Ik heb meer dan eens gekken en dwazen schrijven hun namen op muren en glazen naar mijn hoofd gekregen toen ik vijfentwintig jaar geleden zijdelings bij de Amsterdamse graffiti-scene betrokken was. Uitschot waren we. Maar in tegenstelling tot wat veel mensen veronderstelden over de plegers van dit “vandalisme”, hadden veel van de toonaangevende Amsterdamse graffiti-artiesten in de jaren 1980 een bourgeoisie-achtergrond. Wat ik me nooit had gerealiseerd was dat tien jaar eerder hetzelfde gold voor Ivar Vičs, beter bekend als Dr. Rat, de oervader van de Nederlandse graffiti. Ook hij groeide op in Oud-Zuid, en ging naar dezelfde scholen. Het grote verschil met de generatie na hem, was dat Vičs werk niet voortkwam uit een bewondering voor de New Yorkers die hun metro als canvas gebruikten, maar uit de DIY-ethiek en sloganeering van punk. Martijn Haas’ boek gaat dan eigenlijk ook meer over punk dan over graffiti. Maar dat is geen tekortkoming van de auteur; graffiti als een op zichzelf staand fenomeen, met een eigen scene, bestond destijds gewoonweg nog niet. Haas’ beschrijft Vičs veel te korte leven aan de hand van anekdotes en herinneringen, opgetekend uit de monden van familie en vrienden. Het kind van Lets-Nederlandse ouders blijkt al jong aanleg te hebben voor tekenen. Ook blijkt hij zeer eigenzinnig te zijn, en dingen niet half te kunnen doen; het is alles of niets. Eigenschappen die in hoge mate de loop van zijn leven zullen bepalen, net als de moeizame relatie met zijn vader. Op de middelbare school begint hij steeds verder af te wijken van het het rechte pad: spijbelen, blowen en de eerste experimenten met graffiti. Op lantaarnpalen schrijft hij met viltstift teksten in verschillende lettertypen en stijlen. Echt tagging is het nog niet, maar de aanzet is er. Dan, een paar jaar later dan in Engeland, daalt punk over Amsterdam neer. Waar de New Yorkse graffiti veelal een vorm van ontsnapping aan de grauwe anonimiteit van de grote stad was, is het binnen punk vooral een medium voor sociaal commentaar. Vičs is nauw betrokken bij het vermaarde punk-fanzine Koecrant en maakt deel uit van de kraakscene. Terwijl hij steeds meer zijn vorm als (graffiti-)kunstenaar vindt, gaat het met zijn drugsverslaving bergafwaarts. Het is alles of niets, wat hem uiteindelijk op 21-jarige leeftijd fataal wordt. ‘Dr. Rat’ is vooral interessant als document van de Amsterdamse punk- en kraakbeweging, hoewel het jammer is dat Haas daar amper sociale en politiek context bij geeft. Ook wordt de kunst die Vičs maakt nogal mager beschreven; gelukkig is er een aantal voorbeelden van zijn werk in het boek opgenomen, want op basis van de tekst alleen krijg je als lezer slechts een vaag beeld van wat hij maakte. Wel slaagt Haas er in om de persoon Vičs treffend te schetsen, waar het hem waarschijnlijk ook voornamelijk om te doen was. ‘Dr. Rat’ is dan ook een terechte vereeuwiging van een historisch figuur die mettertijd vergeten dreigde te worden, zoals zijn tags allemaal langzaam vervaagde en inmiddels zijn verdwenen.
