Perkele! The Aalto Natives zijn daar!

“Son, that was shit.” Met een sonoor Fins accent wijst de god Geb zijn zoon Atum terecht. De schepping van een nieuwe ‘aarde’ loopt dan ook niet van een leien dakje in de hilarische video-installatie ‘The Aalto Natives’, die tot 25 februari te zien is in het Cobra Museum (Amstelveen). En zodra het brave new Finland er is, verpesten de bewoners dit Utopia – natuurlijk.

‘The Aalto Natives’ van Nathaniel Mellors en Erkka Nissinen is wellicht het beste kunstwerk dat had kunnen worden gemaakt naar aanleiding van honderd jaar Finse onafhankelijkheid. Op 6 december 1917 werd Finland onafhankelijk van Rusland, na eerder van 1200 tot 1809 onder Zweeds bewind te hebben gestaan. De onafhankelijkheid kwam er als gevolg van de Russische revolutie, maar ook onder invloed van de negentiende-eeuwse Romantiek.

Kalevala

Erkka Nissinen and Nathaniel Mellors- The Aalto Natives, 2017 (© Erkka Nissinen and Nathaniel Mellors)
Erkka Nissinen and Nathaniel Mellors- The Aalto Natives, 2017 (© Erkka Nissinen and Nathaniel Mellors)

In Porvoo, op een uurtje met de bus of drie uur met de boot van Helsinki, schreef de volksverheffende arts Elias Lönnrot in het midden van de negentiende eeuw het epos ‘Kalevala’, de hoeksteen van de Finse identiteit. In zijn woonst – nu een museum dat een bezoek waard is – kneedde hij Finse sagen en legenden met een flinke portie fantasie tot een nationaal narratief.
In de ‘Kalevala’ worden aarde, zon en maan geboren uit de eieren van de brilduiker, een elegante eendensoort die vooral in Scandinavië broedt. Aan het begin van ‘The Aalto Natives’ ‘poept’ de aanzienlijk minder elegante Cosmic Duck een ei uit. Uit de gebroken schaal ‘vormen’ de Cosmic Duck, Geb en Atum nieuw land. Die ‘geboorte van Finland’ gaat gepaard met veel scatologisch gevloek en visuele geintjes.
Nationalistische Finnen – er wordt in de video ook de draak gestoken met de ‘ware Finnen’ , een verwijzing naar de extreem-rechtse Finns Party – zullen met deze ‘heiligschennis’ waarschijnlijk allerminst blij zijn. ‘The Aalto Natives’ laat zich echter niet reduceren tot een eenduidige parodie; juist omdat in elke scene de vreemde Finse mixtuur van ernst, trots, zelfspot en hilarisch droge humor aanwezig is.

Neanderthaler

Als in kranten of in persoonlijke gesprekken serieuze onderwerpen als immigratie of de Zwarte Piet-discussie in Finland (jazeker!) worden aangesneden, heb je vaak het gevoel dat Finnen je in het ootje willen nemen. Zo wordt de Nederlandse discussie rond Zwarte Piet in een recent artikel op de site van de Finse publieke omroep Yle omschreven als een ‘growing conversation’. Are you fucking kidding me?Met bijvoorbeeld gendergelijkheid, multicultureel onderwijs, haring, moomins en kersttradities wordt echter doorgaans niet gespot. Dat gendergelijkheid geen universele standaard is, is voor Finnen totaal onbegrijpelijk.
En hoewel Finnen in de regel zonder taboes communiceren, is ‘The Aalto Natives’ zelfs naar Finse normen behoorlijk onbeschaamd in your face. De vierakter begint met een teaser waarin een boerende en vloekende Neanderthaler op een felgeel plastic bootje over de oceaan dobbert. Zijn rust wordt bruusk verstoord als een UFO in de vorm van het Finse Aalto Paviljoen in Venetië – naast de Kalevala vormt het werk van architect Alvar Aalto een constituerend element in de Finse identiteit – over zijn hoofd zweeft. “Oh no, not again”, verzucht de Neanderthaler.

Haring

Nathaniel Mellors and Erkka Nissinen: The Aalto Natives, 2017. (Ugo Carmeni / Frame Contemporary Art Finland).
Nathaniel Mellors and Erkka Nissinen: The Aalto Natives, 2017. (Ugo Carmeni / Frame Contemporary Art Finland).

In het paviljoen bevinden zich ‘vader’ Geb (een groot ei) en ‘zoon’ Atum (een doos). Beiden bezitten de gave om land ‘te maken’. Atum wil een Finland-achtige planeet scheppen. “In godsnaam, waarom Finland?” vraagt Geb. De zegeningen van Finland worden opgesomd: “You mean, make the whole planet based entirely on Finland? Finnish social democracy, Finnish social mobility, Finnish progressive taxation, Finnish free education and a Finnish health care system?” Ja, antwoordt Atum, “just a really big Finland – and some ocean with lots of herring in it.
De uitgangspunten zijn dus best goed (wie kan er tegen haring zijn?), maar al gauw blijkt de uitwerking behoorlijk shit te zijn. Als Atum een kijkje gaat nemen op zijn nieuw creatie blijkt het er allerminst pais en vree te zijn met ‘transcendental accidents’ oftewel ongelukkige bewoners tot gevolg. Gelukkig kan Atum – die verdacht veel op Ed Sheeran lijkt – met zijn indiemuziek deze ‘ongelukjes’ helen. Dat is echter buiten Mr. Box gerekend, “extreme sound artist & former pop-star turned social pariah” – die met synthesizers en white noise de idylle van de dorpsbewoners verstoord.
Atum bezweert de dorpsbewoners: “I’ll warn [Mr. Box that I fear he may have fallen into a form of social and cultural elitism – and bad health from too much alcohol. He should go for a jog and try and think more positively.”. Waarop Mr. Box – intussen ter dood gestenigd, want dat kan in het absurde universum van Nissinen en Mellors – antwoordt: “But remember, don’t go giving them hope in the transformational power of pop music and modern art. That’s what ruined ‘em the first time round. It was the village children’s decadent self-realisation-oriented lifestyles that led to the transcendental accidents.

Sabotage

‘The Aalto Natives’ is aldus tegelijk scheppings- en óntscheppingsverhaal. Eeuwenlang heeft de mens scheppingsverhalen – zoals de Kalevala – gekoesterd om zin te geven aan het bestaan. Die verhalen belandden de afgelopen decennia in de prullenbak; maar vooraanstaande denkers menen dat daarmee ons verlangen naar grote verhalen niet is afgenomen. Documentairemaker Adam Curtis pleit bijvoorbeeld in de meest recente editie van Gonzo (circus) voor nieuwe inspirerende ‘grote verhalen’ en utopische sociaal-democratische vergezichten als antwoord op de terugkeer van het spook van het nationalisme.
Ogenschijnlijk geven Nissinen en Mellors met ‘The Aalto Natives’ een 21ste-eeuwse draai aan door een nieuw scheppingsverhaal te presenteren. Echter, ze laten vooral zien hoe we die hedendaagse grote  verhalen voortdurend de nek om draaien. Maakbaarheid willen we wel, maar we kunnen er niet meer in geloven. Er is geen weg terug – een vaststelling die Nissinen en Mellors in het laatste deel van de video-installatie tot in het absurde doorvoeren.

Kinderzieltjes

In het ziekenhuis waar de transcendentale ongevalletjes worden behandeld, kruipt Atum in het rectum van een veelkoppig, rozig ‘accident’. Hij komt terecht in een surrealistische wereld met een ingegraven Finse goeroe – die naar haring hunkert -, CIA-agenten, nog meer achterwerken en een Chinese Carl Jung.
Nissinens publieke installatie in de Rijksacademie tien jaar geleden bestond uit een hokje vol ‘bloed’ waarin een bebloede man rondliep. En ook nu zijn bloed, wiebelende piemels, poep (ook een keer in de Vlaamse betekenis, uiteraard met/door poppen) en grotesken alom tegenwoordig. Bij de ingang van deze installatie in het Cobra Museum, die dus eerder op de Biënnale van Venetië zien was, staat een bordje dat waarschuwt voor scènes die gevoelige kinderzieltjes kunnen beschadigen. De muur laat dat eigenlijk al zien: daaraan hangen de poppen uit de video-installatie, met hun uitgerukte ogen en gemene mondjes.

Kippen

Een collega-recensent was van oordeel dat je deze video-installatie ook zonder al te veel achtergrond moet kunnen begrijpen en grappig vinden. Dat kan zeker als je de tijd neemt om de volledige video (55 minuten) uit te kijken. De video refereert ook aan onze moeilijke omgang met utopieën en scheppingsverhalen, los van tijd en ruimte. Het had ook een aflevering van de Nederlandse tv-trots Utopia kunnen zijn.
‘The Aalto Natives’ is echter niet zomaar een buitenissig commentaar op de ambiguïteit van de Finse samenleving met haar irritante ernst, ergerlijke morele superioriteit, maakbaarheidsfantasieën en voortdurende onderhuidse faalangst die vervolgens wordt weggedronken en verdronken in zelfspot. Als aan het einde zijn droom uit elkaar spat, vat Atum het nog eens samen: “My father and I had a dream of Finland’s social perfection. We based it on things we had seen and copied and felt should come true. Well, chickens range freely in Finland, And folks moved from four legs to two. If chickens walk freely in Finland, why can’t you? Zero Tax Evasion, nationalised health, care-free education. Opportunities for all. A fully optimised society. Finland’s green pastures, Finland’s herring. A cultural dream for Finland’s mmmm-mmmm-mmmm-mmm The Best of humanity’s dreams and desires perfected in Finland with very little fanfare.”

Hofnarren

De hoger aangehaalde citaten weerspiegelen het overheersende zelfbeeld van de Finnen, zeker bij de oudere generatie. De beelden en teksten refereren bovendien niet alleen aan elementen die de Finse identiteit bepalen en vormgeven (het ei, Aalto, de volksaard), maar ook aan de wijze waarop buitenlandse media en onderzoekers Finland ophemelen. Als het bijvoorbeeld gaat over het onderwijssysteem wordt steeds opnieuw verwezen naar de hoge ranking in de PISA-onderzoeken. Elke drie jaar wordt een half miljoen vijftienjarigen wereldwijd getest op schoolse kennis en welbevinden. Finland eindigt steevast in de top-3. En uit een zeer recente enquête – die wederom zeer serieus wordt genomen in de Finse pers – blijkt bovendien dat de meeste Finnen gratis schoolboeken wenselijk vinden. De ondertoon luidt: kom niet aan ons geweldige onderwijs. Zo versterken binnen- en buitenlandse beelden elkaar, en is Finland uitgegroeid tot een droomland.
Juist als hofnarren halen Nissinen en Mellors dat ideaalbeeld hier op harde, satirische wijze onderuit. Het is een neiging die je vanzelf bekruipt als je langere tijd in Finland verblijft. En tegelijk doe je het niet want zo werkt het niet in Finland én het is toch best een goed land. Het droombeeld ervan althans, want dat is wat eigenlijk we willen, maar we geloven er niet in.
Wie de vele lagen in dit werk niet meteen na de bezichtiging kan doorgronden, of de teksten wil nalezen – de Engels sprekende personages hebben vaak een typisch Fins accent – kan dat in de fraai vormgegeven catalogus met beelden uit de installatie. Mocht deze hilarische tekst over 35.000 jaar worden opgegraven en als herontdekt heilig scheppingsverhaal voor de mensheid gaan dienen, dan hopen we wel dat de zoon van God terugkeert als Mr. Box. Want eigenlijk zit Atum in Mr. Box. Maar dat moet je zelf gaan zien. Perkele!

 

Gezien: ‘The Aalto Natives’ in Cobra Museum, Amstelveen.

tekst:
Ruth Timmermans
beeld:
Erkka-Nissinen-and-Nathaniel-Mellors-The-Aalto-Natives-2017-production-images.-%C2%A9-Erkka-Nissinen-and-Nathaniel-Mellors
geplaatst:
wo 10 jan 2018

Nog meer nieuws krijgen over muziek en kunst?

Schrijf je in op de Gonzo (circus)-nieuwsbrief!