Het gaat me niet om het instrument, maar om de klank die ik eruit wil halen.
Al vier decennia is Masami Akita, beter bekend als Merzbow, synoniem met noise – een genre dat hij heeft uitgerekt, vervormd en systematisch ontwricht. Akita’s benadering is al meer dan veertig jaar een oefening in transformatie: van noise tot laptoplawaai, van metaalpercussie tot veganistische noisepolitiek; van lo-fi cassettemanipulaties tot digitaal gegenereerde werelden waarin geruis (bij gebrek aan een beter Nederlands woord) een taal op zich wordt.
Collages
De oorsprong van Merzbow ligt eind jaren 1970, in een reeks geïmproviseerde sessies met Seiji Mizutani. Daaruit vloeide ‘Merzbow Lowest Music & Arts’ voort, Akita’s eerste soloproject: een conceptueel vehikel dat ambientgeluiden, tape-feedback en straatgeluiden samenbracht tot auditieve collages. ‘Het idee was ‘muziek voor cassettebandjes’ te maken,’ legt hij uit. ‘Het behelsde het opnemen van omgevingsgeluiden, collages van geïmproviseerde optredens, tapeloops, feedback van audiomixers, metalen snaarinstrumenten, en samples en scratches van platen en cd’s. Vervolgens fragmenteerde en mixte ik het geheel van deze geluidsbronnen tot collage-achtige werken. Gedurende de jaren 1980 had ik af en toe studiosessies met Mizutani en soms gebruikte ik opnames van die sessies als materiaal voor mijn werken. Maar het mixen van de werken van Merzbow deed ik altijd al zelf.’
Voor het debuutalbum ‘Material Action 2’ kreeg Akita materiaal van Mizutani, zoals het geluid van een typemachine en synthesizers en mixte hij dat in de studio. In ‘Battoutai with Memorial Gadgets’ creëerde hij een stijl die leek op pseudo-musique concrète, door platen te samplen. Op ‘Ecobondage’ en ‘Storage’ gebruikte hij een zelfgemaakt metalen snaarinstrument, door pianodraden te spannen over een op straat gevonden blikken kledingkoffer – dat alles gemixt met mixerfeedback en tape. En op het album ‘SCUM’ deconstrueerde en reconstrueerde hij sessie-opnames met Mizutani – waarbij ‘SCUM’ staat voor Scissors Cutting Up Merzbow.
Laptop
De uitvinding van compacte, op maat gemaakte instrumenten die geschikt waren voor vrije beweging tijdens optredens, vormde een cruciaal element in het versnellen van zijn noisetexturen. ‘In die tijd werd mijn sound, onder invloed van grindcore en death metal en het dynamische bereik van de cd, steeds intenser en luider. Beïnvloed door techno en experimentele muziek voegde ik vervolgens minimalistische bassen en synthesizers toe. Aan het eind van de jaren 1990 verschoof mijn focus naar laptop-gebaseerde optredens. Deels om praktische redenen: ik wilde geen zware Moogs meer meeslepen naar optredens. Laptops stelden me in staat live op te treden met maar één apparaat, maar uiteindelijk gebruikte ik twee laptops en andere apparatuur en nam het aantal analoge apparaten weer toe.’
Veel improvisatoren hebben een intieme relatie met één instrument, maar Merzbow heeft altijd een breed scala aan geluidsbronnen omarmd. Hoe benadert hij improvisatie in de studio of live, en welke rol speelt onvoorspelbaarheid in zijn proces? ‘Ik zie mezelf niet echt als improvisator. Als het gaat om onvoorspelbaarheid, gebeurt het vaak door meerdere lagen onvoorspelbaar te combineren tijdens het experimenteren met geluid – wat resulteert in verrassende effecten.’
AI
Hoewel de naam Merzbow verwijst naar Kurt Schwitters’ Merzbau en het dadaïsme, experimenteert hij de laatste tijd met AI. Zijn visuele output – albumhoezen, live visuals – is inmiddels grotendeels door AI gegenereerd. ‘Dat is een nieuwe dimensie: de performance als audiovisueel ecosysteem. In recente AI-gegenereerde kunst ben ik vooral beïnvloed door figuratieve schilderkunst uit de Renaissance, het maniërisme en het surrealisme. Soms train ik de AI ook met mijn eigen, op Dada geïnspireerde collages.’
Toch zijn de tactiele, ruwe methodes van vroeger niet volledig verdwenen. ‘Toen ik nog condensatormicrofoons en cassetterecordermicrofoons gebruikte, kon ik geluiden met die eigenschappen opnemen. Tegenwoordig gebruik ik niet veel microfoons meer om op te nemen – niet meer dezelfde technieken dus, maar wel die ruwe, tactiele geluiden. Met name geluiden die ik maak door het wrijven of slaan op mijn zelfgemaakte metalen instrumenten met veermechanismen.’
Veganisme
Het geluid van Merzbow is gevormd door progressieve rock, free jazz, Japanse underground en elektro-akoestische pioniers, maar zijn drijfveren liggen deels buiten de muziek. Sinds hij in 2003 veganistisch ging leven zijn dierenrechten een terugkerend thema. ‘Ik drink niet meer. Ik rook niet. Ik ben gestopt met afterparty’s. Ik speel alleen in rookvrije locaties. Het is mijn manier om verantwoordelijkheid te nemen.’
Ook over AI heeft hij uitgesproken meningen: volgens Merzbow is die te mensgericht. Wat bedoelt hij daarmee? ‘Ik ben gefascineerd door de gedachte dat zogenaamd ‘mensvriendelijke AI’ dierenrechten en dierenwelzijn systematisch negeert. AI is doorgaans ontworpen om menselijke efficiëntie en belangen te maximaliseren. In sectoren als de veehouderij betekent dit vaak dat dieren worden gereduceerd tot productiemiddelen, waarbij hun welzijn en gezondheid ondergeschikt zijn aan economische doelen. Het is van cruciaal belang dat ethische kaders voor AI-ontwikkeling expliciet rekening houden met het perspectief van dierenrechten en -welzijn.’
Als we vragen welke rol hij ziet voor noise in de hedendaagse maatschappij en welk potentieel hij erin ziet voor verzet of transformatie zegt Akita te weigeren noise in te zetten als activistische propaganda. Hij laat de paradox juist bestaan. ‘In deze tijd van diversiteit is het moeilijk om te discussiëren over het potentieel van een specifiek muziekgenre om verzet of transformatie teweeg te brengen. Misschien vind je het tegenstrijdig dat ik muziek maak en tegelijkertijd opkom voor dierenrechten, maar muziek is iets persoonlijks. Sommigen zouden denken dat ik vreedzame muziek zou moeten maken om dierenrechten te promoten, of juist brute om het lijden van dieren te verbeelden. Maar ik doe geen van beide. Ik maak gewoon Merzbow-muziek. Dat is mijn manier.’
Organisch
De hardware mag dan veranderen, maar de filosofie blijft hetzelfde: Merzbow maakt geen muziek vanuit conventies of verwachtingspatronen, maar vanuit materiaal, machines en processen. Hij noemt zichzelf dan ook geen improvisator, ondanks zijn reputatie als noiseperformer. Hoe speelt onvoorspelbaarheid een rol in zijn werk? ‘Tijdens het experimenteren combineren verschillende lagen zich soms op onverwachte manieren. Dat geeft verrassende effecten, maar ik plan dat niet. Ik werk organisch.’
Die ‘organische’ benadering klinkt op het eerste oor ironisch, gezien zijn voorkeur voor digitale structuren, zelfgebouwde metalen objecten en artificiële beelden. Maar voor Akita is het juist in de ruis – in de spanning tussen chaos en orde – dat er zoiets als authenticiteit ontstaat. Zijn nieuwste esthetische fascinatie: AI. Niet alleen als technologie, maar ook als ideologisch systeem dat diep verankerd zit in het antropocentrisme. Akita is veganist en zijn kritiek op AI is helder en confronterend.
Sedonis
Met meer dan 500 releases is Merzbows discografie overweldigend te noemen. Hoe beheert of herbekijkt hij zijn eigen archief? Voor Merzbow is het verleden geen afgesloten hoofdstuk, maar een reservoir van onbekende mogelijkheden. ‘Elke keer als ik werk aan een heruitgave van vroegere werken, controleer ik of het originele bronmateriaal beschikbaar is en of er bonustracks zijn, vervolgens organiseer en beluister ik het werk en het omringende bronmateriaal. Door muziek uit het verleden op deze manier opnieuw te bekijken, doe ik vaak nieuwe ontdekkingen.’
Zijn nieuwste release ‘Sedonis’ (bij het verschijnen van dit interview waarschijnlijk alweer niet de nieuwste) op het in Chicago gevestigde label Signal Noise klinkt als een kosmisch organisme dat langzaam uitdijt, maar af en toe explosief samentrekt. Het is een werk dat tegelijk luchtig en bruut is, als een sci-fi-entiteit gevangen in een metalen feedbackkamer. Merzbow verkent er een nieuwe klankwereld, geïnspireerd door Barunga, een ballonmonster uit de Japanse tv-serie ‘Ultra Q’. ‘Het beeld van een zwevend tentakelachtig wezen ontstond tijdens het maken van de muziek. Het was geen concept vooraf. De muziek suggereerde iets zwevends, iets organisch, iets buitenaards. Vandaar ook de naam: ‘Sedonis’.’ (Sedonis is een karakter uit World of Warcraft, af)
‘Sedonis’ werd gemaakt met een vergelijkbare set-up als ‘Nine Studies of Ephemeral Resonance’: een computer, modulaire elektronica en zelfgebouwde instrumenten. Maar de workflow verschilde: ‘Omdat ‘Nine Studies’ uit negen stukken bestaat, verschilt de geluidsopbouw aanzienlijk tussen het begin en het einde van de reeks.’
‘Aanvankelijk lag de nadruk in ‘Sedonis’ op metalen percussie-instrumenten; later kregen pianoklanken een grotere rol. Waar ik eerst werkte met gelaagde structuren, begon ik in de latere stukken juist te experimenteren met klanklagen die elkaar niet overlappen. ‘Sedonis’ is, voor zover ik me herinner, nog vóór die verschuiving naar piano tot stand gekomen.’
Koto
Op ‘Sedonis’ hoor je de laatste ontwikkeling van een evolutie die veertig jaar geleden begon, toen hij improvisaties opnam, feedback opzocht met microfoons en huishoudelijke objecten liet kraken. Hoe heeft die vroege werkwijze invloed op zijn huidige muziekpraktijk? ‘Ik gebruik nu niet dezelfde technieken, maar wel dezelfde soorten ruwe, tastbare geluiden – zoals wrijving en slagen op mijn zelfgebouwde metalen instrumenten. Die fysieke resonantie is essentieel voor mij.’
De collage-esthetiek van zijn begindagen is nooit verdwenen. Waar zijn eerdere albums soms uitmondden in brute sonische overrompeling, is ‘Sedonis’ relatief compact en gestructureerd. Met drie delen (‘Sedonis A–C’) en het afsluitende ‘Monolith 4’ klokt het album in op 37 minuten – precies genoeg voor een vinyldruk. Die beperking werkte als vormprincipe: ‘De keuze voor vinyl was een bewuste. De tijdsduur per kant is beperkt, en ‘Monolith 4’ paste precies in de overgebleven ruimte. De track is een variant op een eerder digitaal werk van op ‘Hatomosphere Variant’.’
De samenwerking met Signal Noise was een nieuw element in de productie. Het label uit Chicago bracht niet alleen de plaat uit, maar had ook invloed op het uiteindelijke geluid. ‘Ik ben Signal Noise zeer dankbaar voor de zorgvuldige remastering en promotie van het werk. Oorspronkelijk eindigde het nummer met een fade-out, maar op advies van Signal Noise hebben we gekozen voor een abrupt einde, wat inderdaad beter bleek te werken. Bovendien ben ik erg tevreden over de geluidskwaliteit van de plaat.’
Een opvallend element op ‘Sedonis A’ is een met vioolstok bespeeld koto-achtig instrument. ‘Ik bespeel de koto niet zelf, maar werk met een sample die ik met software bewerk. Die opname dateert van meer dan tien jaar geleden en is opgeslagen als preset in mijn sampler, waardoor ik het geluid op elk moment kan gebruiken. Het gaat me dus niet om het instrument zelf, maar om de klank die ik eruit wil halen.’
Tentakelwolk
Wat motiveert Merzbow om na 500 albums steeds maar door te gaan? ‘Elke set is anders. Als ik oude werken opnieuw uitbreng, luister ik naar het originele materiaal, zoek ik naar bonustracks, herorganiseer ik de bestanden. Vaak ontdek ik dan iets nieuws. Vanaf dit jaar gebruik ik live gegenereerde AI-beelden als visuele achtergrond bij optredens. Dat opent weer andere perspectieven. Elk werk is een momentopname, maar blijft evolueren in de tijd.’
Merzbow benadrukt dat ‘Sedonis’ geen statement, geen genreoefening en geen nostalgie is. Het is eerder een vormloze vorm, een geluid zonder functie, een tentakelwolk in een digitale ether. En precies dat maakt Merzbow nog altijd zo relevant: achter de muren van feedback, vervorming en AI-versterkte visioenen schuilt een compromisloze kunstenaar die noise blijft najagen, volledig op zijn eigen voorwaarden. ‘Ik maak geen muziek om iets uit te leggen,’ aldus Akita. ‘Ik maak muziek omdat ik die moet maken. Alles zit er al in.’
—
Op 2 september staat Merzbow in Botanique (Orangerie), samen met Iggor Cavalera en Eraldo Bernocchi. Wil jij tickets winnen voor het concert? Mail dan voor 1 september ‘Merzbow’ naar win[at]gonzocircus[.]com
Meer info hier!
