Elektronische intimiteiten

Holly Herndon zet op Platform een volgende stap in de voortschrijdende symbiose tussen haar stem en haar laptop. De cyborg als engelenkoor.
Holly Herndon op Le Guess Who? 2019

De Amerikaanse zangeres en componiste Holly Herndon denkt in platforms – plaatsen waar informatie van uiteenlopende kanten binnenkomt en verspreid wordt. Ze heeft er haar komende album naar genoemd, waarop ze artistiek een geweldige sprong vooruit maakt.

De vermenging van het menselijk lichaam met digitale technologie doet het als schrikbeeld uitstekend in dystopische sciencefiction. Holly Herndon presenteert een overtuigend symbiotisch tegenwicht. Vorig jaar bracht ze met ‘Home’ en ‘Chorus’ twee opvallende singles uit. Daarmee blijft ze trouw aan haar werk met de laptop, dat ook al integraal deel uitmaakte van haar debuutalbum ‘Movement’. Meer nog dan toen blijkt op deze nummers haar stem de drijvende kracht achter de muziek. Op ‘Chorus’ knipt ze haar zang in snippers; ze verveelvoudigt haar stem, strooit ze in lagen uit boven rap stuiterende basklappen, krakende tikken, heen- en terugkaatsende klappen op bekkens. Uit stukjes en brokjes stelt ze zorgvuldig een melodie samen met akkoorden die verleiden tot dansen, of op zijn minst tot heen en weer wiegen met het hoofd. De symbiose tussen elektronica en haar stem is verder voortgeschreden. Maar wat je hier hoort is geen afschrikwekkende cyborg. Het is eerder een engelenkoor, zij het wel tot in het oneindige verknipt en geplakt.

Verhoging
Je ziet haar als het ware op een verhoging staan, met talloze touwtjes in haar handen waarmee ze een complex van netwerken bestuurt – geestverwanten met wie ze ideeën en informatie uitwisselt, kunstenaars die haar muziek in beeld omzetten, musici die materiaal leveren voor haar nummers en van haar iets terug mogen verwachten. Maar ook de lijntjes naar haar laptop en alle geïntegreerde programmatuur die ze inzet om met een gedetailleerde filigraan haar muziek op te bouwen. Niet voor niets heeft Herndon het album ‘Platform’ genoemd.
“We hadden het idee om mijn komende tournee te zien als een platform. Je bouwt het op, deelt met mensen wat je te zeggen hebt, breekt het af en bouwt het ergens anders weer op. Het is een informele manier om heel direct te communiceren. We willen zoveel mogelijk in eigen hand houden. Zo willen we afzien van een voorprogramma dat door een programmeur is uitgekozen, maar niets te maken heeft met waar wij mee bezig zijn. Dan kiezen we liever zelf iemand uit de stad waar we optreden, zodat de tournee een mogelijkheid wordt om ter plekke informatie te krijgen en door te geven.”

Woorden
Iets in die geest heeft ze afgelopen december ook gedaan in het Guggenheim Museum in New York: een weekend met installaties en concerten waarin ze zelf optrad maar ook verwante kunstenaars de gelegenheid gaf hun werk te presenteren. “Dat idee was evengoed van toepassing op het album. De titel leek gewoon toepasselijk, ook om aan te geven dat platforms in de meest uiteenlopende verschijningsvormen op het moment zo krachtig zijn in cultuur. Het is een woord met een geweldige lading. Ik houd van woorden die je van veel verschillende kanten kunt benaderen en begrijpen. Naar mijn gevoel hebben ‘Movement’, ‘Chorus’ en ‘Home’ een vergelijkbare lading. Ik probeer mijn woorden zorgvuldig te kiezen en iets van het belang van mijn ideeën over technologie over te brengen zonder te vervallen in marketing speak. Ik spreek me uit over de goede kanten van technologie, waardoor ik uitgemaakt ben voor een techno-optimist. Dat is iets waar ik me terdege van bewust ben. ‘Platform’ behandelt onderwerpen die te maken hebben met technologie, intimiteit, ongelijkheid, protest en nieuwe fantasieën. Het album zou een platform kunnen zijn dat het werk ondersteunt van mensen die actief zijn in kunst en technologie en nieuwe mogelijkheden uitdenken.”

Country
‘Platform’ klinkt aanzienlijk toegankelijker dan ‘Movement’. Herndon is van plan een groter publiek te bereiken, maar ze ziet het album ook als een reis naar binnen, naar haar oorsprong. Ze groeit op in Tennessee, in een omgeving die verzadigd is van countrymuziek en kerkgezang. Onder de lagen elektronica klopt steeds duidelijker een hart dat verbonden is met die achtergrond. “Ik zie popmuziek als een draaggolf voor gedachten die gehoord en besproken moeten worden. Ik wil uit het hokje breken van avant-elektronica. Het is een probleem waar veel kunstenaars en musici mee worstelen: je moet een nieuwe omgeving waar muziek en ideeën kunnen bloeien van de grond af opbouwen. Het is een nieuwe plek waar je je een voorstelling van moet maken, en die je vervolgens in het leven probeert te roepen. Een plek waar kunstenaars en publiek werkelijk gedachten met elkaar kunnen delen.”
“Wat betreft het bereiken van publiek merk ik dat mijn muziek opener wordt naarmate ik eerlijker tegenover mijn muzikale smaak en achtergrond sta. Een nummer als ‘Morning Sun’ is in de grond gewoon een countryliedje. Het heeft een melancholieke ondertoon, ook in de meest optimistische passages. Dat is het Zuiden in een notedop. Mijn jeugd in de Appalachen in het oosten van Tennessee ligt aan de basis van alles wat ik doe. Ik ben vooral gevormd door het zingen in kerkkoren. Naast country en kerkmuziek betekende opgroeien in Tennessee ook als tiener in de auto naar Missy Elliott luisteren. Ik doe mijn best om mijn afkomst niet te verloochenen. Mijn vader vond dat ik altijd moest onthouden waar ik vandaan kom en waar ik voor sta. Gek genoeg doe ik dat nu meer dan ooit. Ik houd van vroege muziek, mede vanwege het collectieve element en de emotionele lading. Een paar nummers op ‘Platform’ leunen zwaar op koorzang, die een geweldige impuls kan geven aan gemeenschappelijke actie. Dat is noodzakelijk om ons te onttrekken aan het heersende escapistisch klimaat in eigentijdse muziek en kunst.”
“Ik ben me ook gaan realiseren hoe zeer muziek uit het zuiden zijn tijd vooruit was. Trap-muziek, die nu ongelooflijk populair is, is voortgekomen uit de Southern hiphop; Missy Elliott, Timbaland. Maar ook geweldenaars als Dolly Parton en de Carter Family. Pauline Oliveros komt uit Texas. Al die pioniers, en toch wordt dit deel van de wereld beschouwd als traditioneel.”

Intimiteit
Anderzijds blijft de laptop Herndons instrument, het gereedschap waarmee ze componeert. Ze voelt zich ermee vergroeid. Kritiek dat de laptop het lastig maakt om bewegingen in muziek te koppelen aan handelingen, vindt ze niet relevant. Dat belichtte ze uitgebreid in een scriptie waarmee ze haar studie aan Mills College in Oakland afrondde. “Ik wilde stelling nemen tegen cynische reacties bij opleidingsinstituten én in clubs op de laptop als instrument om op het podium muziek mee te maken. Ik heb optredens meegemaakt waarbij musici hun laptop verstopten achter retro-elektronica die ze nauwelijks gebruikten, enkel en alleen om geloofwaardig over te komen. Terwijl ik in mijn scriptie wilde aantonen hoe absurd dat is, wil ik die boodschap in mijn muziek achter me laten. In de omgang met dit gereedschap kweek je een nieuwe intimiteit die er onverbrekelijk mee verbonden is. Dat is waar het voor gemaakt is. En als je het niet gebruikt om nieuwe verbindingen te leggen, nieuwe keuzes en vormen te creëren – wat voor nut hebben die instrumenten dan? Ik heb me steeds moeten verdedigen tegen kritiek op die ideeën, maar ook dat heb ik achter me kunnen laten. De tijd heeft mijn gelijk bewezen.”

Ongelijkheid
Een belangrijk aspect van Holly Herndons werk is gemeenschapsgevoel, samenwerking. De lijst is lang, en omvat voor ‘Platform’ het Finse producersduo Amnesia Scanner, de sopraan Amanda DeBoer Bartlett en Claire Tolan, die zich vanuit Berlijn bezighoudt met ASMR, een mondelinge ontspanningstherapie op afstand. Herndon kiest haar muzikale partners zorgvuldig. Zo zingt ze het nummer ‘Unequal’ met Colin Self, lid van de drag-band Chez Deep en een uitgesproken lid van de gaygemeenschap. Het nummer gaat over Jeanne d’Arc. In een setting die doet denken aan muziek uit de renaissance verwijst ze naar strijd om gelijkheid. “Het nummer is ingebed in ideeën over eigentijds feodalisme: je ziet hoe verhoudingen op het gebied van macht en geld steeds schever komen te liggen, met de onderhand roemruchte ‘één procent’ die alle touwtjes in handen heeft. Colin en ik richten ons daarin tot Jeanne d’Arc, een symbool van vrouwelijkheid en kracht, én een eigenzinnige figuur in een brute klassenstrijd, die vervolgd werd vanwege haar geslacht en omdat ze mannenkleren droeg. Waar het in de kern om draait, is dat ik me echt zorgen maak om voorrechten waar geen grenzen meer aan worden gesteld, ongeacht of het gaat om sociale klasse, sekse of kleur. En Jeanne d’Arc leek de meest pakkende figuur om het voor te schrijven. De laatste vijf jaar heeft het concept van de ‘één procent’ zich wijd verbreid, en toch spreken kunstenaars zich niet uit over klassenverschillen en de ongelijke verdeling van macht. Daar gaat verandering in komen, maar muziek houdt zo vaak afstand van zulke onderwerpen.”

Rijkemensenfluisteraars
Herndon geeft een andere draai aan het thema van de superrijken in ‘Lonely at the Top’. Daarin krijgt een van die bevoorrechten een semi-erotische therapeutische behandeling. ASMR, een afkorting van ‘autonomous sensory meridian response’, is een rollenspel dat flink in bloei staat op het internet. Vaak gaat het om jonge vrouwen die geruststellende en opwekkende boodschappen fluisteren, en daarbij allerhande smakkende geluidjes maken. Het wordt geacht een rustgevende werking te hebben, en te zorgen voor aangename rillingen in de hoofdhuid, de nek en de rug van de luisteraar – bij de YouTube-variant werkt dat ongetwijfeld het best met een koptelefoon. Op ‘Platform’ wordt het in de vorm gegoten van een hoorspel, compleet met geluidseffecten, waar Herndon en ‘ASMRtist’ Claire Tolan in optreden.
Een fascinerende ontwikkeling, vindt Herndon: “Het is een subcultuur gebaseerd op geluid dat zich rechtstreeks op het lichaam richt. Ik heb gemerkt dat het werkt, tot op zekere hoogte. Net als het krassen met nagels over een schoolbord roept het onmiddellijk een fysieke reactie op. Wat me vooral interesseert is dat ASMR op het internet intimiteit propageert tussen mensen die elkaar niet persoonlijk kennen. Hoewel de werking niet wetenschappelijk is bewezen, voelen mensen zich erdoor aangetrokken, en ze gebruiken het om online intimiteit te creëren. Op dat vlak is het volkomen legitiem. In het nummer krijgt de sessie een lading van zelfbedrog. De man maakt gebruik van een betaalde dienst om op zachte, overredende toon gevleid te worden. Vrouwen fluisteren hem in het oor hoe goed hij is, en hoezeer hij deze behandeling verdient. Ongeacht of je in ASMR gelooft of niet, de boodschap lijkt me duidelijk. En die is juist ook interessant omdat het spierstelsel direct op de korrel wordt genomen.”
Het is afwachten wat het publiek van dit fluisterduet zal vinden. Herndon heeft het idee dat de meningen verdeeld zullen zijn, maar wilde het bij wijze van experiment toch op het album zetten. “Je ziet te vaak albums waar een band gewoon een vullertje op zet om maar aan genoeg lengte te komen. Ik probeer dan liever iets uit met het risico dat het niet bij iedereen over zal komen. ASMR is uitgegroeid tot een omvangrijke internetgemeenschap waar producenten van erotisch getinte video’s deel van uitmaken, maar ook mensen die met toewijding en nieuwsgierigheid proberen iets van intimiteit met anderen te delen. Dat gegeven vind ik bijzonder genoeg om in een nummer te verwerken. Of iedereen daar warm voor zal lopen, weet ik niet. Maar vullertjes werken sowieso niet.”

Wapenbroeders
In het oog springen vooral de bijdragen van haar vaste artistieke wapenbroeder Mathew Dryhurst en het Nederlandse ontwerpcollectief Metahaven. “Mat heeft een grote hand in mijn werk, eerst en vooral omdat hij heel direct en analytisch is. Zijn geest is echt een kraamkamer van ideeën. Het concept van een platform is een voortvloeisel van manieren die we onderzocht hebben om de komende tournee vorm te geven. Hij denkt na over de opzet en de uiteindelijke vorm, hij staat vaak met me op het podium. Hij kan ook een wildgroei aan ideeën terugbrengen tot bruikbare technieken, die ik vervolgens in mijn muziek gebruik. Zo heeft hij ‘net concrete’ software geschreven waarmee ik mijn surfgedrag op het internet onmiddellijk in mijn muziek kan inpassen.”
“Metahaven heeft ook een belangrijke rol gespeeld. Ze hebben de clips voor ‘Home’ en ‘Interference’ gemaakt, en de hoes voor het album ontworpen. Maar hun invloed op het album reikte veel verder. We hebben contact met hen gezocht omdat ze uitgebreid onderzoek hebben gedaan naar autonome gemeenschappen en groepen, en ze creëren nieuwe visuele concepten en verbeelding voor groepen die op die manier willen opereren. Wat zij proberen te ontwikkelen op het gebied van design is wat ik graag in muziek zie gebeuren, een nieuwe doe-het-zelf-mentaliteit. Als er één groep is die het idee belichaamt van ‘eigentijdse problemen vergen eigentijdse strategieën’, dan is dat Metahaven. Wat zij hebben gemaakt is het resultaat van meer dan duizend e-mails die heen en weer zijn gegaan.”
Gemeenschapszin is een sleutelwoord in Herndons werk. Het ligt ook ten grondslag aan ‘Platform’. Samenwerkingen kunnen bij haar vele vormen aannemen, van uitwisselingen met de Iraanse filosoof Reza Negarestani tot werk met de sekseneutrale modeontwerpers van 69 Worldwide. Voor Herndon is de laptop een verlengstuk van haarzelf, een knooppunt van verbindingen, een gereedschap voor communicatie en creativiteit. “Kunstenaars komen er wat mij betreft te weinig voor uit hoe belangrijk samenwerkingen en invloeden zijn. In ‘Platform’ zit zo veel werk en inbreng van anderen. Het is een en al uitwisseling. En je moet daar volkomen open en eerlijk in zijn, want dat is waar deze cultuur op draait. Zo creëer je gemeenschappen die haaks staan op een versplinterde omgeving waarin iedereen zijn eigen bedoelingen heeft. Ik wil een cultuur vertegenwoordigen waarin we van elkaar leren en elkaar ondersteunen. Door het samen te doen wordt het werk zeker tien keer zo sterk.”

*****KADER*****
Metahaven
Het Amsterdamse ontwerpcollectief Metahaven heeft een belangrijke rol gespeeld in het maken van ‘Platform’. Hun werk is zichtbaar in de clip van ‘Home’ en in de komende tournee van Herndon. Zij volgde hun werk al enige tijd toen ze in 2013 het eerste contact legde, aldus Daniel van der Velden, een van de oprichters van het collectief. “Vanwege een gedeelde interesse voor politiek en het internet hebben we een grote affiniteit met elkaars werk. Dat kwam mooi bij elkaar in de clip voor ‘Home’, een nummer over overheidsdiensten die gemakkelijk binnen kunnen dringen in je privésfeer. Haar stem is onschuldig en kwetsbaar. Voor haar gezicht komt een soort regensluier naar beneden van logo’s van diensten als de NSA en de CIA. Dat was vrij snel gedaan. Dat was prettig, want Holly is erg gevoelig voor details.”
“Het hoesontwerp was een veel grotere klus. Je moet in één beeld de toon en de strekking van het album zien te vangen. Ze stuurde de ene na de andere mix van de nummers op, waarbij de muziek elke keer complexer werd, alsof ze van een ruwe potloodschets een schilderij maakte met steeds nieuwe lagen verf. Terwijl de ontwerpen van haar label RVNG Intl. doorgaans nogal abstract zijn, wilden we haar hoofd op de hoes hebben. Naar ons idee is het ook geen abstracte elektronica die ze maakt. ‘Platform’ is in wezen een popplaat.”
“Haar gezicht zit half verborgen achter een soort vlag. Omdat haar muziek zo geschilderd klinkt en er zoveel lagen in zitten, wilden we daar een visuele tegenhanger van maken. Het wit, rood en grijs op de hoes is ontleend aan de kleurstellingen die Jim Thirlwell in zijn ontwerpen gebruikt. Hij is altijd een held van me geweest. Het is een bijzonder proces geweest. Je praat niet alleen over de clip of de hoes, maar over allerlei visuele referenties, je deelt de stemming die van het geheel uitgaat. Het is allemaal niet heel zakelijk en op afstand. Je maakt echt iets samen, in dialoog. Zo doen we dat ook met het ontwikkelen van de visuele aspecten van haar tournee. Als het moet in duizend mailtjes en Skype-gesprekken.”

Nog meer nieuws krijgen over muziek en kunst?

Schrijf je in op de Gonzo (circus)-nieuwsbrief!