Ex Machina

In deze ravissante huis clos zijn de Anderen traditiegetrouw de hel. Maar wie zijn hier de Anderen? – vraagt de regisseur en scenarist Alex Garland zich af.

De toekomst aan de Cyborg?

Wat als artificiële intelligentie het touw in eigen handen neemt? En wij bestuurd worden door machines? Artificiële intelligentie is al lang geen sciencefiction meer. In de entertainmentindustrie krijgen cyborgs, androids of biorobotics verschillende gezichten mee. Doorgaans als incarnaties van het kwade. Denk aan: de robot-Maria uit Fritz Langs ‘Metropolis’, de ‘Terminator’ reeks, HAL 9000 uit ‘2001: A Space Odyssey’ de Cylons uit ’Battlestar Galactica’ of de Replicants van ‘Blade Runner’. Maar soms beelden ze ook de onschuld uit, zoals: de jonge wees in Steven Spielbergs ‘A.I.’, de depressieve en paranoïde Marvin uit ‘The Hitchhiker’s Guide to the Galaxy’ of Samantha uit ‘Her’ van Spike Jonze (ingesproken met de stem van Scarlett Johansson). Vorig jaar, in december 2014, waarschuwde Stephen Hawkins nog dat artificiële intelligentie (met de tijd) het einde van de mensheid kon betekenen. Zoals in de ‘Terminator’ films dus. Reden tot paniek? Volksverhuizingen naar onherbergzame plekken? Het verbannen van computers? Laat dit voorlopig maar over aan de fantasie van auteurs en filmmakers….

De wedstrijd

In ‘Ex Machina’ krijgt de jonge programmeur Caleb te horen dat hij een wedstrijd won en als beloning een week mag doorbrengen met zijn baas Nathan in diens afgelegen villa en onderzoekscentrum ergens in Alaska. Eventjes tussen haakjes: de indrukwekkende natuurpracht van de exterieurshots bevindt zich niet in Alaska, dan wel in Noorwegen: de Valldal-vallei staat hier voor Alaska. Caleb wordt uitgenodigd om deel te nemen aan een experiment. Hij moet namelijk uitmaken in hoever Nathans laatste creatie – de fraaie vrouwelijke robot Ava (denk: Adam en Eva) – menselijke kenmerken vertoont. Caleb doet met andere woorden een variant op de Turingtest. Deze test (beschreven door Alan Turing tussen 1936 en 1950) is geslaagd wanneer de ondervrager niet kan achterhalen indien zijn of haar tegenpartij een machine is of een mens. Caleb wordt ingezet om een schaakspel te spelen met een computer. Hij weet bij de aanvang van de studie dat hij met een machine communiceert. Maar is ‘ze’ menselijk (genoeg)? ‘Ex Machina’ is een verhaal vol listen, manipulaties, machtsspelletjes en misleidingen. Wie wint? De mens of de machine?

Machtsspel en list

Nathan woont in een hypermoderne woning, opgetrokken uit glas en beton en volledig in harmonie met de omgeving. Ondergronds bevinden zich de slaapvertrekken en de labs of onderzoekscentra van Nathan. Hij woont samen met Kyoko: zijn assistente, bijslaap, kok en schoonmaakster. Ze is een robot met een Aziatische fysionomie, die geen woord Engels spreekt of verstaat. Althans, dat krijgt Caleb te horen. Van bij de aanvang creëert Alex Garland een vreemde, latent dreigende sfeer. Die hij opdrijft naarmate de film en de confrontaties tussen de personages in het huis evolueren. De kijker wordt dan ook regelmatig op dwaalsporen geplaatst. Zo ventileert Ava aan Caleb – tijdens technische storingen, waardoor Nathan hen niet meer kan horen of zien – dat Nathan niet steeds de waarheid vertelt. Maar is dat wel zo? Wie pakt wie in? Manipuleert Nathan Caleb voor zijn wetenschappelijk onderzoek? Waar hij economisch gezien profijt uithaalt. Of manipuleert Ava Caleb om van Nathan verlost te zijn? En waarom?

Strak

De auteur van ‘The Beach’ en scenarist van ’28 Days Later ‘ en ‘Sunshine’ opteert voor dubbelzinnigheid. Niet alleen in de dialogen. Ook in het gebruik van de decors. Caleb interviewt Ava in een glazen kooi. Hij kan haar wel zien en spreken, maar niet aanraken. Ava daarentegen beschikt, in haar glazen kooi, over meer ruimte. Om te verdwijnen of om rond Caleb te cirkelen. Het is een machtspositie die Caleb ook voelde toen hij voor het eerst voet zette in Nathans huis en de heer des huizes ontmoet in sportkledij, volop op een bokszak beukend. Kwestie om meteen de strepen te trekken zeker?

Hoewel Ava geen moeite doet haar machine-zijn te verdoezelen, straalt ze toch een bepaalde sensualiteit uit die Caleb fascineert. Wat Nathan op zijn beurt aanzet om aan Caleb te vragen of Ava hem nu daadwerkelijk graag ziet, of enkel pretendeert hem graag te zien?’. Het stijlvolle huis in de ongerepte natuur is niet meer dan een drukkend huis clos, waar de spanningen beetje bij beetje oplopen. Voor zijn regiedebuut opteert Garland voor een strakke mise-en-scène, vaste camerastandpunten en ettelijke long shots. Wat een bepaalde afstandelijkheid uitlokt, maar tegelijk de glaciale sfeer ten goede komt. Wat op zijn beurt ongemak en zowel een drukkende als grimmige sfeer oproept. De soundtrack van Geoff Barrow (u bekend van Portishead en als producer van: Tricky, Depeche Mode, Massive Attack en Primal Scream) sluit perfect aan en accentueert, zonder zich op te dringen, de koele en meerduidige stemming. Want post-humaan. Dergelijke post-humane rollen werden in diverse films vertolkt door vrouwen. De vrouw als toekomst! Had je het ooit anders gezien?

tekst:
Piet Goethals
beeld:
Still uit Ex Machina
geplaatst:
za 28 nov 2015

Nog meer nieuws krijgen over muziek en kunst?

Schrijf je in op de Gonzo (circus)-nieuwsbrief!