In memoriam: Mika Vainio (1963-2017)

Afgelopen woensdag overleed Mika Vainio, op 53-jarige leeftijd. De Finse muzikant werd bekend als medeoprichter van Panasonic, maar vooral ook als een muzikant die de grenzen van de elektronische muziek hielp oprekken en overschrijden.

Afgelopen woensdag overleed Mika Vainio, op 53-jarige leeftijd. De Finse muzikant werd bekend als medeoprichter van Panasonic, maar vooral ook als een muzikant die de grenzen van de elektronische muziek hielp oprekken en overschrijden.

Update 18/04/2017: We ontvingen ook nog een reactie van muzikant Yves De Mey. Deze lees je onderaan het artikel. Wil je zelf nog je herinneringen of waardering delen, laat dan een reactie achter.
Vainio richtte samen met landgenoten Ilpo Väisänen en Sami Salo  in 1993 Panasonic op, om een jaar later te debuteren met een ep op Sähkö Recordings, het label dat Vainio samen met Tommi Grönlund was begonnen, ook in 1993. Hun debuutalbum ‘Vakio’ verscheen in 1995 op het Engelse label Blast First. Panasonic’s minimalistische variaties op techno bewogen zich in de zone tussen de rauwheid van industrial en het minimalisme van acid. Later zou ook de ruimtelijkheid van dub een belangrijk onderdeel van het geluid worden. In een interview in Electronic Beats zei Vainio: “Ik hield heel erg van het minimalisme van vroege acid house; met heel weinig middelen en een paar bescheiden instrumenten, synths en drummachines, maakte mensen dit hypnotische, repeterende ding. Wat mij betreft klonk het als een voortzetting van wat minimale componisten hadden ontwikkeld […]” De aandacht van de vroege pioniers van de minimal voor de aard van het geluid – klank, kleur, textuur – leefde voort in het werk van Vainio, en in 2000 nam de band een Mort Aux Vaches-sessie op met Charlemagne Palestine. Ook belangrijk in de Panasonic-sound was Jari Lehtinen, het ‘geheime lid’ die apparatuur voor de band bouwde. Na het vertrek van Salo in 1996 ging de band verder als duo. Kort daarna veranderde de band, onder druk van de gelijknamige elektronicagigant, haar naam in Pan Sonic. De verloren ‘A’ kreeg een plaats als titel van de band haar derde album. Pan Sonic maakt uiteindelijk zeven albums, meerdere live album en samenwerkingen met onder meer Merzbow, Keiji Haino en Alan Vega (als Vainio/Väisänen/Vega), om zich in 2009 op te heffen. Een laatste album ‘Gravitoni’, verscheen in 2010.
Al sinds 1994 maakte Vainio onder de naam Ø soloplaten. Initieel vooral hypnotische, zeer minimale techno, maar al vanaf het tweede album, ‘Olento’, wordt het geluid van Ø meer ambient, met als uiteindelijke hoogtepunt ‘Konstellaatio’, een plaat die chilled out en omineus tegelijk weet te zijn. Daarnaast maakt Vainio talloze platen onder zijn eigen naam, op labels als Raster-Noton, Touch, Editions Mego en iDEAL, en werkte hij veel samen, met onder meer Fennesz, Sunn O)))’s Stephen O’Malley (als ÄÄNIPÄÄ), Kevin Drumm, Alva Noto, Vladislav Delay en Franck Vigroux. Op al die platen verkende Vainio alle uithoeken van het elektronische experiment: van haast vormeloze sinustonen op ‘Fe304’, tot zijn interpretatie van rock op ‘Life (…It Eats You Up)’, waarop zelfs een Stooges-cover staat. Desondanks is er altijd iets aan die platen, die ze herkenbaar maakt als Vainio-producties. Ik heb het vaak geprobeerd te omschrijven in recensies, maar kwam er nooit helemaal uit. Iets in de stompe kick-drums, de kwaliteit van de diepe galm, de ruimte en rücksichtslos gebruik van brute noise en pijnlijk schelle tonen, plus het vermogen om geluiden uit zijn apparatuur te halen die net iets anders zijn dan dat je eerder hoorde. Vainio had een afkeer van computers, en zijn muziek is altijd primair hardware based geweest, iets wat misschien voor een element van onvoorspelbaarheid en onbegrensdheid in zijn geluid zorgde. Zelf omschreef hij zich ooit als brutalist minimalist.
Vorig jaar verscheen toch nog een laatste Pan Sonic album, de soundtrack voor de film ‘Atomic paluu’ van Mika Taanila en Jussi Eerola, opgenomen tussen 2011 en 2015. Mika Vainio’s laatste release was ‘Mannerlaatta’, de intense soundtrack voor een andere film van Taanila, die verscheen in 2016. Op 12 april j.l. overleed hij onverwacht, in Frankrijk, op 53-jarige leeftijd.

Hieronder enkele reactie op het overlijden van Vainio.

“I got to know Mika in the mid 1990s. I learned to know him a very sensitive man with a dark sense of humor. Unpretentious in all social situations – he hated American-style small talk – he was one of those artists who was keen to know other colleagues projects and following passionately also areas outside music: visual arts, cinema, literature and especially the art of cooking. Mika’s music was always emotionally highly charged, a feature not too common in electronic music. In his music Mika was a perfectionist, always focusing on precision. Mika was an uncompromising artist in all meanings of the word. His tragic passing is a big loss to music and art world. My deepest condolences to Mika’s family and friends.” – Mika Taanila (film-maker, artist)

“De 1e keer dat ik in contact kwam met de muziek van Mika Vainio was, zoals wellicht bij de meeste mensen van mijn generatie, door Pan Sonic. Toen ik in 1994 de eerste 12inch van toen nog Panasonic hoorde, was ik meteen verkocht. Het waren pre-internet tijden en wist ik veel wie die twee Finnen waren. Maar ze waren regelmatig live te horen, te zien en vooral te voelen, ook hier in België, en ik heb maar weinig kansen laten liggen om hun concerten mee te maken.
In 1999 was er eindelijk de kans op een persoonlijke ontmoeting omdat ik met Flash Didact (een project van Valentijn Steenhoudt en mezelf) gevraagd was het voorprogramma te verzorgen. Die kans viel helaas in het water omdat Mika Vainio blijkbaar in een bui van razernij al hun custom made-instrumenten had vernield. Of dit verhaal klopt weet ik niet, maar het werd me toen al duidelijk dat Mika Vainio een bijzondere figuur was. Ik bleef fan, zowel van Pan Sonic als van solo-activiteiten van beide heren.
Uiteindelijk heb ik het plezier gehad om Mika vier keer te ontmoeten. Wat me daar vooral van is bijgebleven, is hoe zwijgzaam, vriendelijk en to the point hij wel was. De allereerste keer zaten we in een goedlachs gezelschap in de backstage van het Brusselse Cimatics-festival. Mika Vainio was de hele avond muisstil tot ‘The Sound of C’ van The Confetti’s ter sprake kwam. Plotseling was er een, naar zijn doen, dolenthousiaste Vainio die bijzonder trots wist te melden: “I have that album too!” Dat was z’n enige verbale bijdrage die avond.
De tweede keer was tijdens een diner in de Mediaruimte in Brussel waar een tentoonstelling van Vainio te zien was. Aan het einde van een heerlijke maaltijd met pompoen begon Mika uitgebreid te vertellen over hoe men in Finland pompoenen klaarmaakt. Het is ook hij trouwens die bij het Touch-label de suggestie had geleverd om een kookboek met recepten van hun artiesten online te zetten. En zo geschiedde.
De keren daarna waren iets minder vrolijk, maar ook minder zwijgzaam. Vooral afgelopen zomer heb ik hem kortstondig leren kennen als een heel aangename kerel die spontaan toenadering zoekt en graag vertelt. Maar het was ook duidelijk dat hij al jaren helemaal niet goed in z’n vel zat. Het viel me zwaar om hem zo te moeten zien. Niet alleen omdat het zo’n fijne mens was, maar ook omdat hij toch al meer dan twintig jaar een muzikale held is, en wiens muziek ontzettend veel invloed heeft gehad en zal blijven hebben.
De heftigheid van z’n eigen muziek stond ook vaak in schril contrast met de muziek die hij zelf graag beluisterde. Gaande van dubreggae tot country. Ik heb hem ooit – met een cowboyhoed op – country en ska weten draaien in Barcelona. De dag nadien trok het live concert van Pan Sonic diepe sporen …
Nu Mika Vainio er niet meer is, is het muzieklandschap meteen een pak saaier geworden. Het voelt alsof er een deel van de motor verdwenen is. In al z’n gereserveerdheid is Mika Vainio subtiel binnengedrongen. Naar elke release van hem werd reikhalzend uitgekeken, en nu kan er alleen nog maar keer op keer terug geluisterd worden naar zijn niet te evenaren en onvergetelijke output.” – Yves De Mey (muzikant)

Nog meer nieuws krijgen over muziek en kunst?

Schrijf je in op de Gonzo (circus)-nieuwsbrief!