CTM2017: emotie als revolutionair antidotum

Als medicijn voor de woede en angst die over onze planeet razen, beveelt CTM2017 meer liefde, solidariteit en het toelaten van emotie aan. Dat revolutionaire antidotum weerklonk ook in de woorden van Moor Mother, Gazelle Twin en Tommy Genesis.

Meer liefde en zorgzaamheid voor elkaar worden vaak als naïef bestempeld. Of als iets waar de markt een oplossing voor biedt in de vorm van wellness. Die ambiguïteit zie je ook in het campagnebeeld waarbij een vrouw de slapen van een andere vrouw masseert. Is de handeling zorgzaam of ‘commodified’? Zelfs het typisch Scandinavische ‘hygge‘ is ‘gecommodificeerd’ of een ‘verhandelbaar goed’ geworden, zo stelden we vast tijdens een reis in januari naar het Hoge Noorden. Daardoor resteerden er dit jaar overigens maar vier dagen CTM, het jaarlijkse festival voor ‘Adventurous Music and Art’ in Berlijn.

FILOSOFIE

Mocht dit een clickbait zijn, dan zou ik hierboven hebben geschreven: “vijf inzichten die je leven veranderen”. Want hoe kritisch je ook bent over CTM, elke keer kom je met een aantal eye-openers naar huis. Een Nederlandse kennis die niet in de culturele sector werkt, vroeg zich bij het concert van de elektronische muzikant Elysia Crampton  het volgende af: “Festivals die zich oorspronkelijk vooral richtten op audiovisuele performances en ‘pure’ elektronische muziek en kunst: moeten die tegenwoordig allemaal een dikke filosofische en politieke lading meekrijgen?” Een hoogst legitieme vraag.

De zoektocht naar ideeën om onze wereld een nieuwe richting te geven, is momenteel echter zo urgent dat er in de muziek zelf geen ontkomen aan is. Door de instroom en ontwikkeling van nieuwe ideeën in en door de elektronische muziek en kunst lijkt er momenteel simpelweg geen scheidingsmuur meer te bestaan tussen de domeinen kunst, muziek, filosofie en technologie. Adam Harper voorspelde dat al in het essay dat hij vijf jaar geleden voor Gonzo (circus) schreef, maar het zet zich nu met een enorme vaart door; en kent vele, schijnbaar onoverzichtelijke vormen. De volledige impact zal wellicht pas over een paar jaar duidelijk worden, en festivals die werkelijk bijdetijds willen zijn – ook die in Vlaanderen en Nederland – kunnen niet anders dan daarop reflecteren.

VHS

Joep van Liefland - Video Palace #44
Joep van Liefland – Video Palace #44

Daarom blijven CTM en zusterfestival Transmediale interessant: naast een stampende set van het duo N.M.O. in Berghain of het nieuwe drone-project met beats van Dylan Carlson en Kevin Martin (The Bug) in de ouderwetse parochiezaal Heimathafen zijn er lezingen, tentoonstellingen en ontmoetingen die je denken over de toekomst een heel nieuwe wending geven. Op de tentoonstelling naar aanleiding van 30 jaar Transmediale – ‘Ever Elusive’ getiteld – is dat mooi te zien. Middenin de expositieruimte van het pas in zijn volle glorie herstelde Haus der Kulturen der Welt (1957) staat Joep van Lieflands ‘Video Palace #44 – The Hidden Universe’. Die gigantische ‘sculptuur’ bestaat uit houten planken en circa 20 000 videobanden.

Zwarte VHS-tapes met handgeschreven etiketten, die rommelmarkthandelaars tegenwoordig alleen nog letterlijk aan de straatstenen kwijt kunnen. De kans dat de VHS opnieuw hip wordt, zoals het vinyl, is immers klein. De bezoeker kan in de sculptuur stappen, waar tl-verlichting zorgt voor vaalgroen, zachtjes flikkerend licht dat doet denken aan de eveneens verdwenen videotheken. Zo is van Lieflands ‘Video Palace’ een eerbetoon aan een medium dat dertig jaar geleden ideeën stockeerde en ook genereerde, maar nu volledig overbodig is geworden. Wat vijf of tien jaar geleden nog over je hoofd leek te gaan tijdens de Transmediale, is nu ingeburgerd. Het is dan ook een goed teken als je vandaag slechts 50% van wat er op Transmediale gebeurt, begrijpt. De puzzelstukjes vallen later wel op hun plaats.

ALIENS

Evan Roth - Burial Ceremony (Caroll / Fletcher Gallery, London)
Evan Roth – Burial Ceremony (Caroll / Fletcher Gallery, London)

De HKW-expositie ‘Alien Matter’ bevatte naast vreemde fysieke materie veel vervreemdende ervaringen. De Nederlandse kunstenaar Constant Dullaert tweakte Googles Deep Dream – gebaseerd op neurale netwerkingen die leren door artificiële intelligentie en die unieke trekken van mensen idenficeren – en maakte er ‘DullDream’ van: upload bijvoorbeeld een foto van Donald Trump en de computer spuwt een foto uit waarbij alle persoonlijke karakteristieken zijn weggevaagd. Pattern recognition wordt aldus pattern hallucination. Probeer het eens met een foto van jezelf! Of ga subversief aan de slag met je 3D-printer, met ‘The 3D Additivist Cookbook’ van Morehshin Allahyari en Daniel Rourke: een update van het befaamde anarchist cookbook.

Kettingreacties – zoals in het beroemde kunstwerk ‘Lauf der Dinge’ van Peter Fischli und David Weiss – blijven fascinerend. Het gegeven keert nu terug in hoogtechnologische vorm, zoals Jeroen van Loons ‘An Internet’ (2015) en Katja Novitskova’s ‘Swoon Motion’ (2015). Dat de algoritmische werkelijkheid soms grilliger en associatiever, en minder causaal in elkaar zit, toont Suzanne Treister in ‘HTF The Gardener’ (2014-15). Dat is een multimediale installatie over een fictieve High Frequency Trader – ook Sonic Acts dook al onder in de fascinerende wereld van de HFT – die door zijn werk aan pure pattern hallucination begint te leiden en een deur naar een andere werkelijkheid vindt waar hij algoritmische intelligentie probeert te koppelen aan zijn geweten door middel van onderzoek naar psychotrope stoffen. Mooi in al zijn eenvoud en hopelijk ooit te bewonderen op een gepaste buitenlocatie, is Evan Roths ‘Burial Ceremony’ (2015/17). Of hoe een sculptuur van gevlochten glasvezelkabels die de High Frequency Trade steeds sneller maken, troost kan bieden.

En mocht de Nederlandse premier Mark Rutte – die beweert innovatie hoog op de agenda  te hebben staan – een bezoek aan Transmediale overwegen, dan is een workshop van Aliens in Green wellicht interessant. In Xenopolitics #1: Petro-bodies and Geopolitics of Hormones wordt de vraag gesteld wat nog normaal is in een omgeving die compleet vervuild is door synthetische chemische stoffen die ons hormoonsysteem in de war sturen. Hebben bijvoorbeeld queers en iedereen die afwijkt van ons eco-hetero-normatief waardensysteem geen plaats in deze wereld? Aliens in Green pleit voor xeno-solidariteit om zo het begrip ‘normaal’ voor eens en altijd als ‘toxic waste’ te bestempelen. Weg ermee dus.

MEXICO

Ariel Guzik
Ariel Guzik

Van alien bodies en dito agents naar een tentoonstelling over experimentele Mexicaanse elektronische muziek: het is misschien een grote stap maar geen al te gekke, want sommigen geloven dat de Maya’s contact hadden met buitenaardse wezens. ‘Critical Constellations Of The Audio-Machine in Mexico’ wordt gekenmerkt door een bizarre tentoonstellingsopbouw en schijnbaar door een vertaalrobot gemaakte zaalteksten. De veronderstelde voorkennis over de geschiedenis van Mexico maakt de tentoonstelling van curator Carlos Prietos Acevedo nog ondoorgrondelijker. Ook het concept Indio-Futurism wordt zonder enige context geïntroduceerd, net zomin als de esthetische criteria worden toegelicht.

Ook de verbindingen tussen heden en verleden zijn rommelig opgezet: het nieuwe werk ‘Psychic voices’ van Ariel Guzik met botten van zeezoogdieren is zowel visueel als auditief poëtisch en krachtig, maar waar het in het geheel past, blijft raadselachtig. Plompverloren in een gang staat de eerste modulaire synthesizer die ooit in Mexico werd gebouwd. De aanwezigheid van de Amerikaanse componist Conlon Nancarrow (1912-1997) lijkt op een constructie om de platencollectie en kennis van de curator te etaleren. Nancarrow verliet in 1940 de Verenigde Staten: hij was er niet meer welkom wegens zijn communistische sympathieën. Nancarrows belang wordt in de tentoonstelling geduid door een contextloos citaat van componist Ligeti en het laten horen van zijn ‘Piano Studies, 1977-1984’. De nieuwsgierige bezoeker die Wikipedia raadpleegt, ontdekt algauw dat einzelgänger Nancarrow niet echt iets met Mexico had. Hij verpersoonlijkt hier dan ook vooral de naoorlogse internationaal gerichte moderniteit van Mexico – net zoals het stridentisme, een avant-gardestroming uit het interbellum of het werk van de fotografe Tina Modotti, overigens een van de weinige vrouwen in de tentoonstelling.

Via Lactea
Via Lactea

Hopelijk komt er in de toekomst een grondig onderzoek naar de elektronische muziek en kunst in heden en het verleden van Mexico, want intrigerend is het zeker. Er zitten ook interessante ontdekkingen in de tentoonstelling, die nog tot 19 maart te zien is in Kunstraum Kreuzberg Bethanien. Muziekliefhebbers die niet meer in Berlijn geraken voor half maart, googlen even het werk van Héctor Quintanar, Roberto Morales’ ‘Nahuál II, 1990-1997 of de compositie voor fotocamera’s van de jonggestorven multidisciplinaire kunstenaar Ángel Cosmos: ‘Musica de Cámera’ (1989). Ook Antonio Russeks ‘Paisaje Circular’ (1984) en het hyperbolische werk ‘Eu’on’ van Julio Estrada uit 1980, gemaakt met Xenakis’ UPIC-systeem, vragen om verdere verkenning.

Liefhebbers van mooie platenhoezen kunnen gaan cratediggen naar de originele uitgave van ‘Via Lactea’ van Carlos Alvarado en Jorge Reyes. Het andere nieuwe werk dat mij kon bekoren, is Angélica Castelló’s ‘Magnetic Islands’. Die componiste en audiovisuele kunstenaar maakte een memory blanket van oude tapes. Dat ‘zeewier van tapes’ (in verschillende kleuren) ligt glinsterend uitgestald in een donkere ruimte, waarbij flarden geluid en muziek uit twee oude radio’s weerklinken.

HERIJKING

Sinds CTM in 2013 en 2014 een storm van kritiek over zich heen kreeg over het al te witte en mannelijke programma, is er zowel op het podium als in de debatten veel aandacht voor diversiteit. Al enkele jaren wordt er grondig ingegaan op gender, en ook black feminism en niet-westerse filosofie komen steeds nadrukkelijker aan bod. Op vrijdag 3 februari waren twee panels gewijd aan gender in muziek. Het Haagse platform New Emergences was intussen al aan zijn zesde aflevering toe waarbij er werd ingegaan op safe spaces en op persoonlijke ervaringen van de componist Marije Baalman. De voorbeelden die zij gaf over genderdiscriminatie in haar eigen carrière waren herkenbaar en toch nog steeds schokkend. Interessant was ook een analyse van de componist Anne Wellmer van het tape-archief van het Haagse Sonologie: van de 482 verschillende componisten waren er slechts 23 vrouwelijke.

Terwijl het eerste panel het perspectief toonde van een aantal ervaren vrouwen in muziek, kwamen in het tweede panel drie vrouwen aan bod die aan het begin van hun carrière staan en vanuit hetzelfde ‘er klopt iets niet’-gevoel organisaties door en voor vrouwen opzetten. Naast Ena Lind (Mint Berlijn) en Lenora Thornton (Sister) was er UMFANG van het New Yorkse collectief Discwoman. En die nieuwe initiatieven bleken vaak nog erg zoekende te zijn. Discwoman Emma Olson – die later als UMFANG de laatopblijvers door het dak van de Panorama bar in Berghain liet gaan – kon haar ervaringen al helder kaderen binnen onevenwichtige machtsrelaties. Hopelijk hoeven die geëngageerde vrouwen niet ‘older, sadder en wiser‘ te worden, maar ouder en trots op verandering.

BLACK FEMINISM

De strijdbaarheid is er, maar het vuurtje mag zeker verder worden opgestookt. Het is daarom goed dat CTM het thema op de agenda blijft zetten, ondanks geluiden dat het nu ‘toch wel genoeg is geweest’. Rasheeda Phillips (van Africafuturist Affair) en performer Moor Mother hadden absoluut geen last van geïnternaliseerde patronen. Bovendien hielden ze zich – met hun gedegen kennis van de filosofie van het feminisme – verre van essentialistische verklaringen. Zo werd tijdens het panel van New Emergences geopperd dat vrouwen meer kansen en prijzen zouden krijgen, als formulieren voor residencies en procedures voor awards zouden vertrekken vanuit processen en niet vanuit producten. Die ronduit essentialistische visie op iets ‘wat natuurlijk vrouwelijk’ zou zijn, bezorgde niet alleen mij een hoge bloeddruk.

Wie kan bewijzen dat vrouwen procesgerichter zijn dan mannen en mannen productgerichter? Na meer dan een eeuw feminisme en neurologisch onderzoek weten we intussen dat identiteiten niet alleen een combinatie zijn van nature en nurture, maar ook vaak van ‘geconstrueerde nature’. Uit een gloednieuw onderzoek bleek bijvoorbeeld dat meisjes hun gender op vijfjarige leeftijd even slim vinden als jongens, maar op zesjarige leeftijd is dat door intensiever contact met de buitenwereld al omgekeerd en denken ze dat mannen slimmer zijn dan vrouwen. Hoog tijd dus om het essentialisme te begraven.

NOORD-ZUID/OOST-WEST

Rasheeda Phillips & Moor Mother
Rasheeda Phillips & Moor Mother

Dat wordt ook duidelijk na het panel met Rasheeda Phillips (Afrofuturist Affair) en Moor Mother (Camea Ayeway) over black feminism, intersectioneel feminisme, inclusiviteit ende  Afrikaanse filosofie (zowel de historische als de hedendaagse) die andere noties van tijd hanteert. Aangezien tijd ons grootste ‘verhandelbaare goed’ is – zoals de betreurde Mark Fisher in zijn essay Time Wars aantoonde – is dat interessant om verder uit te diepen.

Aan het einde van de artist talk vroeg iemand uit het publiek of Camea Ayeway aan zelfzorg deed omdat ze voortdurend met heftige zaken als slavernij en racisme bezig is. Met een flinke roll eyes begon Ayeway aan een rant tegen de wellness-cultuur, zittend onder het veelzeggende CTM-campagnebeeld. Ze wist het ook niet – behalve misschien de tv het raam uitgooien … . En boos blijven over onrecht: daar zat ook iets moois in als vorm van zelfzorg. Zelfgenoegzaamheid is toxisch.

Een ander thema dat CTM op de kaart blijft zetten, is het overbruggen van grenzen. dee Roemeeense cratedigger Dragoș Rusu (van online magazine The Attic in Boekarest en het Outernational Days Festival) draaide twee uur lang een sublieme mix van oost en west zonder clichés in YAAM.

TURKIJE

Oost en West komen niet alleen samen in Roemenië, maar ook in Berlijn. Gezien de aanwezigheid van een grote Turkse gemeenschap in het stadsdeel Kreuzberg (waar de conferentie plaatsvindt) en de influx van Turkse kunstenaars die het ongunstige klimaat in Turkije ontvluchten, was het niet meer dan logisch dat er ook een panel op het programma stond over de situatie van kunstenaars in Turkije en de Turkse diaspora. Interessant was het werk van curator en producer Ipek Ipekcogliu, die vanuit Berlijn een organisatie heeft opgezet om Turkse kunstenaars in Turkije en Berlijn te ondersteunen, praktisch en met liefde.

In onze verontwaardiging over de autocratische richting die Turkije opgaat vergeten we vaak dat vooral praktische zaken de werking van clubs, festivals en magazines belemmeren. Velen waren afhankelijk van bijvoorbeeld sponsordeals met drankmerken. Sinds dat verboden is, hebben ze andere businessmodellen moeten ontwikkelen. Zero Magazine gaf er na acht jaar de brui aan geven, het creatieve team verhuist binnenkort geheel naar Berlijn. Ook de algehele rechtsonzekerheid en de devaluatie van de Turkse lira maken de werking van culturele organisaties er niet gemakkelijker op.

RE-KOLONISATIE

Ook de toekomst van die muzikanten die zich nu vestigen in Berlijn, stemt to nadenkene: terwijl ze in Istanboel goed konden overleven als technomuzikant, kunnen ze zich in Berlijn moeilijk onderscheiden. Of ze zich dan maar weer op hun roots moeten gaan richten – inclusief de invloeden uit het Ottomaanse culturele erfgoed – is nog maar de vraag. En is vertrekken uit Turkije geen vaandelvlucht? Clubeigenaar en dj Barış K. verzette zich tegen eenzijdige interpretaties van het geopolitieke kluwen dat Turkije intussen is geworden waarbij zowel hij aangaf dat zowel Oost als West belang lijkt te hebben bij een destabilisatie en bestempelde de huidige braindrain als rekolonisatie.

Hij heeft er ook een hard hoofd in dat de revolutie nog gaat komen in Turkije of Istanboel: het Gezi-protest bleek een maat voor niets (al zeggen anderen dat het de basis heeft gelegd voor nieuwe grassroots organisaties) en intussen heeft iedereen zich – onder druk van fear politics teruggetrokken in zijn eigen bubbel.  Volgens de dj is de scene dood, zeker in het Europese deel van Istanboel, waar de aanslag op oudejaarsavond zeker geen goed aan heeft gedaan. Het enige positieve nieuws de panelleden was dat er sinds kort meer aandacht is voor lokale artiesten. En dat de lokale scene opleeft. Echter, de dag na een aanslag opnieuw feesten, zoals in Libanon, zit er nog lang niet in: Istanboel blijft bang.

GAZELLE TWIN

Gazelle Twin
Gazelle Twin

Angst en woede tref je niet alleen aan in Turkije, maar overal waar de middenklasse hard getroffen wordt door het neoliberale beleid dat ondanks de crisis gewoon keihard doorgaat. De suburbs – ooit gebouwd om jonge gezinnen in moderne comfortabele woningen te huisvesten – zijn nu niet meer synoniem met burgerlijkheid, maar met neergang en verlies van samenhorigheid, terwijl door achterdocht mensen uit elkaar worden gedreven. Het hartverscheurende ‘I Daniel Blake’ van Ken Loach staat al weken op mijn netvlies gebrand.

Gazelle Twin heeft de woede om die inhumane neerwaartse spiraal en het dito discours – ‘ziekte en pech heb je aan jezelf te danken’, ‘vluchtelingen zijn criminelen’ et cetera – omgezet in een beklijvende performance. Op een groot rood scherm werd ‘The Suburbs Dream Of Violence’ geprojecteerd. Dat is de beginzin van JG Ballards dystopische, gewelddadige ideeënroman ‘Kingdom Come’ uit 2006. Voor het scherm staan twee fitnesstoestellen. Vervolgens worden op het scherm brutalistische roltrappen in zwart-wit, tl-verlichting, parkeergarages en non-places getoond. Elisabeth Bernholz en haar partner Jez Bernholz lopen met hoodies en zwarte plastic vuilzakken rondom de fitnesstoestellen tot ze erop plaatsnemen en al zwoegend en bijna chantend hun jammerklacht over de grime en post-dubstep uitstrooien tot het geheel uitmond in een kakofonie van grauwstedelijke geluiden, beelden en gewelddadige gebaren. Dat is kunst, dat is muziek en dat is filosofie. En allemaal van nu.

Dat maakte het contrast met ‘Lexachast’ van Bill Kouligas, Harm van den Dorpel en Amnesia Scanner groot. De dubbele schermprojectie met actuele en historische beelden die associatief in elkaar overvloeiden, deed niet alleen mij denken aan digitale kunst uit het verleden. En de koele, afstandelijke en vrij banale elektronische muziek riep geen enkele emotie op. Gezien het thema van CTM een gemiste kans.

Dat in tegenstelling tot Tommy Genesis. De 26-jarige rapster bracht door haar vlijmscherpe lyrics over seks, religie en ras bovenop een mix van gejatte en eigentijdse beats de YAAM-club tot ontploffing. Emotioneel, rauw, sterk: een nieuwe vorm van liefde overspoelde het publiek.‘They gonna’ take me to court for my vision/Take me to court them chains don’t hold/Take me to court them chains/They gonna’ bring to the stand all my women’ zingt ze in ‘Executive’. Ze verontschuldigt zich omdat ze nog niet genoeg materiaal heeft dat ze live kanbrengen, dus herneemt ze  het bijtende ‘They Cum They Go’ . Tommy Genesis blijft, is boos en preekt de inclusieve revolutie.

Gezien: CTM-festival, Berlijn, 1-5 februari 2017.

tekst:
Ruth Timmermans
beeld:
31865231644_fe3dedd720_k
geplaatst:
wo 8 feb 2017

Nog meer nieuws krijgen over muziek en kunst?

Schrijf je in op de Gonzo (circus)-nieuwsbrief!