Automatisme
“Ik vraag me af of het mogelijk is een andere tijdsbeleving dan die van het lichaam te creëren, door middel van muziek die heen en weer beweegt tussen het nu en de voorbijgaande tijd.” Gonzo (circus) in gesprek met de Canadese producer William Jourdain.
Sinds 2011 experimenteert William Jourdain onder de naam Automatisme met abstractie en klanksynthese, waarbij hij gebruik maakt van pure digitale bronnen en de geluiden om ons heen. Geïnspireerd door kunstgeschiedenis, filosofie en de muziek die hij hoort in de platenwinkel waar hij werkt, creëert hij muziek met elementen uit glitch, dubtechno, drone, elektro-akoestiek en veldopnamen. En uit de wereld van de psyche: “Abstracte concepten en ideeën zijn essentieel voor het componeren van muziek, omdat dat is wat het betekenis geeft en mij helpt esthetische keuzes te maken. Al mijn concepten haal ik uit mijn lessen kunstgeschiedenis, waarbij ik zowel stijl als theorie bestudeer,” aldus Jourdain, die momenteel bezig is met zijn master kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Quebec in Montreal.
Monochroom
Jourdain werkt veel met veldopnamen, in een poging om synthese te bereiken tussen “echte” en puur synthetische geluiden. Hij doet het op zo’n manier dat de twee verschillende bronnen op elkaar gaan lijken, elkaar imiteren én zich van elkaar onderscheiden. Hij vergelijkt het met het werk van modernistische schilders en makers van abstracte geometrische kunstwerken. Kunst waarin naar de essentie wordt gezocht. “Zulke kunstenaars proberen altijd dieper tot de basis en de essentie van abstractie door te dringen. Monochrome kunstwerken zijn een goed voorbeeld. Veldopnamen geven me de mogelijkheid om alleen dat wat het meest fundamenteel is in onze fysieke omgeving als geluidsmateriaal te gebruiken.”
Ondanks die niet-muzikale geluiden als belangrijke geluidsbron is de muziek van Automatisme zeker muzikaal. Zijn vroege releases grijpen vrij direct terug op de eerder genoemde elektronische stijlen, maar in recentere nummers combineert hij al die elementen tot een eigen geluid, dat zich niet simpelweg laat wegzetten als glitch, ambient of abstracte techno. Middels elektronica met veel details en uitgewerkt sound design maakt hij muziek met gevoel voor ruimte. Hij combineert de repetitie en trage ontwikkeling van techno met melodische ondertonen en stuwende basnoten. Zonder dat er direct herkenbare geluiden zijn aan te wijzen, lijkt de muziek te bestaan als een simulatie van de werkelijkheid; een ideaalbeeld van een fysieke plaats en tijd.
Samenloop
Dit najaar verschijnt het album ‘Momentform Accumulations’, bij het gerespecteerde label Constellation uit Montreal. Het is de eerste fysieke uitgave van Automatisme, na een reeks digitale releases die hij zelf uitbracht. “Ik heb de fysieke dimensie van het luisteren naar muziek altijd essentieel gevonden, gezien de minimale inspanning van nieuwsgierigheid die het kost om een album te kopen of toegang tot een werk te verkrijgen. Het is iets wat onze houding tegenover kunst en muziek definieert, op een manier waarop digitale formaten dat niet doen. Ik had besloten alles zelf uit te brengen totdat ik een label zou vinden dat mijn ideeën over stijl respecteerde.” Jourdain bracht zijn muziek eerst uit op Bandcamp, totdat Constellation en hij elkaar vonden. “Afgelopen herfst had ik opeens een ingeving om ze een berichtje te sturen, plus mijn drie meest recente tracks. Ik weet eigenlijk niet waarom ik dat niet eerder had gedaan. Ze vonden mijn werk te gek, we ontmoetten elkaar begin 2016, en ik tekende ter plekke. Zo simpel als dat! Het is een logisch verbond, omdat we uit dezelfde regio komen en dezelfde esthetische overwegingen hebben.” Met veel aandacht voor ontwerp, fotografie en de verpakkingen, zien Constellation-releases er soms uit als kleine kunstwerken; de fysieke aanschaf waard. Naast deze gelukkige samenloop van omstandigheden, is ‘Momentform Accumulations’ ook een stap vooruit in de ontwikkeling van Jourdains muziek. “Mijn vastbeslotenheid om voortdurend mijn interesses aan te scherpen, de tijd en moeite die ik heb besteed om naar de werken die me beïnvloed hebben te verwijzen, terwijl ik tegelijkertijd probeer te evolueren, hebben me waarschijnlijk gebracht waar ik nu ben. Ik zou het alle kunstenaars willen aanraden.”
De zes nummers op het album vallen uiteen in twee delen. De helft van de tracks heet ‘Transport’; nummers met urgentie en voorwaartse ontwikkeling. De andere nummers heten ‘Simultanéité’ en lijken de luisteraar juist tot stilstand te manen. De filosofie blijkt hiervoor een belangrijke bron van inspiratie. “Ieder nummer op de plaat bevat veldopnamen gemaakt in het openbaar vervoer, maar het gebruik en de rol ervan verschilt. ‘Transport 1, 2 en 3’ hebben een textuur en ondergrond opgebouwd uit veldopnamen, terwijl ‘Simultanéité 1, 3 en 4’ zijn gecomponeerd uit ritmische opnamen. In ‘Transport’ worden we meegenomen op een continu pad van openbaar vervoer door het gebruik van langere samples. Met ‘Simultanéité’ hebben de opnamen een grotere impact door gefragmenteerde en kortere samples. Als mensen nieuwsgierig zijn, kunnen ze het verband tussen de nummers en het boek ‘Durée et Simultanéité’ (‘Duur en gelijktijdigheid’, ms) van Henri Bergson nalezen.”
Bergson
De Franse denker Henri Bergson – wiens boeken op Jourdains nachtkastje liggen – heeft veel gedacht en geschreven over hoe de mens de tijd ervaart. Jourdain leende voor ‘Momentform Accumulations’ Bergsons concept van vergankelijke tijd; zijn idee over hoe de tijd waarin we leven zichzelf constant vernieuwt terwijl het verleden zich opstapelt. Jourdain combineerde dat met Karlheinz Stockhausens idee van de momentform, een muziek-mozaïek van min of meer onafhankelijke onderdelen. “Loops die zich ophopen en tegelijk cyclisch veranderen,” aldus Jourdain. Hiermee probeert hij de luisteraar bewust te maken van het moment, in plaats van zich te “verliezen” in de muziek die bewust minimaal is in vorm en dynamiek. Als vergelijking haalt hij moderne kunst aan: “Neem een schilderij dat bestaat uit alleen maar concentrische cirkels, dat moedigt de toeschouwer aan het werk te ervaren met een tijdsgevoel dat wordt bepaald door alleen het ritme en de structuur van de cirkels, de enige componenten van het werk.” Op eenzelfde manier probeert Jourdain veldopnamen vanuit een digitale ruimte te laten klinken op zo’n manier dat het een nieuw, tijdelijk object wordt. “Daarbij vind ik het niet erg als de luisteraar in gedachten verzinkt. Waar het om gaat, is dat de nummers zelf bestaan als tijdelijke objecten, het resultaat van het mengen van die verschillende tijdsmechanismen. Soms worden we alsmaar teruggebracht naar het heden, en soms hebben we de ervaring van de gelaagdheid van geluidsgebeurtenissen.” Of de luisteraar al die theorie ook zo zal beleven, valt te bezien, maar feit is dat de muziek op dit debuut een sterk gevoel van ruimte en plaats geeft, soms in beweging er door heen, dan juist draaiend op één positie.
Automatismen
Pogingen om het moment te vangen, om grip te krijgen op het nu – het lijkt tegenstrijdig met het idee van een automatisme, een gedachteloze handeling. Naast een fascinatie voor de geautomatiseerde mogelijkheden van synthesizers en software, ontleende Jourdain zijn artiestennaam aan Les Automatistes, een door de surrealistische theorie van automatisme beïnvloede groep Canadese kunstenaars uit de eerste helft van de vorige eeuw. (Jourdain: “Ze waren pioniers van abstractie!”) Het maken van kunst terwijl de controle van het bewustzijn zoveel mogelijk wordt onderdrukt – dat lijkt een heel eind verwijderd van het nauwgezet versnijden en bewerken van veldopnamen om er vervolgens composities mee te maken. Maar de laatste stap in Jourdains proces is improviseren, met als streven zijn muziek live ten gehore te brengen. “Een optreden is altijd het einddoel van het componeren. Ik speel dezelfde nummers nooit vaker dan twee of drie concerten. Het is een manier van doen die me helpt om artistieke productiviteit te bereiken. Ik organiseer het materiaal op zo’n manier, dat het mij maximale mogelijkheden voor verschillende interpretaties geeft.” Nieuwe interpretaties die de luisteraar in dat ene, unieke moment proberen te vangen.
Tekst: Maarten Schermer
Reacties