In memoriam: Fred Van Hove (1937 – 2022)

Woensdag 13 januari stierf Fred Van Hove, pianist, organist, accordeonist, improvisator, componist en strijder voor de leefbaarheid van het beroep van de improviserende muzikant. Stijn Buyst herwerkte een stuk dat hij in 2017 schreef toen Van Hoves tachtigste verjaardag gevierd werd met een reeks concerten in De Singel (Antwerpen), NONA (Mechelen) en Bozar (Brussel).

We hebben ne grote moeten laten gaan. Toen in 2017 Fred Van Hoves tachtigste verjaardag gevierd werd, verzamelde zich in De Singel twee dagen lang een bont gezelschap van jonge en oude topmuzikanten – van Hamid Drake en Evan Parker tot Niels Van Heertum en Seppe Gebruers. De lijst van aanwezigen gaf een vaag idee van het onschatbare belang dat Fred Van Hove had bij het ontstaan van de Europese vrije muziek, zowel op het podium als op de barricaden.  

Speelplezier

Even terug naar de tweede helft van de jaren 1960. Coltrane is net wijlen en de Amerikaanse jazz bereikt een voorlopig culminatiepunt in de wilde improvisaties van Albert Ayler, Archie Shepp, Ornette Coleman, etc. In die periode is Fred Van Hove erbij wanneer in Europa het octet van Peter Brötzmann met ‘Machinegun’ het begrip ‘jazz’ vakkundig de nek omwringt en er in één beweging nieuw leven inblaast. Vergeet echter het cliché dat Brötzmann en co het louter van pure power moesten hebben, en “alles aan flarden” tot de nieuwe norm maakten. De in bijgaande mixtape opgenomen track ‘Filet Américain’ (uit ‘1971’) is een mooi stukje bewijs dat ook in de vroege jaren 1970 het trio Brötzmann-Van Hove-Bennink al in staat was tot grootse improvisaties met een diepe gelaagdheid en uitgebreid palet. Van Hove maakte van 1968 tot halfweg jaren 1970 deel uit van het trio met Brötzmann en Han Bennink.

Net als Brötzmann (‘Fuck de Boere’) en geheel naar de tijdsgeest ging Van Hove wel eens het politieke pad op in zijn titelkeuze (‘Requiem for Che Guevara’, ‘Discussie Tussen Links en Rechts Waarbij Natuurlijk Klappen Vallen’), maar nog veel vaker trok hij in de titels van zijn vroege opnamen de licht-subversief-volkse kaart. Zo was er een single met Cel Overberghe, waarop de volksliedjes ‘Kreem Gelas’ en ‘Bas La Police (lope lope de gardevil)’ geïnterpreteerd werden: het speelplezier spat er vanaf. Nog met Overberghe maakte Van Hove ‘Een Tweede Vogel’, waarop alle titels leentjebuur speelden bij volksliedjes. Maar bij een track die heel idyllisch ‘Ons Lijsternestje’ heette, kreeg je dan wél een intro met veldopnames van verkeersgeluiden en een drilboor in je maag gesplitst – lang voordat Einstürzende Neubauten de pampers ontgroeid waren.

Schalks

In het verloop van zijn carrière zou Van Hove nog talloze samenwerkingen aangaan, onder andere met Tony Oxley, Phil Minton, Paul Lytton, Steve Lacy… Meer recent was Els Vandeweyer één van zijn vaste compagnons. De improvisatie (en meer en meer ook compositie) ging stilaan een meer introspectieve richting uit, maar ook tijdens latere concerten kon de orkaan nog stevig razen. Dat zou ook blijken op het allerlaatste concert dat Van Hove speelde, op 24 augustus 2019. Niemand van de aanwezigen zal die avond licht vergeten: na jaren zou hij nog eens een duoconcert spelen met Peter Brötzmann. Van Hove opende het concert met een minutenlange schuifeltocht richting vleugel – liefdevol begeleid door Sound In Motions Christel Kumpen en inclusief korte pauze om het publiek schalks tot méér applaus aan te manen. Maar van zodra hij de eerste noten uit zijn toetsenbord ranselde was meteen duidelijk: Fred mocht dan fysiek kwetsbaar geworden zijn, ’s mans muzikale brein stond nog steeds vlijmscherp. In de recensie die ik schreef over ‘Front To Front’, de plaat die van dat concert gemaakt werd, opperde ik dat Brötzmann en Van Hove klonken alsof ze na het concert nog wat molotovcocktails door de ramen van het establishment zouden gaan gooien. In werkelijkheid was het voor en na de show vooral idylle in de backstage: vooral de ontmoeting met Angel Bat Dawid moet memorabel geweest zijn – alsof twee verwante zielen mekaar na jaren weer ontmoetten.

Fred Van Hove en Angel Bat Dawid backstage
Fred Van Hove en Angel Bat Dawid – (c) Koen Vandenhoudt

Voorhoede

Maar behalve een man van de muzikale voorhoede, was Van Hove dus ook een beklimmer van de politiek-culturele barricaden: met André Goudbeek, Leo Coomans en Overberghe richtte hij de Werkgroep Improviserende Muzikanten (WIM) op, die ijverde voor speelplek en fatsoenlijke staatsondersteuning voor avontuurlijke muziek, niet zelden in de vorm van performances met een komisch randje aan. WIM organiseerde ook het langlopende Free Music Festival (°1972), dat begon in undergroundlocaties als café De Muze en Kingkong, later passeerde in de Singel en zijn laatste editie kende (ondertussen onder de naam ‘Follow The Sound’) in 2013 in Het Zuiderpershuis, met onder meer een duoset van Mats Gustafsson en Thurston Moore.

Nochtans is Van Hove ondanks zijn immense staat van dienst géén naam die met hoge frequentie over fiere Vlaamse tongen rolde. Weliswaar werd hij gevierd op Jazz Middelheim, kreeg hij van de Vlaamse overheid in 1996 zowaar de titel van Cultureel Ambassadeur en kende de klassieke muziekzender Klara hem in 2016 hun carrièreprijs toe. Maar toen de Antwerpse organisatie Sound In Motion in 2017 het voortouw nam voor de viering van Van Hoves tachtigste verjaardag, bleef het bij veel Belgische instellingen oorverdovend stil. Lof voor De Singel, KC NONA en Bozar die wél inzagen wat voor een grootmeester ze dienden te vieren. Maar ter vergelijking: in Nederland zijn Han Bennink en Misha Mengelberg halve volkshelden – om maar twee geestesverwanten te noemen.

Laat ons vooral in schoonheid afsluiten. En dus met een herneming van de mixtape met sommige van de mooiste en wildste dingen die we van Fred kennen. En met een complimentje van een vriend. “A good friend is worth more than a good piano player, he has been both to me”, aldus Peter Brötzmann. Brötz staat niet bepaald bekend als een complimenteuze veelpleger, dus die kan je op je hoed steken, Fred.

Nog meer nieuws krijgen over muziek en kunst?

Schrijf je in op de Gonzo (circus)-nieuwsbrief!