Interview Aart Strootman

Gitarist Aart Strootman spreidt zich tot hij op knappen staat. Eensnarige gitaren, een David Bowie-eerbetoon in de BBC Proms en werk aan The Revenant. Tijdens November Music betreedt hij de hel van Dante met zangeres Nora Fischer. Bevlogenheid in het kwad

Gitarist Aart Strootman vliegt steeds verder uit. Op de vleugels van talent en gedrevenheid staat hij in grote internationale zalen. Zijn eigen muziek draait vaak om systemen en uithoudingsvermogen. En als het moet, bouwt hij zelf zijn instrumenten, vertelt de artist-in-residence van November Music.

“Je moet alles doen wat op je pad komt, alles aannemen, overal van proeven.” Aan het woord is Aart Strootman. Acht jaar geleden als gitarist afgestudeerd aan het Tilburgse Fontys Conservatorium en druk bezig een indrukwekkende carrière op te bouwen. Eerst in het ensemble Lunapark, opgericht door slagwerker Arnold Marinissen en componist Anthony Fiumara. Lunapark maakte naam met uitvoeringen van minimal music en bewerkingen van muziek uit de buitengewesten van de pop, zoals Ryoji Ikeda, Squarepusher en Brian Eno’s ‘Discreet Music’. Tegenwoordig is Strootman vooral actief in zijn eigen kwartet TEMKO, maar ook als solist in het ensemble Stargaze, vaak te horen met bands uit de indie-pop en in de soundtrack van ‘The Revenant’. In al die hoedanigheden is hij aanwezig op het festival November Music.
Strootman moet over een onuitputtelijke bron van energie beschikken. En hij moet in een waarschijnlijk hoog tempo kunnen schakelen tussen stijlen. Afgelopen juli trad hij tijdens het driedaagse festival Wonderfeel op in sterk verschillende concerten, waarvan drie op één dag. De dag erna maakte hij deel uit van een groep rond hoboïste Marlies van Gangelen, net als hij lid van Stargaze. Voor Stargaze mocht hij vervolgens een week later arrangementen verzorgen voor een eerbetoon aan David Bowie in de Londense Royal Albert Hall. Daar begeleidde het ensemble zangers als Amanda Palmer en John Cale in bewerkingen van Bowie-nummers.

Verkiezingen
De concerten waarin hij als artist-in-residence optreedt in November Music zijn al even divers. Zo speelt hij met een ensemble van Fontys-studenten ‘The News’ van Jacob ter Veldhuis: “Het is een opera die inhaakt op de actualiteit van het moment, en die dus verandert met de gebeurtenissen in de wereld. De uitvoering staat geprogrammeerd op de dinsdag van de presidentsverkiezingen in de Verenigde Staten. De uitslag wordt ’s nachts pas bekend, maar wij kunnen wel meeliften op de spanning van die dag.”
Met Stargaze zal hij te horen zijn met een nieuw werk van zijn hand. “Daarvoor ben ik in de 130 brieven gedoken die mijn grootvader stuurde uit Nederlands-Indië. Hij moest er heen toen hij 21 was, en hij heeft er van 1946 tot 1948 gezeten in de tijd van de politionele acties. Hij gaat er heen als rechtschapen protestant vanuit een overtuiging dat daar ingegrepen moet worden, omdat het anders misgaat met de wereld. Hij werkt er als kampbewaarder in Bandung. Gaandeweg zie je hem volwassener worden, afstand nemen van zijn naïeve plichtsgetrouwheid. Hij krijgt begrip voor de Indonesiërs, leert hun taal en maakt vrienden onder de gevangenen. Met een van hen heeft hij een gitaar gebouwd, naast die brieven het enige dat ik nog van hem heb. Het zijn een paar triplex planken en je kunt zien dat het een gitaar is, maar het is haast onvoorstelbaar dat er ooit geluid uit gekomen is. Mijn plan was aanvankelijk om dat instrument na te bouwen. Of ik dat voor november ga redden, weet ik niet. Maar ik wil wel die gitaar en die brieven centraal stellen. Ik ga niet letterlijk citeren, maar wil de atmosfeer van die brieven en het verloop daarin verwerken in de muziek.”
Naast een concert van TEMKO met de band van de Zwitserse post-minimal pianist Nik Bärtsch, speelt Strootman in een duo met zangeres Nora Fischer. Ook daarvoor schrijft hij de muziek. “Ik ben in Dantes ‘Inferno’ gedoken, en ben daar met de botte bijl in gaan snoeien. Al zijn ontmoetingen en emoties heb ik er uitgehaald. Ik heb alleen de zinnetjes overgehouden die landschappen beschrijven. Het bos waar het verhaal begint, de eerste afdaling, een sneeuwstorm waarin hij terecht komt, een vuurlinie waar hij doorheen moet en vervolgens een kring van ijs. Het narratieve element is verdwenen. Wat resteert is een enscenering, waar toch weer een abstracte verhaallijn in zit. Die wil ik gaan orkestreren. Maar de tekst die Nora zingt, zijn de beschrijvingen van de landschappen die de hoofdfiguur van ‘Inferno’ tijdens zijn afdaling heeft gezien.”

Habbekrats
Muzikale diversiteit zat er al vroeg in bij Strootman. Pop, jazz, klassiek; zijn belangstelling kende nauwelijks grenzen. “Tijdens mijn studie aan het Fontys Conservatorium heb ik een tijdje jazz- en klassiek gitaar naast elkaar gedaan. Ik was vaak bij sessies te vinden in het Tilburgse jazzpodium Paradox. Dan speelde ik dinsdag ’s avonds laat nog jazz-standards, maar dat botste met de Bach-fuga’s die ik de volgende dag op school moest spelen. Ik kon die schakeling niet snel genoeg maken. Toen heb ik besloten dat ik me tijdens mijn studie uitsluitend zou richten op klassieke muziek. Natuurlijk, op het moment dat je in de trein zit op weg naar je ouders, zet je gewoon weer je Radiohead-cd aan. Ik heb trouwens ook veel geleerd toen ik in Rotterdam de vooropleiding deed voor het conservatorium. Die school zat onder concertgebouw De Doelen, en je kreeg de mogelijkheid om voor een habbekrats de laatste kaartjes te kopen als een concert niet was uitverkocht. Ik zat bij de negentigste verjaardag van Elliott Carter en had geen idee wie die man was. Zo heb ik daar veel muziek gehoord die ik later pas op waarde ben gaan schatten. Ik heb tijdens het Gergjev-festival veel concerten gezien, veel grote dirigenten ook, het Rotterdams Philharmonisch vaak horen spelen. Ik heb in die periode meer symfonisch werk gehoord dan tijdens mijn jaren op het conservatorium.”
“Affiniteit met pop bleef bestaan,” zegt hij. Ook nu nog. “Vooral intelligente popmuziek die me op gelijke manier kan verrassen als klassieke muziek, zoals Radiohead en Björk. Of muziek die muzikaal misschien relatief eenvoudig is, maar buitenissig qua klank. The Velvet Underground heeft een eigen kleur die me eindeloos kan fascineren. ‘Heroin’ en ‘Venus in Furs’ van de eerste plaat, met die altviool van John Cale die daar als een draailier constant doorheen blijft janken. Dat heeft nog niets aan kracht ingeboet.”

Orkaan
Die fascinatie sluit aan bij Strootmans liefde voor minimal music. “Het meest magische moment van minimal music vind ik nog altijd de stilte na het slotakkoord. Het moment voordat het applaus losbarst. In dat moment zit veel magie. Je bent lang gevangen geweest in een weefsel van geluid. De stilte die erna komt, is als een orkaan. Het heeft iets onverbiddelijks. Fred, de bassist van TEMKO, had het over een textuur, die zo geweven is dat je er niet doorheen komt. Er is geen ontsnappen aan. Haal je die ineens weg, dan ontstaat er een vacuüm dat zich vol wil zuigen. In het klassieke repertoire is er bijna geen muziek die dat kan oproepen.”
Hij bouwde een eensnarige gitaar om ‘Two Pages’ van Philip Glass uit te voeren. Hij maakte een eigen uitvoering van ‘Electric Counterpoint’ dat Steve Reich voor Pat Metheny schreef. Doorgaans bestaat een uitvoering uit een solopartij over een opname van zeven dooreengevlochten melodielijnen. Staand voor een wand waarop de partituur helemaal uitgeschreven is, neemt Strootman die lijnen live één voor één op, zodat het muzikale vlechtwerk in vier uur uitgroeit tot de complete compositie. Het vergt het uiterste van zijn concentratie en uithoudingsvermogen. Het kleinste foutje komt onherroepelijk terug bij elke ronde. “Het is als meditatie. Iedereen ervaart het op zijn eigen manier. Sommigen lopen weg, en komen na een paar uur terug om te horen hoe ver ik ben. Anderen gaan er werkelijk vrijwel de hele tijd bij zitten. Ik heb het vorig jaar op Wonderfeel gespeeld, en wordt er nu weer op aangesproken. Eigenlijk vind ik vroege minimal music het meest interessant. Doordat veel van die stukken zo hardnekkig zijn in hun systematiek kunnen ze eindeloos lang duren. En het resultaat stijgt uit boven het onderliggend systeem. Tussen die twee ontstaat een intrigerend spanningsveld. Hoe rigide het systeem ook is, als luisteraar kun je daar met gemak aan voorbij gaan. Dat maakt minimal music vriendelijk, uitnodigend. Ook bij ‘Canto Ostinato’ zijn er mensen die totaal geen idee hebben van wat er muzikaal-technisch, op theoretisch vlak, gebeurt, maar die puur door wat ze horen in een wereld terechtkomen die volkomen nieuw voor hen is. Ik vind het fenomenaal dat die twee hand in hand kunnen gaan. In veel andere hedendaagse muziek met die mate van complexiteit gebeurt dat maar hoogst zelden.”

Wagner
Het werken met structuren speelt een belangrijke rol in de muziek die Strootman zelf schrijft, zoals in ‘Tannhäuser’ op een gedicht van Han van der Vegt waarin een man over Venus zwerft. Hij stelt de planeet voor als een vrouw van immense afmetingen, al kun je haar ook zien als een onbekend wezen dat nog niet ten volste onderzocht en doorgrond is. “Dat principe van omdraaien heb ik muzikaal uitgewerkt. Ik heb de eerste honderd seconden genomen van de opera ‘Tannhäuser’ van Richard Wagner, waarin een middeleeuwse minnezanger een jaar lang bij Venus verblijft in een grot. Ik ben dat korte fragment gaan onderzoeken als een berglandschap, zoals Van der Vegt het beschreven heeft in het gedicht. Alle proporties binnen die honderd seconden, de structuur, heb ik aangehouden. Iedere maat werd zesendertig maten in mijn versie. Je kunt er een stopwatch naast houden. Het is een heel rigide structuur.”
Hij schreef de muziek voor twee basgitaren en bastrommels, bespeeld door hemzelf en Fred Jacobsson, bijgestaan door pianist Rogier Telderman en slagwerker Ramon Lormans. “Met twee basgitaren werken is lastig. Het gaat rommelen wanneer je ze bij elkaar zet, al levert het soms wel cadeautjes op. Het was een interessante uitdaging om daarmee aan de gang te gaan. Het leek me mooi om ze te combineren met bastrommels. Die hebben een geweldige impact en een heel palet aan kleurschakeringen. Ik wilde er twee van hebben, mét twee basgitaren en geprepareerde snaren in de piano en een kleine slagwerk set-up. Dat was weer een ander, nieuw geluid dan het geijkte van elektrische gitaar, basgitaar, marimba en piano, waar TEMKO normaal gesproken mee werkt. We korten de snaren van de basgitaren in met soldeerklemmetjes, waardoor die mooi gaan kleuren bij die basdrums, maar lang door blijven klinken. De trommels geven de impact, de basgitaren laten de toon lang duren. Het wordt een gigantische snaredrum, vijf keer zo groot, die vijf keer zo traag afspeelt. Ook dat past in het opblazen van proporties.”

Stargaze
Strootman componeert niet alleen, hij arrangeert ook voor Stargaze. Zo is zijn naam terecht gekomen op de aftiteling van ‘The Revenant’, die goed was voor drie Oscars. Leuk, maar niet iets om over op te scheppen. “We waren met Stargaze in Berlijn voor een festival waar ook Bryce Dessner optrad. Hij vertelde dat Ryuichi Sakamoto hem om hulp gevraagd had bij het schrijven van orkestrale passages in een soundtrack voor een film. Dessner had zijn partij af, maar die moest heel snel opgenomen worden. Merle, de artistieke regeltante van Stargaze, had begrepen dat het over de nieuwe Iñarritu-film ging, en zag het als een kans voor ons als wij dat zouden doen. Ze heeft op heel korte termijn de musici opgetrommeld, maar wat Dessner op zijn computer had staan, waren kleine partijen voor een strijkkwartet. Die moesten omgewerkt worden tot orkestpartijen. Ik heb dat in een nacht afgekregen. Ik heb allerlei documenten moeten tekenen omdat ik bestanden op mijn computer had staan met beschrijvingen van scènes. Die had ik helemaal niet mogen zien, hoe vaag ze ook waren. Nu ga ik zelden of nooit naar films, maar deze moest ik natuurlijk gaan zien. En daar stond ik in de aftiteling, ergens achteraan. Dat had ik totaal niet verwacht. Mijn aandeel was klein: je levert dat materiaal in, het komt bij Sakamoto terecht en hij weeft het in het totale geluidsbeeld. Soms hoor je in de verte iets in een breed orkestraal geluid. Of een plek waar je een hoorn hebt aangeleverd, en dat zijn er nu ineens tien.”

Nog meer nieuws krijgen over muziek en kunst?

Schrijf je in op de Gonzo (circus)-nieuwsbrief!