In Memoriam: Carolee Schneemann (1939-2019)

Op woensdag 6 maart overleed de Amerikaanse kunstenares Carolee Schneemann. Volgens curator en auteur Pernilla Ellens gingen prachtig werk, provocatie en activisme bij Schneemann hand in hand.

Op woensdag 6 maart overleed de Amerikaanse kunstenares Carolee Schneemann. Volgens curator en auteur Pernilla Ellens gingen prachtig werk, provocatie en activisme bij Schneemann hand in hand.

Kunstenaars als Schneemann speelden immers een sleutelrol in een meer feministische benadering van de kunstgeschiedenis. Zij gebruikte juist dat wat haar benadeelt, haar vrouwelijkheid, en trok haar haar sensualiteit tot in het extreme in haar kunst, om zo een prachtig werk te maken maar ook om een punt te maken over de ongelijkheid van vrouwen in de kunst. Het provocerende werkte het emancipatoire in de hand.
De Amerikaanse Body Art kunstenares studeerde aan Bard College, waar ze veelvuldig werd gebruikt als model maar waar ze vanaf werd gestuurd toen ze zelf eens een naakt zelfportret schilderde. Later aan Columbia University schilderde Schneemann in een expressionistiche stijl, beïnvloed door Kandinsky en De Kooning. Schneemann bevond zich na haar studies in een New York gedomineerd door grote mannen als Andy Warhol en Jackson Pollock. Tijdgenoten
Merce Cunningham, Robert Rauschenberg en John Cage kregen wel het respect wat Schneemann verdiende.
Meer respect en waardering kreeg Schneemann na de happening ‘Meat Joy’ in 1964 in Parijs. Performers rolden met hun halfnaakte lichamen op een theatervloer bloed, veren, verf en dode vis. ‘Kinetisch theater’, noemde Schneemann het, ‘een viering van het vlees als materiaal’. Van de performance zijn enkele film-en fotomaterialen overgebleven. Het is interessant om na te denken over de documentatie van een live happening, van een performance, die zoveel indruk maakt. Zeggen vastgelegde beelden net zo veel als live beelden? Kun je het bloed nog ruiken aan de foto? Kennen we het werk van Carolee Schneemann wel echt, als we alleen de overlevering kunnen beoordelen?
Een ander werk is de film ‘Fuses’, opgenomen tussen 1964 en 1967. We zien Schneemann en haar partner seks hebben, maar dan vanuit het standpunt van de kat. De film is bewerkt met hete lucht, verf en zuren, zodat de scènes naast sensueel ook beeldend en vrolijk vormelijk worden. In dit werk merk je de artistieke veelzijdigheid van Schneemann en haar ervaring als expressionistisch schilder. Het werk is een kunstzinnig commentaar op de mannelijke blik in de pornografie, maar ook een uiting van vorm en kleur, dat een esthetische waarde heeft ook zonder de conceptuele laag.
In het werk ‘Interior Scroll’ uit 1975 leest Schneemann een tekst voor, geschreven op een tekst papier, dat verstopt in haar vagina zat en er langzaam uitgetrokken wordt. Vaker komt de vagina terug in het werk van Schneemann. In haar fysieke performances, films en foto’s speelt het lichamelijke de hoofdrol, het vlees, het natte, het levende en het dode; bijna primaire elementen komen samen in een krachtig moment, waarin het lichaam zelf een verbinding aangaat met het bestiale. Ook plastic, wc papier en afwasborstels komen terug; juist die dagelijkse objecten in combinatie met het oergevoel maakt een krachtig, intens, spannend en sensueel werk. Dat is een uiting van het moderne leven, waarin we gevangen zitten tussen drift en geweten, en elke dag weer keuzes moeten maken die ons tot waanzin drijven.
Schneemann doorbrak taboes op het gebied van vrouwelijke rolpatronen en seksualiteit. Ze vocht met haar lichamelijke kunst letterlijk voor een fysieke plaats in door mannen gedomineerde kunstwereld. Ze gebruikte haar eigen lichaam in kunst, maar niet gedomineerd door de ‘male gaze’: ‘sensualiteit moet niet worden verward met pornografie,’ zegt Schneemann. Zelf vind ik dat een inspirerend statement. Ik pleit voor meer naakt, meer fysiek, meer echt, meer obsceen, meer sensueel voor onszelf, voor de kunst, en voor de vrouwen.

Nog meer nieuws krijgen over muziek en kunst?

Schrijf je in op de Gonzo (circus)-nieuwsbrief!