wanneer de muzikanten Elmore bijvallen met hun eigen verhalen over het PMC, valt vooral de solidariteit onder hen op. Net zoals Elmore een band heeft met elke muzikant, voelt het collectief zich onderling ook verbonden. ‘Iedereen is vrij om een instrument op te pakken, te dansen, visuele kunst te maken op de muziek. Alles mag,’ vertelt saxofonist Christian Espinalzo. ‘Het idee dat je zomaar bij een groep mensen terechtkunt die je nemen zoals je bent, geeft een warm gevoel. Met hen spelen voelt altijd als thuiskomen.’

Na haar carrièreswitch duurde het niet lang voordat Elmore op haar schouder werd getikt door iemand van het lokale experimentele jazzlabel International Anthem. ‘Ik neem altijd stukken muziek op mijn gsm op, die gebruik ik als een soort leidraad voor mensen die geen muziek kunnen lezen. Die stukken timmerde ik later aan elkaar tot volwaardige tracks. Ik verwachtte eigenlijk dat er niet veel uit de bus zou komen, maar het label bleek gek te zijn van wat ik had gemaakt.’ Daarna kwam alles in een stroomversnelling terecht. ‘Ik dacht eerst: Cool, ik heb een album. Fijn. Maar toen wilden allerlei mensen met me praten en schreven Rolling Stone en Pitchfork lovende stukken over ons. En nu zijn we op tour in Europa – waanzin.’

Racisme

Elmore reist vanaf begin 2019 de wereld rond met ‘The Oracle’, dat naast een sterk jazzexperiment ook een afspiegeling is van hedendaags racisme. Het emotionele zwaartepunt van het album – ‘What Shall I Tell My Children Who Are Black’ – is Elmores bewerking van een gedicht van schrijfster Margaret Burroughs uit 1963. ‘Ik vind het vreselijk om na een halve eeuw nog steeds dezelfde woorden als Burroughs uit te moeten spreken. Ik weet dat zij het ook verschrikkelijk vond om die woorden op te schrijven. Daar zijn we nu, helaas, nog steeds.’

Angel Bat Dawids album is gegrond in de realiteit, en benadrukt dat zwarte mensen nog steeds worden onderdrukt. Het presenteert een manier om met de historische pijn van onderdrukking en racisme om te gaan. Net zoals Sun Ra in zijn cultfilm ‘Space Is The Place’ uit 1974 een plek zocht in het universum waar zwarte mensen samen konden leven zonder discriminatie of vervolging, zo ook wil Elmore een plek uitkerven waar iedereen met elkaar is verbonden. ‘Het tragische verleden van slavernij in de Verenigde Staten werkt nog altijd door, weliswaar in andere vormen. Kijk maar naar de onevenredige opsluiting van zwarte mannen of het toenemende politiegeweld tegen zwarte mensen in ons land. We zijn helemaal niet vrij. We’re not making this shit up.

Elmores grootste wens is dat zwarte mensen nooit zullen wennen aan racisme. ‘Er lopen nog steeds zoveel dingen fout. Zolang racisme en discriminatie blijven bestaan, heb ik altijd werk. Jazz is mijn manier om dingen die fout lopen in de wereld te benoemen. Zoals de zaken er momenteel voor staan, heb ik nog heel wat muziek te maken. Maar ik ben blij dat ik het samen met mijn broeders kan doen. Ik sta er niet alleen voor.’

Nog meer nieuws krijgen over muziek en kunst?

Schrijf je in op de Gonzo (circus)-nieuwsbrief!