De Amerikaanse componist Robert Ashley is vooral bekend vanwege de opera’s die hij sinds 1976 maakte. Een daarvan, ‘Foreign Experiences’, is nu opnieuw op cd uitgebracht. Deze versie is identiek aan de oorspronkelijke uitgave, maar verschilt er toch sterk van.

‘Ongetwijfeld heeft vader Robert erg moeten grinniken toen hij deze plot vormgaf.’

Als operacomponist kun je Robert Ashley (1930-2014) gerust uniek noemen. Terwijl tekst zich in de meeste opera’s moet voegen naar de muziek, staat in zijn opera’s tekst op de eerste plaats. Daarin bereikte hij grote hoogten in ‘Perfect Lives’, een zevendelig werk uit 1983 dat hij modelleerde naar Amerikaanse soaps. Elk deel heeft een lengte van 25 minuten en werkt toe naar een hoogtepunt, om vervolgens uit te kabbelen. Hij bedacht de opera voor televisie, werkte met regisseur John Sanborn aan visuele technieken en camera-instellingen die de kern van elk deel verbeeldden.

De tekst is voornamelijk een monoloog van Ashley zelf, telkens onderbroken door een koppel dat als een Grieks koor commentaar levert. De plot is van ondergeschikt belang. Een diefstal uit een bank, die uiteindelijk toch niet plaatsgevonden lijkt te hebben, uitgevoerd door een stelletje dat de aandacht wil afleiden van het feit dat ze ertussenuit knijpen om stiekem te trouwen. Een entertainer op zijn retour die eenzame dagen slijt in een motel, bekijkt de gebeurtenissen van een afstand. De beste pianist ter wereld, metgezel van de entertainer, omlijst en versiert de woorden en beelden met zijn virtuoze spel.

Glossolalia

‘Perfect Lives’ is het middenstuk van een serie opera’s die vanuit de East Coast via de Midwest (waar hij zelf vandaan kwam) naar de West Coast trekken. Terwijl immigranten in de Verenigde Staten eerst nog besef hebben van hun (meest Europese) herkomst, verliezen ze daar de grip op in de vlakten van het Midden-Westen en drukken ze zich vooral uit in spreekwoorden en gezegden die op de grens bewegen van zinledigheid en betekenis. Aan de westkust, het einde van de wereld, hebben ze alle besef van hun oorspronkelijke identiteit verloren. Ze zoeken invulling door een van de grote religies in de Verenigde Staten: het joods mysticisme, de Amerikaanse Pinksterbeweging met zijn ongecontroleerde stroom van woorden en klanken in glossolalia, het katholicisme en zijn fascinatie voor beelden, en het zakenleven (zeg maar het ongebreidelde kapitalisme). Elk van deze vier is leidraad voor een van de opera’s in de laatste serie, een tetralogie die Ashley ‘Now Eleanor’s Idea’ noemde.

Die vier opera’s hebben ieder een hoofdpersoon die afkomstig is uit ‘Perfect Lives’. Op wonderbaarlijke wijze raakt elk van hen verzeild in een droom, de opera waarin hij of zij de protagonist is. Het was Ashleys droom dat die vier opera’s ooit tegelijkertijd uitgevoerd zouden worden. Een mooi idee, maar praktisch onuitvoerbaar. Dat was niet alleen een kwestie van geld, de vraag was ook hoe zijn vaste ensemble de werken kon uitvoeren.

Dat vaste ensemble, soms uitgebreid met mensen uit Ashleys kennissenkring, bestond sinds de vroege jaren 1990 uit Sam Ashley (de zoon van, red), Thomas Buckner, Jacqueline Humbert and Joan LaBarbara. Ashley zelf fungeerde doorgaans als verteller, de rol die hij ook in ‘Perfect Lives’ had. Het ensemble perfectioneerde een nagenoeg simultane koorzang, waardoor de teksten uitstekend te volgen waren. Ashley baseerde die teksten op spreektaal. Spraak is bij uitstek muzikaal, vond hij. Maar terwijl de woorden klinken alsof ze recht voor zijn raap geuit worden, zijn de zinnen geconstrueerd volgens strakke, vernuftige schema’s. De voordracht van het ensemble is ritmisch gezien spraak, maar komt in zijn melodieuze contouren dichter bij zang.

Droomscènes

Overigens maakte Ashley er nooit een geheim van dat zijn opera’s niet het werk waren van hem alleen. Ze ontstonden in nauwe samenwerking met de mensen om hem heen: pianist ‘Blue’ Gene Tyranny, de leden van zijn ensemble, klankontwerper Tom Hamilton die voor de stemmen omgevingen schiep, waarmee hij de indruk van surrealistisch ijlende droomscènes versterkte. Na Ashleys overlijden in 2014 was het de vraag of zijn werk ook los van hem kon bestaan. Drie cd’s geven daar een bevestigend antwoord op. Vier jaar geleden verscheen zijn laatste opera ‘Crash’, overtuigend uitgevoerd door een heel nieuw ensemble van zangers, drie jaar later gevolgd door een nieuwe opname van ‘Improvement (Don Leaves Linda)’, onderdeel van de genoemde tetralogie. Uitgevoerd door datzelfde nieuwe ensemble.

En nu is er een heruitgave van ‘Foreign Experiences’, de opera waarvoor Ashley teruggreep op de associatieve, ongeremde uitingen waar de Amerikaanse Pinkstergemeente om bekendstaat. De voorganger is in dit geval Sam Ashley, die van optredens sjamanistische belevenissen maakte. Zijn personage moet zich vrij zien te maken, en doet dat door te leren vloeken. Ongetwijfeld heeft vader Robert erg moeten grinniken toen hij deze plot vormgaf.

In 2006 had Sam op eigen houtje een mix gemaakt van bestaande opnamen en die laten uitbrengen op Ashleys thuislabel Lovely Music. Voor de nieuwe versie heeft Tom Hamilton een opname gebruikt van een optreden uit 1995. Het is een gekke gewaarwording. De verhalende tekst volgt op beide cd’s hetzelfde schema. Maar waar Sam de nadruk legde op zijn eigen stem en die van Jacqueline Humbert, is het stemmenmateriaal op de nieuwe uitgave beduidend gevarieerder. Meer stemmen trekken de kar eventjes voort, voor Sam weer in de schijnwerpers staat. De elektronische omgeving, waar Hamilton tijdens het optreden voor tekende, is zachter en rijker van klank dan op die eerdere cd. Het is dezelfde opera, en toch ook weer niet.
Los van de tegelijkertijd literaire en alledaagse manier waarop Ashley met taal omging, schuilt daarin ook zijn genie. Hoe strak hij zijn opera’s ook construeerde, hij blijkt een enorme vrijheid ingebouwd te hebben in de manier waarop ze kunnen worden uitgevoerd. Hij maakte muziek die ook nu nog klopt en vibreert van leven.

Dit artikel verscheen eerder in GC #160.

Koop deze editie in onze webshop!

Discografie

Foreign Experiences (Lovely Music, 2020)
Improvement (Don Leaves Linda) (Lovely Music, 2019)
Crash (Lovely Music, 2016)
Foreign Experiences (Lovely Music, 2006)
eL/Aficionado (Lovely Music, 1994)
Improvement (Lovely Music, 1992)

Bibliografie

Outside of Time (Keulen: Musiktexte, 2009)
Perfect Lives An Opera (San Francisco: Burning Books, 1991)