Hamdan heeft nooit echt het gevoel gehad dat ze ergens thuishoorde. Haar roerige levensgeschiedenis maakte haar tot een insider-outsider. Ze werd in 1976 geboren in Libanon, ten tijde van de Libanese Burgeroorlog (1975-1990), en groeide daarna op in Abu Dhabi, Griekenland en Koeweit. Op haar dertiende dwong de invasie van Koeweit door het Irak van Saddam Hoessein haar familie terug te keren naar Beiroet, waar haar ouders en familie vandaan kwamen. Ze kwamen terug in een land dat grotendeels in puin lag, nog tijdens het staartje van de burgeroorlog.
Muziek, liedjes maken en covers spelen op gitaar (met zang in verschillende Arabische dialecten) was voor haar een manier om haar ervaringen te verwerken. Samen met producer en multi-instrumentalist Zeid Hamdan (geen familie) zat ze in een rockband. Deze samenwerking groeide in 1997 uit tot haar eerste grote muziekproject, waar in de bandnaam verwezen wordt naar de Libanese wederopbouw: Soap Kills. Men was in die tijd bezig om Beiroet en het hele land schoon te maken en de oorlogssporen weg te wassen. In de toentertijd lokaal opbloeiende elektronica-scene vermengde het duo klassieke Arabische liederen met elektronica en inspireerde daarmee een naoorlogse generatie die zich vaak als vreemden in hun eigen land voelden. Hamdan kon dankzij het zingen aan de realiteit ontsnappen en in de kunst eigen antwoorden vinden op de vele onbeantwoorde vragen die ze had in het prachtige, maar door sektarisch geweld nog steeds verdeelde land. Met hun muziek gaven ze mede vorm aan de toekomst van Libanon en de omliggende regio. Soap Kills bracht drie albums uit die tot internationaal succes leidden.
HAMDANISTAN
Uit deze vruchtbare voedingsbodem groeide Hamdan daarna verder als artiest. Ze ruilde Beiroet in voor Parijs, uit een behoefte aan een veiligere en meer stabiele leefomgeving. Daar werkte ze de afgelopen jaren samen met allerlei kunstenaars die haar ‘Hamdanistan’, haar door haar rijkgeschakeerde achtergrond gekleurde visie, verder hielpen vormgeven. Ze werkte onder meer onder de noemer Y.A.S. samen met de Franse producer Mirwais, die op hun album ‘Arabology’ (2009) met zijn gitaar en synthesizers verantwoordelijk was voor wat hij zelf ‘een goede westerse productie met een echte Arabische identiteit’ noemt. Daarna begon Hamdan onder haar eigen naam muziek te maken met producers en muzikanten, en gaandeweg raakte ze vanuit haar interesse voor film ook meer betrokken bij het regisseren van haar muziekvideo’s. Op haar eerste solo-album ‘Ya Nass’ (2012) werkte ze voor het eerst samen met de Franse producer Marc Collin, bekend van Nouvelle Vague, de band die veelal (post-)punk- en newwave-hits in bossanova-stijl uitvoert met wisselende zangeressen. Dit sluit goed aan op Hamdans muziekpraktijk, waar covers sinds het begin een evenwaardige rol in spelen als zelf gecomponeerde nummers.
Op ‘Al Jamílat’ uit 2017 werkte ze samen met diverse producers, maar voor haar nieuwe plaat ‘I Remember I Forget’, besloot ze Collin opnieuw te benaderen. Over die samenwerking merkt ze op dat er tussen hen geen ego-strijd is. En dat er veel ruimte is voor het speels knippen, plakken, loopen en vervormen van muziekfragmenten: ‘We hebben plezier. Dat is superbelangrijk. Daar is iets magisch aan, het doet me soms denken aan twee kinderen die samen spelen op een speelplaats.’
PLAZA
Het ontstaansproces van haar nieuwe album ‘I Remember I Forget’ was een zware bevalling. Het duurde even voordat ze weer de studio indook. ‘Het was moeilijk voor mij om te beginnen. Want ik voelde dat ik op persoonlijk vlak opnieuw verbinding moest maken met muziek, en met wat ik met mijn muziek wilde zeggen. Door al het touren en gedoe rond sociale media voelde ik een zekere disconnectie. Dus ik gaf mezelf de tijd. Ik zat in een persoonlijke crisis en worstelde met de vraag: waarom doe ik dit eigenlijk? Dat is een vraag je niet in één dag kunt beantwoorden. Het is een reis. En dan was er ook nog een opeenstapeling van andere crises: de situatie in Libanon, oorlogen, de economische crisis. Je had in die periode ook Covid, wat het gevoel gaf dat de wereld afstevende op iets echt angstaanjagends.’ Midden in de Covid-tijd zaten veel mensen opgesloten in hun huizen, maar Hamdan en haar man, de Palestijnse filmmaker Elia Suleiman, waren in die tijd op reis en vertoefden veel buiten op het eiland Sicilië alwaar ze zich onbekommerd konden terugtrekken in de natuur. ‘Er is iets dat je uit de natuur haalt dat moeilijk uit te leggen is. Het gevoel dat je geworteld bent. Het gevoel dat er schoonheid buiten je bestaat. Het gevoel dat de wereld doorgaat, ondanks alle tragedies die mensen meemaken. De zon komt nog steeds op en gaat nog steeds onder. De vogels blijven migreren.’ Hamdan vertelt dat ze kracht en hoop ontleent aan plekken die haar vervullen van vreugde, die haar leven in beweging brengen en haar laten ‘opstijgen’. Op Sicilië vond ze zulke plekken: ‘Ik herinner me dat er plekken waren waar, als je bij zonsondergang naar een plaza ging met veel bomen, er honderden vogels tegelijk lawaai maakten. Het was magisch om te midden van dat klankspel te staan, onder de bomen te lopen en helemaal ondergedompeld te worden in iets unieks. Ik heb geprobeerd het te filmen of op te nemen, maar dat lukte niet. Het was gewoon een ervaring om te beleven en om van te genieten.’ Hamdan kon in die periode ook de tijd nemen om opnieuw verbinding te maken met mooie dingen als meditatie, yoga, familie, vrienden – gewoon leven zonder de druk om productief te moeten zijn. Op een bepaald moment besloot ze toch weer aan een album te willen werken. ‘Ik begon het verlangen te voelen om antwoorden te vinden. Ook al vind je nooit simpele antwoorden, toch helpt het om actie te ondernemen en ergens aan te beginnen. Om te midden van dat overweldigende gevoel en al die schokken te komen tot iets productiefs. Maar wel op mijn eigen voorwaarden. Ik wilde geen druk op mezelf leggen. Ik wilde aan niets anders denken dan aan het verlangen en het plezier om opnieuw te werken – met artiesten, met muzikanten. Ik wilde opnieuw werken aan liedjes, de taal vinden die ik wilde uitdrukken en op een of andere manier mijn ervaringen, die me veel pijn hebben gedaan, omzetten in kunst en muziek. En dat is de chemie van muziek en kunst. Het is een geweldig geschenk van het universum dat je de mogelijkheid of het voorrecht hebt om verdriet en lijden te transformeren in iets anders.’
Ik heb het gevoel dat ik op twee plaatsen tegelijk leef.
VRAGEN
Het eerste lied dat Hamdan voor het nieuwe, tien nummers tellende album schreef was ‘Hon’, een lied over haar ervaring als getuige op afstand van de ammoniumnitraat-explosie in de haven van Beiroet in 2020. En ook over het onvermogen om zich in Parijs emotioneel los te koppelen van Beiroet, waar veel van haar familie en vrienden wonen. ‘Ik heb het gevoel dat ik op twee plaatsen tegelijk leef. En op een bepaalde manier is dat een vloek, omdat onze regio vaak het doelwit is en door zoveel conflicten en oorlogen wordt geteisterd. Maar tegelijkertijd maakt het veel dingen duidelijk en geeft het je de helderheid die je nodig hebt om keuzes te maken – politiek, artistiek, ethisch – over hoe je je leven leidt.’ Naarmate de tijd vorderde voelde Hamdan dat ‘Hon’ ook over andere plekken en tragedies in de wereld ging, zoals in Gaza, over hoe je omgaat met de gapende wond die het geweld achterlaat. ‘Wat doe je wanneer je zoveel geweld ziet of ondergaat, wanneer je dicht bij het epicentrum van geweld staat? Hoe ga je om met dat geweld? Laat je het innerlijk woeden? Of vind je een manier om het te transformeren? En dat is een voortdurend proces, dat nog steeds loopt.’
Ze is bezorgd over de toekomst, maar ziet de ontwikkelingen ook als een bron voor creativiteit, voer voor kunstenaars om mensen een spiegel voor te houden. ‘We leven niet in vrolijke tijden. Ik zie de wereld een gevaarlijke richting uitgaan. Er is zoveel hypocrisie, zoveel manipulatie. Er gebeurt van alles waar we ons niet bewust van zijn. En het gaat heel snel. We leven echt in een gevaarlijk moment, waarin rechten en internationaal recht hun kracht verliezen. Wanneer ik de opkomst van extreemrechts overal zie – vooral in Europa, maar ook in de muziekwereld – en globalisering, nationalisme, de centralisatie van kapitaal, enzovoort, dan ben ik ervan overtuigd dat er nog meer vragen zijn die gesteld moeten worden.’
Yasmine Hamdan speelt op 24 februari bij HaConcerts (Gent), waar ze haar nieuwe album ‘I Remember, I Forget’ presenteert. Speciaal voor dit concert hebben we dit artikel opengezet. Mis het concert niet!
