Visual Vinyl: plaatjes kijken

“Eigenlijk zou het Stedelijk Museum in Amsterdam deze collectie moeten opkopen. Zonde wanneer deze werken in een buitenlandse privécollectie belanden”, verzucht Harry Prenger terwijl hij zijn ogen gericht houdt op één van de pronkstukken van de Visual Vinyl-tentoonstelling: ‘Giant Size’ van Andy Warhol. Een privépersing die de kunstenaar zelf in 1963 uitbracht in een oplage van vijfenzeventig. Bestaan er niet veel meer van. En zo bevat Visual Vinyl meer schaarse, unieke, aparte en bovenal mooie platenhoezen gemaakt door kunstenaars.

Tijdens de opening staart Jan van Toorn, de eigenaar van de omvangrijke verzameling, naar ‘Chöre & Soli’ van Die Tödliche Doris. Het album kwam in 1983 uit in een oplage van duizend en bestaat uit een box waarin acht miniphons zitten, een speler om de 4”-plaatjes af te spelen, een batterij om de speler aan te drijven en een boek waarin de teksten staan. De zestien nummers worden a cappella voorgedragen door de Duitse band. Prachtige uitgave, meent Van Toorn, een van de mooiste die in zijn bezit is. Rond de tweeduizend albums bezit hij. Hij verzamelde ze vanaf de jaren zeventig. Albums met hoezen gemaakt door kunstenaars of platen die geheel door kunstenaars zijn gemaakt, ook de muziek dus. De tentoonstelling telt er slechts vierhonderd. Curator Harry Prenger, zelf muziekjournalist, reisde een half jaar lang wekelijks naar Den Bosch om te grasduinen in de omvangrijke collectie.

‘Chöre & Soli’ van Die Tödliche Doris
‘Chöre & Soli’ van Die Tödliche Doris

“Deze tentoonstelling is ook een mooi uithangbord voor de hele collectie”, grinnikt Van Toorn. Hij wil van de verzameling af. Hij wordt een jaartje ouder en kijkt steeds meer op tegen het onderhoud. Hoeveel de verzameling, die als één geheel moet worden overgenomen, moet kosten? Een precies getal wil Van Toorn niet geven, maar een tonnetje of acht is zeker niet te veel. Er is al belangstelling van verzamelaars uit Engeland, meldt hij. Eeuwig zonde vindt Prenger dat. Een verzameling als deze zou niet misstaan bij een Nederlandse kunstinstelling. “Popmuziek mag hier niet echt rekenen op belangstelling”, tempert Prenger zijn eigen enthousiasme. “In het buitenland weten platenhoezen en muziek regelmatig het museum te vinden, in Nederland niet. Weet je dat dit de eerste overzichtstentoonstelling in Nederland is met uitsluitend platenhoezen?” Met dank aan Prenger die de verzameling van Van Toorn in kaart bracht en uiteindelijk een selectie van vierhonderd maakte. Een arbitraire selectie, maar dat is logisch. Een mooie selectie ook. Visual Vinyl is in tweeën gedeeld: albums met hoezen gemaakt door kunstenaars én platen van kunstenaars. In die laatste categorie valt het exemplaar van ‘The Medium Is The Massage’ (1968), een hoorspel dat gemaakt is naar aanleiding van het baanbrekende gelijknamige boek van de Canadese mediatheoreticus Marshall McLuhan en grafisch vormgever Quentin Fiore, dat een jaar eerder verscheen. Van het album verscheen een aantal jaar geleden een heruitgave op het platenlabel van de Britse producer DJ Food. Met de lp ’Vinylactite/Vinylagmite’ studeerde Jens Standke in 2013 af aan de Kunsthochschule für Medien Köln. Prachtige uitgave met een twaalfpagina boek. Het album is meer sculptuur dan plaat in de klassieke zin van het woord.

Vinylactite/Vinylagmite -  Jens Standke
Vinylactite/Vinylagmite – Jens Standke

Het is niet alleen die verscheidenheid die Visual Vinyl zo de moeite waard maakt. Platenhoezen, zeker die hier worden tentoongesteld, zijn fraaie miniatuurkunstwerken. Bekende voorbeelden springen direct in het oog. De ‘banaan’ van Warhol, ‘One Hot Minute’ van Red Hot Chili Peppers met ontwerp van Mark Ryden, Jeff Koons ontwerp van ’Artpop’ van Lady Gaga, ‘Goo’ en ‘Dirty’ van Sonic Youth, ontworpen door respectievelijk Raymond Pettibon en Mike Kelley. Het was de doorbraak van het grafische werk van Pettibon die, ooit oprichter en bassist van Black Flag (al ontkent hij dat zelf), vanaf de jaren 1980 in de VS furore maakte met zijn nihilistische, aan stripboeken verwante zwartwit-tekeningen. Op 28 februari opent een grote overzichtstentoonstelling van Pettibon in Hamburg. De meer bescheiden collectie die onderdeel is van Visual Vinyl is echter niet te versmaden. De single-hoesjes van de Amerikaanse punkband OFF zijn prachtig in eenvoud en boodschap. Ook de ‘kindertekeningen voor volwassen’ van Mark Ryden spreken tot de verbeelding. Zijn tekening voor ‘Uncle Anesthesia’ van The Screaming Trees, een band uit Seattle die begin jaren 1990 furore maakte in het kielzog van de grunge-hype, betekende zijn doorbrak in de wereld van popmuziek. Daarna volgden de groten der aarde. Succes is niet alles. Het in een zeer fraaie hoes – Kate Moss half gewoon, half anatomisch – gestoken ‘Use Money Cheat Death’ (2008) bevat geluiden van hart-apparatuur, een prevelende Kate Moss en een interviewfragment waarin Damien Hirst de kunstwereld op de hak neemt.

Use Money Cheat Death - Damien Hirst
Use Money Cheat Death – Damien Hirst

Wie even genoeg heeft van al die mooie plaatjes kan zich terugtrekken in een kleine, donkere ruimte waar de ‘dream machine’ van Brion Gysin en Ian Sommerville wacht. Het originele apparaat werd door kunstenaar Gysin en elektrotechneut Sommerville eind jaren 1950 in elkaar gezet. De roterende cilinder met licht in het midden en gaten in het omhulsel werkt als een stroboscoop die hersengolven in een alfastaat, ergens tussen waken en slaap, brengt. De droommachine in Heerlen is een replica. De machine met gesloten oogleden ondergaan geeft rust. En dat is een welkome afwisseling van de opgewonden sfeer die onbedoeld bij de tentoonstelling hoort. Zoveel vinyl, zoveel mooie hoezen, zoveel dat enkel nog via het internet is te bekijken. Doet onwillekeurig denken aan Van Toorn die, wanneer hij zijn vinyl eenmaal van de hand heeft gedaan, enkel nog over de door hem verachte cd’s of, erger, digitale muziek kan beschikken. Maar goed, van acht ton kun je heel wat nieuwe, goedkopere platen kopen.

‘Dream Machine’ - Brion Gysin en Ian Sommerville
‘Dream Machine’ – Brion Gysin en Ian Sommerville

Visual Vinyl en de aangrenzende tentoonstelling Archetypes And Residues van Thomas Raat zijn nog tot en met 6 maart te bezoeken in SCHUNCK*, Heerlen.

tekst:
Theo Ploeg
beeld:
schunck-vinyl
geplaatst:
di 9 feb 2016

Nog meer nieuws krijgen over muziek en kunst?

Schrijf je in op de Gonzo (circus)-nieuwsbrief!