ESSAY Blockchain my art!

Met de hetze over de gelekte gebruikersdata op Facebook zijn de ‘wittebroodsjaren’ voor de digitale revolutie definitief voorbij. Ook opkomende technologieën zoals blockchain zullen met meer scepsis, maar ook met meer nuchterheid worden gevolgd. Misschien is dat geen slechte zaak? Gonzo (circus) duikt opnieuw in deze materie met een kritische blik.

Met de hetze over de gelekte gebruikersdata op Facebook zijn de ‘wittebroodsjaren’ voor de digitale revolutie definitief voorbij. Ook opkomende technologieën zoals blockchain zullen met meer scepsis, maar ook met meer nuchterheid worden gevolgd. Misschien is dat geen slechte zaak? Gonzo (circus) duikt opnieuw in deze materie met een kritische blik.

De tijd gaat snel in technologieland. In augustus 2017 publiceerde Gonzo (circus) als eerste Nederlandstalige publicatie een introductieartikel over blockchaintechnologie in de muziekindustrie. Tot die tijd beperkten de (panel-)discussies zich tot muziekbeurzen als Midem (Cannes). Al wordt het laatste halfjaar het thema ook opgepikt door meer mainstream muziekpublicaties, van ‘FACT Magazine’ tot ‘Billboard’ en zelfs een media-instituut als ‘The Guardian’.
Tijdens de Texaanse hoogmis van de hippe muziekindustrie SXSW was de discussie rondom blockchain ook alom vertegenwoordigd, in die mate dat de verzadiging bij het publiek lijkt te zijn ingetreden, als je de reacties op social media bekijkt. Alle gesprekken lijken steeds te cirkelen rond dezelfde vraag: is blockchain de toekomst van de muziekindustrie? Alle utopische toekomstmuziek ten spijt wordt er een stuk minder aandacht besteed aan het heden: waar staan we op dit moment, en welke richting kunnen we uit?
Blockchain gaat gebukt onder een joekel van een imagoprobleem: de technologie bestaat al sinds 2009 en komt de laatste tijd steeds vaker in het nieuws. Vaak negatief. Zeker, er zijn genoeg publicaties die pogingen ondernemen om de abstracte en complexe ideeën achter de technologie te duiden in lekentaal. Het grote publiek weet nog steeds niet echt wat blockchain kan betekenen voor ze of zelfs maar hoe het werkt, maar heeft er ondertussen wel al een beeld over gevormd. Dat beeld wordt bepaald door het mediagenieke aspect van de meest besproken telg: het cryptogeld.
De mainstream media snoept vooral van de sensatieverhalen die regelmatig in de cryptowereld opduiken: de ‘cowboys’ voor wie het gewoon een nieuwe vorm van speculeren inhoudt, de onvermijdelijke oplichters die er een ponzifraude van hebben gemaakt en de onontkoombare tech-bubbel die op barsten staat. Het lijkt wel een herhaling van het internetdebacle eind jaren 1990, met het verschil dat het grote publiek van die technologie wél al enigszins de waarde kon inschatten.

Schandalen

Het is overigens mogelijk dat we ons op dit punt in een sleutelmoment bevinden. Optimale beveiliging gekoppeld aan anonimiteit is bij uitstek het domein van de blockchaintechnologie. Laat het toegenomen bewustzijn rond online identiteit net nu worden aangescherpt met de behoefte aan meer eigen controle over persoonlijke gegevens. Dat bewijzen bijvoorbeeld de recente schandalen rondom Facebook en de berichten over de 1,4 miljard gehackte paswoorden door de ‘klokkenluider’ Dogberry. In de strijd voor een betere beveiliging van persoonlijke online data kan blockchain een cruciale rol spelen. Maar alles begint dan bij een beter algemeen begrip van deze en andere mogelijkheden van de technologie.
In ons vorige artikel over blockchain omschreven we het principe als een ‘spreadsheet op steroïden’ waarin transacties worden opgeslagen als een lijst van onveranderlijke gegevens (blocks). Eenmaal in het register kunnen de gegevens niet meer worden aangepast. Zo ontstaat een keten (chain) van gecodeerde transacties, die ook automatisch wordt gedeeld met elke gebruiker.
Deze beknopte beschrijving blijft nog altijd heel abstract en voor de media is het niet gemakkelijk de werking en bijzondere eigenschappen van blockchain begrijpelijk te maken. De digitale consulent Gerrie Smits (auteur van het boek ‘Blockchain is WTF’) gebruikt graag het spelletje ‘Ik ga op reis en ik neem mee…’ om tot een beter begrip van het principe te komen: “Iemand begint en er komen steeds meer en meer zaken bij. Zo creëren we een gezamenlijke geschiedenis van de waarheid. Wanneer er dan een fout wordt gemaakt, zal iemand daar tegenin gaan. Zo wordt de transactie geweigerd en moet er opnieuw worden begonnen.”

Kritiek

Ook bij de goede verstaanders is er stilaan een kritische tegenstroom op gang gekomen die de eerdere golf van optimisme op de korrel neemt. Een eerste, vaak terugkerende kritiek op velerlei blockchain-initiatieven is dat het een oplossing zou zijn op zoek naar een probleem. De oorsprong hiervan moeten we zoeken bij de vele start-ups die met wervende vooruitzichten en versimpelde weergaves trachten een sceptisch publiek te overtuigen. Daartegenover staan critici als David Gerard, die het smalende sarcasme van zijn pessimistische (of zoals hij het zelf wil omschrijven: ‘realistische’) anti-blockchainboek ‘Attack Of The 50 Foot Blockchain’ (2017) ventileert in talloze artikels, waarin hij gretig de net vernoemde promopraatjes kraakt om het luchtbelgehalte van de hele blockchainhype aan te tonen.
De tegenstanders houden vaak vast aan het argument dat alle voorstellen ook kunnen worden uitgevoerd zonder blockchain, terwijl fervente voorstanders juist op zoek gaan naar mogelijke blockchaintoepassingen op welk ander gebied dan ook. Het aantal variaties op een cryptomunt als Bitcoin is ondertussen al niet meer te tellen, en veel blockchain-apps lijken wel specifiek te zijn ontworpen om mee te surfen op de hype zonder enige meerwaarde te bieden. Dat levert absurde staaltjes op als LegalFling, een applicatie die belooft om wederzijdse toestemming in het liefdespel te verzegelen in een blockchain.

Content

Voorbij de hype, de terugslag en de welles-nietesdiscussie is het tijd voor een evenwichtige blik die weer even scherpstelt wat de technologie precies kan bijdragen aan de huidige werking van de verschillende sectoren. Dit geldt in het bijzonder voor de muziekindustrie, die uiteindelijk moet draaien op een uitgebreid ecosysteem van platformen (verkoop, streaming en netwerken) die worden gebruikt door de artiesten, het publiek en een heel netwerk van serviceverleners zoals distributeurs, labels, marketeers en bookers.
De muziekindustrie behoort tot de zogenaamde content-industrie, die traditioneel wordt geplaagd door een complex systeem van gebruiksrechten. Een artiest heeft in principe zelf het auteursrecht op zijn werk, maar vaak wordt deze deels of in zijn geheel verkocht aan een partner (bijvoorbeeld het platenlabel), zodat die het werk kan commercialiseren of verder verdelen. De inning van de inkomsten uit deze rechten gebeurt traditioneel via beheersvennootschappen zoals Sabam en Buma/Stemra. Maar de regelgeving rond deze rechten verschilt van land tot land en wordt ook nog eens vaak beïnvloed door gebruikslicenties en andere zakelijke contracten. Van blockchain wordt verwacht dat het op een efficiënte en transparante wijze het huidige ondoorzichtige kluwen van copyright-, publishing- en andere gebruiksrechten kan organiseren en op een snellere manier de inkomsten uit rechten kan verdelen. De toepassing van blockchain bij festivals en ticketsystemen laten we dan nog buiten beschouwing, want dat is in feite nog een aparte marktplaats van de muziekverkoop.

Transparantie

Op een zeer fundamenteel niveau gaat het blockchaindebat in de muziekindustrie over meer transparantie. Maar kritische denkers plaatsen geregeld en terecht vraagtekens bij het vooruitzicht van volledige transparantie. Japke-d. Bouma bestempelde het in NRC Handelsblad als ‘het nieuwe liegen’ omdat het een illusie is: volledige transparantie speelt zich alleen af in de spotlights, daarbuiten wemelt het van de duistere zaken. In De Groene Amsterdammer vroeg Dirk Bezemer zich onlangs af wat blockchain zal doen met ons fundamenteel menselijk vertrouwen in elkaar als alles in ‘slimme contracten’ wordt vastgelegd.
Toch loont het de moeite om tot een hernieuwde afspraak over transparantie te komen tussen de artiesten en de muziekindustrie, en dan vooral over de verdeling van inkomsten en allerhande gebruiksrechten. In de muziekindustrie hebben diverse spelers – zoals de grote beheersmaatschappijen en streamingdiensten als Spotify – immers grote financiële belangen bij de ondoorzichtigheid die een onlosmakelijk onderdeel is geworden van de werking ervan. Momenteel bestaat er bij een aanzienlijke groep muzikanten bijvoorbeeld een diepgeworteld wantrouwen tegenover digitale diensten als Spotify, dat wordt geventileerd in heftige discussies op de fora van nieuwssites als ‘hypebot’ of in de opiniestukken van criticasters als David Lowery.
Om een hogere graad van transparantie te krijgen maakt blockchain dus gebruik van zogenaamde slimme contracten: elke overeenkomst bevat unieke en onveranderbare informatie over de overeenkomst tussen mensen. Je zou zelfs kunnen zeggen dat het onderlinge vertrouwen in een een-op-eenrelatie letterlijk zit ingebakken in de technologie. Maar zelfs al kan blockchain deze wederzijdse band van vertrouwen in een geavanceerd contract gieten, aan de basis ligt nog steeds een afspraak tussen mensen. Dit is ook waar de transparantie moet beginnen: een consensus om tot een gebalanceerd en eerlijk systeem van rechten te komen. De technologie kan hier enkel als hefboom dienen, maar is zeker geen wondermiddel om de bestaande zakenpraktijken te transformeren.

Decentralisatie

Het decentraliserende karakter van blockchain zorgt ervoor dat heel wat processen worden geautomatiseerd of gestroomlijnd, waardoor het werk van heel wat tussenpersonen wegvalt. Dit is misschien nog wel het grootste struikelblok voor een implementatie van blockchain in de creatieve industrie. In de praktijk zullen daardoor vele schakels verdwijnen die in het huidige model hun meerwaarde creëren, van platenlabels en winkels tot beheersmaatschappijen. Deze spelers hoeven niet per se overbodig te worden, maar ze zullen hun focus en inhoud wel grondig moeten verleggen om in het nieuwe ecosysteem te kunnen overleven.
Dat vooruitzicht (of juist het gebrek eraan) leidt ertoe dat de grote platenlabels en rechtenvennootschappen zoals Sabam of Buma/Stemra zich heel stil houden in de discussie. Het zou echter te cynisch zijn om te beweren dat de sector geen enkel initiatief toont. Zo hebben ASCAP, SACEM en PRS for Music (drie van ‘s werelds grootste rechtenvennootschappen) vorig jaar aangekondigd een gedeeld blockchainsysteem op poten te zetten dat hun werking een stuk efficiënter en eenvoudiger moet maken. Gezien de historie van deze organisaties is enige scepsis zeker gerechtvaardigd. Wanneer commerciële belangen van de traditionele industrie en haar leiders ook hier weer de overhand nemen, kan dit leiden tot een ‘verwaterde’ versie van de technologie die de cruciale eigenschappen zoals decentralisatie en transparantie omzeilt, of in elk geval controleert. Binnen de financiële sector wordt nu al volop geëxperimenteerd met het principe van de ‘besloten’ blockchain, waar uiteindelijk toch de controle wordt behouden door een beheerder, die opnieuw functioneert als een centrale autoriteit.

Waarde

Ten slotte zal Blockchain ook tot een radicale herziening leiden van het begrip ‘waarde’ in een digitale omgeving’. Niet alleen zijn de kosten van productie, reproductie en distributie sterk teruggebracht. Digitale reproductie – bijvoorbeeld in de vorm van eenvoudig te dupliceren mp3’s in plaats van vinyl – heeft gezorgd voor een devaluatie op de ‘markt’ van intellectueel eigendom (zoals muziek, video en tekst). De waarde van fysieke schaarste gaat niet op voor een virtueel product, omdat de oplage in principe oneindig is en elk werk tot in den treure kan worden gekopieerd. Blockchain maakt het mogelijk een unieke waarde digitaal vast te leggen en over te dragen naar elke kopie. Met blockchain kunnen artiesten en designers door het aanbrengen van een unieke code een marktwaarde koppelen aan hun muziek, video, tekst, die bovendien ook in elke transactie kan worden ingekleed.
Zo biedt ‘Ascribe’ nu al aan kunstenaars een concrete toepassing aan volgens dit principe. Het platform maakt het mogelijk digitale kunst ‘verzamelbaar’ te maken voor particulieren en instellingen, terwijl tegelijkertijd de transactie van data (zoals het delen van persoonsgegevens op een social-medianetwerk) een waarde krijgt. De kunstenaar Harm van den Dorpel maakte met behulp van ‘Ascribe’ gecertificeerde en beperkte edities van zijn digitale werk ‘Event Listeners’ (een screensaver). Een exemplaar werd ook met Bitcoin gekocht door het Austrian Museum of Applied Arts/Contemporary Art (MAK). Start-ups als Verisart en Maecenas willen de online verkoop van kunstwerken verbeteren door de specifieke noden van deze markt te koppelen aan de unieke eigenschappen van blockchain: echtheidsverklaring, eigendomsbewijs en de eigendomsgeschiedenis van een werk kunnen zo efficiënter en eenduidiger worden geturfd.
Een economie die draait op een daadwerkelijke waardering van data en intellectueel goed vraagt echter ook om een cultuur die op een andere manier over de toekenning van een waarde van iets gaat denken, weg van de munteenheid en wisselkoers. Daar zit hem de crux, ook voor de creatieve industrie: praktijkvoorbeelden die de baten van de blockchaintechnologie aanschouwelijk maken voor een ander publiek dan de durfkapitalisten. Dat kan leiden tot een beter begrip en een hersteld vertrouwen waarmee het momentum opnieuw wordt aangewakkerd om in de muziekindustrie veranderingen te bewerkstelligen. Het experimentele stadium van de blockchaintechnologie staat dit voorlopig nog in de weg. Veel testcases zijn nog te conceptueel en te weinig praktisch om de concrete waarde in de praktijk aan te tonen. De ideeën zijn goed en worden ook begrijpelijk voorgesteld, maar er is meer behoefte aan kleine, duidelijke en eenvoudige simulaties waarin die concepten worden geïmplementeerd.

Branding

De toepassingen die binnen een hele industrie moeten werken kennen nog een ander praktisch probleem: hun toegevoegde waarde wordt alleen maar duidelijk met een grote groep gebruikers en een uitgebreide catalogus aan content, zoals een muziekbibliotheek om te streamen. Het verwerken van de huidige verzamelde databases in een blockchainsysteem is een hopeloze onderneming, ook al omdat veel van de metadata rond gepubliceerde werken (zoals alle personen die hebben bijgedragen aan de creatie) gewoon niet aanwezig is of door de jaren heen verloren is geraakt.
Het belang van voldoende content wordt geïllustreerd door de ‘coöperatieve streamingsite’ Resonate. Die is al volledig operatief, maar wie op verkenning gaat op de site wordt al snel geconfronteerd met een beperkte database van nauwelijks tweeduizend artiesten, die in de meeste gevallen niet eens muziek op de service hebben staan. De daadwerkelijke luisterervaring blijft beperkt tot steeds hetzelfde, handjevol nummers. Zo kun je als muziekplatform natuurlijk moeilijk je toegevoegde waarde bewijzen (in dit geval een evenwichtige streamingdienst waarbij de luisteraar een track kan kopen door hem een aantal keer te streamen).
Mogelijk brengt de recente investering van één miljoen dollar door partner Reflective Ventures verandering in de zaak, mits ook middelen worden ingezet om meer gebruikers te werven, bijvoorbeeld door het aantrekken van bekende namen. Door de associatie met progressief denkende populaire artiesten kan de aandacht worden getrokken van zowel andere muzikanten als het publiek. Vooral bij hiphop-artiesten is de cryptogemeenschap populair. Grote namen als G-Eazy, Nipsey Hussle, Marc Ecko, Ghostface Killah, om er een paar te noemen, associëren zich graag met cryptogeld, door mondelinge reclame te maken of zelfs betalingen in cryptogeld toe te laten in hun online winkels. Het lijkt nog maar een kleine stap om dergelijke artiesten ook actief te betrekken bij andere blockchain-experimenten rondom muziek, en zo de broodnodige street credibility te winnen.

Initiatieven

Daarnaast kan het helpen om je initiatief zelf bij je publiek voor te stellen. Dat is het plan bij Mycelia for Music, een internationaal collectief van artiesten, filosofen, programmeurs en wetenschappers dat een ‘creatief paspoort’ op blockchain wil ontwikkelen waarmee artiesten makkelijk hun eigen rechten kunnen beheren. In het najaar organiseert initiatiefnemer en performer Imogen Heap een ambitieuze wereldtournee, waarbij ze van plan is tientallen locaties aan te doen met een event dat muzikale performances combineert met demonstraties van de technologie, debatten en netwerkevents. Het idee is om uit de ivoren toren te breken en een divers publiek te laten kennismaken met de eigen ideeën, maar ook om inspiratie op te doen en van gedachten te wisselen.
De eerste blockchaininitiatieven voor de muziekindustrie legden vooral de nadruk op een utopisch nieuw ecosysteem voor artiesten en gebruikers. Hoe langer hoe meer lijkt het toch noodzakelijk, of op zijn minst wenselijk dat een dialoog met de bestaande platformen wordt ingezet. Door hierin het voortouw te nemen, kunnen de blockchainplatformen vermijden dat ze in een later stadium worden gedwongen de principes die ze belangrijk vinden opzij te schuiven, op een moment dat hierover geen discussie of onderhandeling meer mogelijk is. Het is onwaarschijnlijk dat ze een markt kunnen creëren die in geen enkel opzicht rekening hoeft te houden met de traditionele industrie.

Discussie

In een recente aflevering van de hilarische podcast Good Point ging de Nederlandse kunstenaar Rafaël Rozendaal over blockchain in discussie met de Canadese mediakunstenaar Jeremy Bailey. Die vergeleek de hype met de invloed van drugs op de tegencultuur, zoals lsd in de jaren 1960 en MDMA in de ravecultuur van de jaren 1990. Volgens Bailey doet ook blockchain iets fundamenteel met ons brein, waarbij we het gevaar lopen niet meer realistisch naar de voor- en nadelen te kunnen kijken.
Het is alvast duidelijk dat de technologie zo krachtig is en zo veel potentieel bezit, dat ze de hele wereld en de menselijke cultuur even hard kan veranderen als het internet dat eind vorige eeuw heeft gedaan. Om weer een kater te voorkomen, is nu enige nuchterheid geboden, zonder in een negatief waanbeeld te vervallen. Met een heldere blik kan de muziekindustrie misschien het voortouw nemen en blockchain aanwenden om voor zichzelf een werkbaar businessmodel voor de toekomst op poten te zetten – eentje waarbij zowel de industrie, het publiek als de artiest aan het langste eind trekken.

Blockchain blijft een complex onderwerp met veel lagen. De uitdaging om er een begrijpelijk tekst over te schrijven blijft groot. Daarom veel dank aan iedereen met wie ik tijdens het schrijven van dit artikel van gedachten kon wisselen en voor de noodzakelijke input en feedback zorgden:
Dimitri De Jonghe, Ruth Timmermans, Gerrie Smits, Jarl Schulp en Mark Vekemans.

and& summit & festival
Naast het Gonzo (circus)-panel op 4 mei over blockchain en de muziekindustrie is er op het and& summit & festival ook genoeg te beleven en te beluisteren voor muziekliefhebbers: Gonzo (circus)-coverhelden Jlin en Dijf Sanders zijn erbij, Legowelt en Bicep spelen een live-set, verder bespeuren we ook nog Kelly Lee Owens, Kamaal Williams, Joy Orbison – en het programma bevat nog veel meer namen.
02-05/05 | andleuven.com

Nog meer nieuws krijgen over muziek en kunst?

Schrijf je in op de Gonzo (circus)-nieuwsbrief!