Naaljos Ljom
De twee leden van Naaljos Ljom vonden elkaar terug na een verleden bij MoHa! en Ultralyd.
Vanuit de rafelranden van jazz en noise zijn ze overgeschakeld op semi-elektronische herinterpretaties van eeuwenoude volksmuziek. Klinkt vreemd? Volgens Anders Hana, één helft van het duo, is het nochtans het gevolg van een logisch proces.
‘Met die ‘stampmuziek’ van toen wilden we hedendaags publiek aan het dansen krijgen.’
‘Het is een term uit de black metal en het klinkt gewoon cool’. Kwestie van toch maar met een torenhoog Noors cliché te beginnen, want meer volgen er in dit stuk niet. Naaljos Ljom (vrij vertaald: ‘echo van blauw glinsterend licht dat de dood symboliseert’) volgt dan ook niet in het spoor van de Noorse folkrevival die we in de metalscene kunnen aantreffen, met bands als Wardruna of het afgeleide project Hugsja. ‘Ik heb ze zelfs nog nooit gehoord,’ geeft Hana toe. Maar waar zulk soort groepen vooral fantaseert over een geschiedenis die duizend jaar teruggaat en wel of niet heeft plaatsgevonden, grijpt Naaljos Ljom terug naar het concrete: de archieven.
Intonatie
Wie Hana’s vorige bands als MoHa! en Ultralyd kent, zal de link met het Noorwegen van de jaren 1920 niet snel leggen. ‘Sinds die vorige projecten hebben Morten (Joh) en ik tien jaar lang geen muziek meer samen gemaakt. De traditionele Noorse muziek die ik toen kende, leek me eerder stom. Ik kreeg alles mee van de Noorse nationale radio, waar alleen maar gelikte en weinig waarheidsgetrouwe varianten van Noorse volksmuziek te horen waren. Tot iemand mij wees op oude archieven met originele opnames. Zoiets had ik nog nooit gehoord: ik besefte meteen dat ik helemaal niets wist en dat volksmuziek in Noorwegen werkelijk overal zit.’
‘Tegelijk was Morten zich in Berlijn aan het verdiepen in reine intonatie en kwamen we heel toevallig tegelijk het werk van muziektheoreticus Eivind Groven op het spoor. Die man had reine intonatie verbonden met Noorse volksmuziek. Zo kwam alles samen.’ Reine intonatie (gebaseerd op de harmonische boventonen, red.) is een theorie die niet per se het fundament vormt van volksmuziek (eender welke volksmuziek), maar al eeuwenlang wordt die volksmuziek wel in het westerse keurslijf van gelijkzwevende stemming gepropt (het ‘gewone’ toonsysteem dat in westerse klassieke muziek en popmuziek gebruikt wordt, met opdeling van de octaaf in twaalf gelijke deeltjes, red.).
‘Volksmuziek uitleggen aan de hand van klassieke Europese muziektheorie is gebrekkig. Zoals Groven al betoogde, bestaan die stemmingsintervallen niet eens in de meeste volksmuziek, wat leidt tot afwijkingen van het origineel. In de plaats daarvan stelde Groven voor stemmingen te gebruiken op basis van de reine intonatie, een veel flexibeler systeem. Zo kon volksmuziek volgens hem beter tot haar recht komen wanneer die werd neergeschreven of gereproduceerd.’
Heyerdahl
Wat opvalt aan Naaljos Ljoms gelijknamige debuut is dat de muziek soms opvallend on-westers klinkt. Toeval of niet, hun landgenoot Thor Heyerdahl wilde ooit bewijzen dat oude beschavingen transcontinentaal met elkaar in contact stonden, wat onder meer soortgelijke bouwstijlen opleverde. De realiteit is eenvoudiger, maar vooral ook eleganter: net als met volksmuziek reflecteren gelijkenissen in eeuwenoude culturen die niets van elkaar afwisten de gelijkaardige omstandigheden en universele thema’s die er speelden. ‘Waar commerciële folk eigenlijk conventionele westerse muziek met folkinstrumenten is, klinkt oorspronkelijke volksmuziek als iets wat niet eens hiervandaan komt.’ Ten minste, voor ons verwesterd gehoor dan. Toch moet je Heyerdahl niet volledig afschrijven als het specifiek om Noorse volksmuziek gaat. ‘De Roma emigreerden een millennium geleden uit Noord-India en in de zestiende eeuw kwamen ze zelfs naar Noorwegen. Hun invloed op de ontwikkeling en verspreiding van Noorse volksmuziek kan niet onderschat worden.’
In het Noorwegen van vlak voor de onafhankelijkheid (1905) was westerse muziek overheersend, zeker onder de burgerij. Maar eertijds Noorwegen een land werd, moest daar natuurlijk een verhaal aan gekoppeld worden. ‘Toen ze begonnen te bouwen aan een natiestaat, werden elementen geïntroduceerd die lang onderdrukt waren door overheerser Denemarken. Maar eens zoiets als volksmuziek naar de grotere steden werd gebracht, werd veel van die muziek al vertaald naar gelijkzwevende stemming en toen ging er veel verloren.’
Dansen
Met Noorse trots heeft Naaljos Ljom weinig te maken. Ten tijde van ons gesprek was Noorwegen wederom de Olympische Winterspelen met ijzeren hand aan het domineren en in veel rankings van allerlei allooi eindigt Noorwegen steevast op één. ‘In de folkwereld kan je je op veel manieren verhouden tot de nationale identiteit, het kan zoals bij ons gaan om een pure muzikale interesse, of het kan gaan om iets wat van generatie op generatie wordt doorgegeven. In elk geval vind ik Noorwegen een obsceen en hypocriet land, vanuit politiek oogpunt. We verrijken onszelf met het greenwashen van olie en exporteren giftige zalm. Bovendien geef ik helemaal niets om traditie an sich. Maar nogmaals, dit project komt vooral voort uit de verrassing die het was om zoveel oorspronkelijke muziek in ons land terug te vinden. Steeds meer jonge mensen beginnen nu ook in de archieven te duiken en laten zich inspireren door opnames uit pakweg 1904. Er gebeurt dus veel en dat is fijn.’
Naaljos Ljom is – we zouden het ondertussen vergeten – in de eerste plaats een elektronica-act. ‘Noorse of andere volksmuziek gaat over de hele levenscyclus van mensen. Met name huwelijksfeesten op het platteland die dagen of zelfs weken konden duren waren een grote bron van inkomsten voor professionele volksmuzikanten. Wat wij maken blijft dansmuziek, zoals al die nummers oorspronkelijk ‘stampmuziek’ waren. Dus wilden we zien of je daar een hedendaags publiek ook mee aan het dansen kunt krijgen. Het ritme is dan ook gebaseerd op de taferelen die je wellicht voor je kunt zien tijdens zo’n plattelandshuwelijk: mensen die keihard op een houten vloer stampen. Maar eigenlijk kan eender welke dansstijl hier bij passen: we spelen inderdaad op zoiets als UH Fest, maar we hadden laatst ook een optreden in een traditionele dansclub in Oslo. Je kunt straks op Rewire dus kiezen tussen luisteren of helemaal losgaan!’
Reacties