November Music is weer gaande in Den Bosch. Floris Solleveld bezocht concerten van Annelies van Parys en Helmut Lachenmann en zag twee vormen van muziek als theater, of andersom.
“Just a little murder among neighbours”. Zo vat de bas Private View van Annelies van Parys samen. Het is een theater van bewegende sfeerbeelden, zowel op het scherm als op het podium, begeleid door een tegelijk schril en melancholisch orkestje. Als tableau vivant is het zonder meer geslaagd. De filmbeelden zijn een collage uit jaren-50-films, deels ingekleurd in monochrome velden, gaandeweg inzoomend van de skyline en straten van New York naar de onbehaaglijke intimiteit binnenshuis. Het zapt van Hitchcock naar Audrey Hepburn, en gaat van toekijken naar gluren. De zangers lopen in hun grijze pakjes van de ene naar de andere statische positie om hun verbale acrobatiek te vertonen, afglijdend in onbehagen en paranoia. Het duurt alleen te lang. Het sfeerbeeld had best nog langer mogen duren, maar de herhalingen van teksten werken niet dramatisch versterkend, en het typetje van de sopraan doet al gauw naar een afstandsbediening verlangen.
Complex makerschap
Private View is typisch een hedendaagse interdisciplinaire voorstelling met een ‘complex makerschap’. Aan elk medium is een eigen ensemble verbonden: musici van Asko|Schönberg, zangers van Neue Vokalsolisten, verrijdbare video’s van 33 1/3 Collective en productie door Muziektheater Transparant. Dat werkt, tot op zekere hoogte, juist omdat het een gefragmenteerde voorstelling is, met losse frasen en found footage, waarin je soms moet kiezen waar je op wilt focussen, maar waarin wel alles dezelfde sfeer oproept. Maar zodra het een duidelijkere vertelstructuur krijgt, wordt het een toneelstukje met zangers.
Geluid als theater
Een ander soort theater is eerder die dag te horen in de Toonzaal en de Grote Kerk in Den Bosch. Helmut Lachenmann, op drie weken na 80, is dit jaar een van de centrale componisten van November Music. Zijn werk wordt in Nederland niet vaak uitgevoerd, maar zijn invloed is bij elk festival voor moderne muziek te merken, als er niet-muzikale rekwisieten zoals pingpongballen, elastieken en badeendjes worden aangerukt. Eigenlijk heeft dat theater van vreemde geluiden twee aartsvaders: Mauricio Kagel gebruikte zulke hulpmiddelen om het muziektheater open te breken met dadaïstische effecten, terwijl het Lachenmann toch allereerst om het geluid gaat.
Ik kon alleen het laatste van de drie Lachenmann-concerten bijwonen, met het bijna veertig jaar oude Accanto. Het is een soort theater zonder acteerwerk: ergens uit het ensemble hoor je soms eigenaardige geluiden opduiken, alsof er een stuk elastiek wordt gemarteld, maar je kunt niet zien wat er aan de hand is. Mozart’s klarinetconcert duikt soms op uit de geluidsband als een dues ex machina, om al snel vergruizeld te worden tot de korreligste kleine fragmentjes. Meer in het algemeen is het een werk dat weinig houvast geeft, en dat is ook goed zo: ook zonder spanningsboog kun je spanning oproepen.